Кар алайди яз хьана…

Гарварддин институтдай тир ахтармишунардайбуру тайинарайвал, зобдин железадивай (тимус, вилочковая железа) ракдихъ галаз женг тухуз хьун мумкин я. Икьван гагьди и органдикай чIехи яшдин ксар патал са хийирни авайди туширди яз гьисабзавай. Нетижаяр The New England Journal of Medicine журналди акъуднава, кхьизва «Газета.ру» чешмеди.

Тимус —  им инсандин (ва гьакIни гзаф гьайванрин) иммунный системадин кар алай орган я.  ЧIехи яшдин инсанар патал и орган кIвалах хъийин тийизвайди, яни вичикай хийир амачирди яз гьисабзавайди тир, гьавиляй кардиохирургиядин операцияр ийидайла, рикIел ва ивидин кар алай дамаррал экъечIиз регьят хьун патал вичикай ихтилат физвай и орган акъуд­завай (атIана, гадарзавай).

Къейдзавайвал, ахтармишунар кьиле тухвай ксари 6 агъзур кас тимус авай ва 1146 кас и орган авачирбурал гуьзчивал тухвана. Нетижайри къалурайвал, тимус акъуднавай ксарихъ жуьреба-жуьре начагъвилер  хьайи чIавуз (гьа жергедай яз  — рак уьзуьрни) пис нетижаяр арадал атунин къурху кьве сеферда артух хьана.

Ихьтин алакъаяр арадал атунин се­беб­рикай малум туштIани, ахтармишунар­ авурбуру шак гъизвайвал, тимус тахьуни са гьикI ятIани чIехи яшдин касдин иммунный системадин сагъламвал пайгарвиликай хкудзава.

Лутуйрин цIийи фенд

Лутуйри телефондин куьмекдалди­ уьл­­кведин агьалийрин пулар чуьнуьхун патал цIийи фенд ишлемишзава. ИкI, абуру, инсанриз зенгер ийиз, иесиди вичин телефондал гуя «вирусар кьадай» приложение эцигун теклифзава. Идакай­, махсус чешмедал асаслу яз, «РГ»-ди кхьизва.

Чпин къурбанд хьана кIанзавай касдин патай ихтибарвал къазанмишун патал лутуйри чпин мессенджеррал банкдин логотипар ва я тахьайтIа «Техподдержка» кхьизва. Абуру агьали гуя «официальный приложение» скачать авун патал чIалал гъизва, идалди абурухъ ахпа­ чарадан телефон арада мензил аваз (уда­ленно) ишлемишдай мумкинвал жезва.

Лутуйри ишлемишзавай маса фендерилай им квелди тафаватлу я лагьайтIа, ихьтин жуьредин программаяр ниятар чIуру ксари чпи арадал гъиз эгечIнава.

Гаджетда приложение кардик кутурдалай кьулухъ угърийри телефондин иесидивай «оператордиз» (яни лутуйриз чпиз) идентификационный номер лугьун тIалабзава. Гьакъикъатда лагьайтIа, а номер чарадан телефондиз гьахьун патал код яз ишлемишзавайди я, гуьгъуьнлай къурбанддин мобильный банк ачухдайвал. Нетижада алдатмиш хьанвай касдин счетдал алай кьван вири пулар квахьунин къурху арадал къвезва.

Шоферриз ­меслятзава…

Уьлкведин шоферри мукьвал-мукьвал машиндин документар  «бардачокда» ва я тахьайтIа улакьдин къене маса чкада тазва. Садбуру и кар рикIелай алудна ийизва, масадбуру – документар, рикIелай алатна, кIвале амукь тавун патал. Амма njcar.ru порталдин экспертри меслят къалурзавайвал, им хаталу кар я. Абуру вучиз документар машинда тун герек туштIа, гьадакай лугьузвай са шумуд себеб раиж авуна, кхьизва naavtotrasse.ru изданиди.

Сифтени-сифте и кардин хаталувал ма­шин чуьнуьхунихъ галаз алакъалу я. До­кументрин оригиналар авачиз, машин­дин иесидиз страховой компанийривай пулар (выплаты) къахчуз четин жеда. Компанийри машиндин иесидиз хьанвай зарардай пул хгун гзаф вахтара отказзава, эгер документрин оригиналар гвачиз хьайитIа. ГьакIни документар авай машин гъиле гьатайла, угърийриз а машин маса хгуз регьятни жеда ва фадни.

Идалайни гъейри, документар къене амукьнавай машин, ихтияр авачир чкадал акъвазарна, эвакуация авур дуьшуьш хьайитIа, ам жермедин стоянкадилай вахчудайла, иесидин кьил артухан къайгъуйрик акатда, вучиз лагьайтIа, и кар кьилиз акъудун патал документрин оригиналар истемишзавайди я.

Гьикьван харжна?

Уьлкведин агьалийри алай йисан сад лагьай паюна кьезил машинар маса къачуниз гьикьван харжнаватIа, малум хьанва. Идакай «Автостат» агентстводин экспертри къейдна.

Абурун гафарай чир хьайивал, 2023-йисан сифтегьан ругуд вацра агьалийри цIийи кьезил (легковые) машинар къачун патал 1 триллионни 80 миллиард манат харжнава. Им, алатай йисан и вахтунив гекъигайла, 28 процентдин гзаф я. Ишлемишнавай кьезил машинар маса къачуниз лагьайтIа, гъилевай йисан сифте паюна 2 триллионни 679 миллиард манат харжнава – им, 2022-йисан сифтегьан ругуд вацрав гекъигайла, 44 процентдин гзаф я. «Автостат» агентстводи кхьизвайвал, гьа и къайда алай йисан сифте паюна кьезил машинар маса къачуниз харжнавай пулдин кьадар, санлай къачурла, 3 триллионни 759 миллиард манатдиз барабар я.

Са куьнини ­эвездач

Уьлкведин здравоохраненидин ми­нис­терстводин штатдик квачир кьилин неонатолог Дмитрий Иванова къейд авурвал, эгер духтурди маса меслятар (показание) ганвачиз хьайитIа, дидейри чпин чагъайриз сифтегьан ругуд вацра анжах­ хурун нек гун герек я. Идакай ведомстводин телеграм-каналди хабар гузва. Къейдзавайвал, дидедин нек аялдин хукни ратар патал, куьлегни тIапIар кьадайвал, сад-садав лап кьунва.

Д.Иванован гафаралди, гьар са диде­дин некIедин составдихъ хсуси кье­тIен­вал ава. И делил гзаф крарилай, мисал яз, аял шумуд гьафтедилай хьанватIа, гьадалайни аслу я. Эгер чагъа вахт тахьан­ваз дуьньядал атан­­ватIа, адан дидедин некIедин сос­тав а къайдада туькIуьр жезва хьи, ам гайила, аял тади гьалда чIехи ва еримлу (развитие) жедайвал. Яни вахт тамам тахьанваз хьайи аял фад-фад арадал атун патал герек затIар адан дидедин некIедик квазва. ГьикI лагьайтIа, вахт тамам тахьанваз хьанвай аялрин дидейрин нек маса жуьрединди я.

Герек тир вири къуватлу шейэр анжах хурун некIедик ква: макро- ва микро- элементар, ферментар. Абуру чагъадин тIуьрди цIурурдай кIвалах кардик кутазва.

Штатдик квачир кьилин неонатологди генани суьгьбет авурвал, хурун некIедик хуьдай (защитный) вири антителаярни, аялдин органар еримлу ийидай затIарни ква. Ихьтин компонентар гьич са къаришмадикни (смесь) кутаз жезвайди туш.

Пешекарди генани алава хъувурвал, дидедин нек гьич са къаришмадивайни эвез ийиз жезвач. Гьелбетда, дидедиз чагъадиз нек гун къадагъа тир дуьшуьшарни ава, амма ихьтин вахтар, бахтунай хьиз, тIимил жезва.

Идалайни алава яз, илимди субутнава: хурун нек гунин карди гьа са вахтунда дидедин некIедин железайрихъ (молочная железа) ва аялдин кIвалихъ (матка) рак уьзуьр галукь тавун патал абурун вилик падни кьазва.

Гьазурайди — Муса Агьмедов