Чи халкьдин ашукьрин лап къадим искусство тарихда ашукьрин гьуьжетралди, манийралди теснифнавай тамам дастанралди ама. Артух деринриз гьахь тавунмаз, чи рикIел алатай­ де­вирдин ашукьар — Лукьман, Къемер, Саид­ ва чи девирдин ашукьар — чепиви Абдул, питIишви Нуьсрет, фияви Ширин, хуьруьгви Абдурагьман, хиневияр — Сакит, Айдун, Шемшир, Осман, Адил, дишегьлийрикай Рубаба, Исфира ва масабур къвезва. Ашукьрин искусство чахъ лап фадлай ава, гилани ам давам жезва. Алатай асирда абурукай ашукь Ширин Мегьамедов Ахцегь районда Дагьус­тандин медениятдин лайихлу работник лагьай чIехи тIварцIиз лайихлу хьайи сад лагьай кас я. Мердали Жалилова вичин са макъалада ашукь Ширинан яратмишунрикай икI кхьенай: «Устаддин тIвар кьурла, за ам амач, чаз аквазмач садрани лугьудач. Ашукьдин сес чи япара, руьгьда, рикIе илгь­ам яз ава».

Ашукь Ширинан кIвале 10 велед чIехи хьана — ирид хвани пуд руш. Абурукай Айдун, Шемшир, Симсар, Сирван, Перваз ашу­кьар я. Къе Дагъустанда ва адалай къецени абур чин тийир кас авач жеди. Бубадин ирс абуру баркаллудаказ давамарзава.

Къе чи макъаладин игит Ашукь Ширинан хва Айдун Мегьамедов я. Айдуна вич пешекар ашукь тирди, вичин дахди хьиз, неинки саз ягъунин, мани лугьунин устад­ви­лелди, гьевесдалди, гьакIни ашукьдин­ ­кье­­тIенвал къалурзавай парталралди, кьуьл авуналди, рахунин къайдадалди, санлай къачурла, вири акунралди неинки са Дагъус­танда, гьакI Россиядин саки вири регионрани къалур­зава.

Мегьамедов Айдун 1968-йисуз Фиярин­ хуьре 4-аял яз дидедиз хьана. Ам япара­ милли алатдин ван, манийрин сес аваз чIе­хи хьана. Юкьван образование ада вичин хайи хуьруьн школада къачуна.

1986-1988-йисара ада Вологда шегьердин гьавадин бушлухрин военный полкунин цIаяр кьуникай хуьдай частуна чIехи  пожарный яз къуллугъна. Инани ам вичин алатдивай яргъа хьанач. Вичихъ галаз къуллугъзавай юлдашриз чи милли алатдал халкьдин авазар, ашукьрин манияр, урусрин кефи тахун патал частушкаяр ­чирна, гьабурни ягъиз хьана. ИкI, акваз-такваз къуллугъдин кьве йис алатна. Час­туна гьазурвал ахтармишиз тухузвай серенжемра Айдун гьамиша вилик жергеда жедай. КIвенкIвечи чкаяр кьазвай адаз командо­ванидин патай гзаф чухсагъулар малумарна.

Армиядай хтайла, Айдуна вичин дахдивай чуьнгуьр лап хъсандиз ягъиз чирзава. Гьазурнавай нумраяр ада ашукь Ширинахъ галаз концертра, мел-мехъеррик тамамариз хьана. Дахди адаз чуьнгуьр ягъунин къайдаяр, сирер, сегьнеда вич тухудайвал, алатдихъ галаз мани лугьудайвал вижевайдиз чирна.

Эвленмиш хьайи са кьадар вахтунилай ам вичин уьмуьрдин юлдашни галаз­ Мегьарамдхуьруьн райондин Бут-Къазмайрал куьч жезва. Ина кIвал-югъ кутуна. Ам «Ком­сомольский» совхозда рабочийвиле­ кIвалахал акъвазна. Айдуна концертрик, мел-мехъеррик иштиракиз хьана. Жегьил ашукь хуьруьн патай районда кьиле физвай концертда иштиракиз ракъурзава. Ина адан бажарагъдиз а вахтунда райондин «Самурдин сес» газетдин редакторвиле кIвалахзавай Желил Мурадалиева къимет гана ва медениятдин отделдин начальник Темирхан Агьмедхановаз «и гада, вични ашукь, герек къвезвай итим я. Адаз куь отделда чка жагъурна, ам кIвалахал эциг» — лагьана. ИкI, А. Мегьамедов медениятдин отделда зур ставкадал кIвалахал эцигна.

1995-йисуз Айдун, чуьнгуьр ягъиз къугъваз чирдай тарсар гуз, Мегьарамдхуьруьн аялрин искусствойрин школада кIвалахал акъваззава. Гзаф йисара муаллимвиле кIва­лахна, хейлин аялриз чуьнгуьр ягъунин сирер чирна. Чирвилер къачузвай аялрин арада кьиле фейи конкурсра кIвенкIвечи ва  приздин чкаяр кьурбур адахъ тIимил хьанач.

Гьа са вахтунда пешекарвилин рекьяй вичин чи дережа мадни хкажун патал 2009- 2012-йисара ада Махачкъаладин искусствойрин ва медениятдин колледжда кIелна.

2010-йисуз, Бут-Къаз­май­рин клубдин ди­­ректор пенсиядиз фейила, райондин кьи­ле авайбуру а къуллугъдал ашукь Айдун эцигна. Айдунан гафарай, клуб акьван татугай гьалда авай хьи, адаз культурадин идара лугьудай гаф мецел къвезвачир. Къавай тIилияр къвезвай, цларай хъиткьерар фенвай… Куьрелди, Айдуна идара ремонтдай кIвалахар гъиле кьуна. Адаз вуна ийиз­вай харжар вав вахкудай касни жедайди туш, гьакIан ялунар ийимир лугьудайбур хьанатIани, садазни яб тагана,  герек харжиярни авуна, клуб цIийикIа туькIуьр хъу­вуна, ам культурадин идарадин ухшардиз гъана.

Гила иниз медениятдал, искусстводал рикI алай хуьруьнвияр кIватI жез гатIунна. Алакьунар авайбур хкяна, ада, «Самурдин сесер» тIвар гана, еке коллектив кIватIна. Хуьре, райондин мярекатра, баркаллу ксарин юбилейра, къадим Дербент шегьердин 2000 йис тамам хьанвай шадвилера, конкурсра, фестивалра ва маса мярекатра иштиракна. И кIвалах ада ашкъидалди къени давамарзава. Зульфикъар Мегьамедкеримов, хуьруьн кьил Рафик Урдуханов, Рамазан Ширинов, Имарат Рамазанова, Бесханум хала, Мидей хала, Фатума муаллим, Разия вах, гьакIни школадин муаллимар коллективдин активный иштиракчияр я.

2011-йисуз Айдун Азербайжанда кьиле фейи ашукьрин фестивалдин иштиракчи хьана. Ада рикIел хкизвайвал, ана Туьркиядай, Ирандай Къазахстандай, Азербайжандай атанвай ашукьри иштиракна. ЦIуд юкъуз­ давам хьайи мярекатар неинки Бакудин Гь.Алиеван тIварцIихъ галай гьуку­матдин дараматда, гьакI Азербайжандин чIе­хи 10 райондин центрайрани кьиле фена. Дагъустандин патай ана ашукьар тир Айдун­, Рубаба-ханум ва сад мад авай. Ашукь Айдуназ ачух эфирда кьиле фейи «Баку-Стамбул теле­мос­туна» иштиракун кьисмет хьана, ана вичиз гайи суалриз жавабар гана, манияр лагьана. Айдунан рахунрал, «чан алаз» лагьай манийрал Туьркиядин телестудияда авайбур пара ашукь хьанай.

Гьа и йисан июндин вацра Дагъустанда кьиле фейи халкьарин яратмишунрин международный «Каспий – дуствилин къерехар» фестивалда Азербайжандин, Калмыкиядин, Къазахстандин, Астрахандин об­ластдин артистрихъ галаз ашукь Айду­нани иштиракна. Фестивалдин ашукьрин­ искусстводин «Мани лагь, ашукь» суварин паюна ада вичин устадвал лап вини­ дережада аваз къалурна. Адан агалкьунар «Адетдин музыкадин культура хуьник пай кутунай» РД-дин медениятдин министр З.Бутаевадин къул алай грамотадиз лайихлу хьана. Шабагьри ашукьдин руьгь мадни хкажна.

2012-йисуз адетдин культура ва халкьдин яратмишунар хуьнин, вилик тухунин лайихлувилерай ашукь Айдун РД-дин меде­ниятдин министерстводин «Халкьдин руьгь» премиядиз лайихлу хьана.

2013-йисуз Дагъустандин гьукуматди­ адан агалкьунар, лайихлувилер, милли куль­тура хуьник ва вилик тухуник лайихлу­ пай кутун РД-дин медениятдин лайихлу работник лагьай гьуьрметдин тIвар гуналди къейдна.

2015-йисуз, Дербентдин 2000 йисан юби­лейдихъ галаз алакъалу яз, ашукь Айдун Дагъустандай Франциядиз физвай делегациядик кутунвай. Парижда кьиле фейи концертда ада вичин регьбервилик квай “Самурдин сесер” фольклордин коллективдихъ галаз ягъай манийри, макьамри вири гьейранарнай.

Эхиримжи йисара Айдун Мегьамедов­, ашукьрин искусство раиж ийиз, лезги чуьнгуьрдин зурбавал къалуриз, тефей чка хьанач: «Кьурагьрин дагъларин лугьунар» — рес­публикадин сувар, «Бубайрин адетар»­ — республикадин милли медениятдин фес­тиваль, «Зи Дагъустан» — вири дагъус­тан­дин­ фестиваль-конкурс, «Дагъустандин­ хи­­зан» — республикадин художественный яратмишунрин фестиваль, «Чун санал Россия я»­ халкьдин яратмишунрин ва адетрин фестиваль-сувар, «Дагъвияр» — адетдин ме­­­дениятдин ва фольклордин международный фестиваль, Уфа шегьерда кьиле фейи Вирироссиядин халкьдин яратмишунрин фес­тиваль  ва цIудралди масабур. Фейи вири чкайра ам шабагьриз, къиметлу пишкешриз лайихлу  жезва. Уфа шегьердай ам къизилдин медаль гваз хтана.

Чи ватанэгьлидин алакьунриз, агалкьунриз ва жавабдарвилиз килигна, РД-дин культурадин министр З.Бутаевади адал Дагъус­тандин патай Россиядин регионра кьиле физвай халкьдин яратмишунрин фестивалра, конкурсра иштиракун ихтибарзава.

ИкI, ашукь Айдуна 2022-йисуз Вирироссиядин халкьдин алатар язавай музыкадин «Культмост. Ярославль. Этно» фестивалда иштиракна. Ярославль шегьерда кьиле фейи еке и мярекатда музыкадин 200-дав агакьна алатар язавай саки 300 устадди иштиракна. Икьванбурун арадай ам финалдиз акъатна. Финалда ам чуьнгуьр ягъунай 1-дережадин дипломдиз ва «Милли къилих» номинациядай 1-чка кьуналди, фестивалдин кьилин премиядиз (150 агъзур манат) лайихлу хьана.

Гьа и йисуз ашукь Айдуна, Карачаево-Черкесия республикадин 100 йис тамам хьуниз талукьарнавай мярекатрин сергьят­ра аваз, Дагъустан Республикадин делегациядихъ галаз ана кьиле фейи Вирироссия­дин «Асирралди Россиядихъ галаз»­ фольклордин фестивалда активнидаказ ишти­­ракна. Адан бажарагъ Карачаево-Чер­ке­сия­дин гьукуматди гьуьрметдин грамота гуналди къейдна.

2023-йисуз ашукь Айдуназ Новосибирск шегьердай Геннадий Заволокинан тIварцIелай «Къугъугъ, чIагъан» международный телевизионный 7-фестивалда иштиракдай теклиф къвезва. Анани ам лауреатвилин тIварцIиз лайихлу жезва. Ашукь Ширинан хци ватандивай яргъарани вич бубадин ирсиниз вафалу тирди, вичихъ гьа­кьван къуватлу, ширин сес, саз ягъунин еке устадвал авайди Россиядин телевиденидин и фестивалда мад сеферда субутна. Айдуна тамашачийрин патай разивилин яргъалди чIугур гурлу капар ягъун къазанмишна.

2023-йисан мартдиз Дагъустандин гзаф миллетрин медениятдин хиле лайихлуви­ле­рай, яргъалди ва гьакъисагъвилелди чIу­­­гур зегьметдай, медениятдин работник­рин йикъан суварихъ галаз алакъалу яз, РД-дин медениятдин министр Зарема Бутаевади Мегьарамдхуьруьн райондин Бут-Къазмайрин хуьруьн клубдин директор ­Айдун Мегьамедоваз Гьуьрметдин грамота гана.

Гьа и йисан апрелдин вацра ада даргийрин шаир ва манидар Мунги Агьмед дидедиз хьайидилай инихъ 180 йис тамам хьуниз талукьарнавай даргийрин манийрин суварик иштиракна. Анай ам Дахадаев райондин кьилин патай гайи диплом гваз хтана.

2023-йисан майдиз РД-дин меденият­дин министерстводи ва Республикадин халкь­­дин яратмишунрин кIвали, Расул Гьам­за­то­ван 100-йисан юбилейдин сергьят­ра аваз, Усугъчайдал тухвай «Мани лугьузвай симер» ашукьрин манийрин суварик Айдун «Адетрин ашукьрин искусство хуьник пай кутунай» дипломдиз лайихлу хьана.

Июндин вацра РД-дин медениятдин ми­­нистерстводай Мегьарамдхуьруьн райондин кьил Фарид Агьмедоваз, ашукь Айдун Санкт-Петербургда «Добровидение» тIвар алаз кьиле физвай халкьдин манийрин  международный 8-фестивалдиз ракъу­рунин патахъай чар атана. Фарид Загьиди­новича адаз вичин кабинетдиз эверна, Санкт-Петербургдиз фена кIанзавайдакай лагьана. Газетдикай менфят къачуна, Ай­ду­на вич фестивалда иштиракиз ракъур­дайла куьмек гайи райондин кьилиз ва вич аниз къвезвайди хабар хьайила, къаршиламишиз ресторан ачухай, ватандихъ тамарзу лезги стхаяр — Л.Алирзаеваз, Ш.Саидоваз, Э.Адиловаз, Н.Рамазановаз, М.Лавхаеваз, С.Абдулаеваз, ресторандин иеси А.Эседуллаеваз  кьадар авачир кьван сагърай лугьузва.

Ана устадвилелди иштиракунай, халкьдин искусство ва милли культура хуьник пай кутун къейд авуналди, РФ-дин Госдумадин депутат О.А.Нилова чи ватанэгьлидиз Чухсагъулдин чар гана.

Ашукь Айдуназ жегьилрин арада кIвалах тухунай генерал-полковник М.Т.Танкаеван тIварцIихъ галай «Ватанпересвилин кIвалах тухунай» гьуьрметдин лишан гана.

ЦIинин гатуз РФ-дин ва РД-дин культурайрин минис­терствойри «Дагъвияр» тIвар алаз тухвай фольклордин ва халкьарин ­медениятдин международный фестивалда иш­тиракай ашукь Айдун медениятдин адетар хуьнай, миллетрин арада кIвалах вилик тухунай, халкьарин арада дуствал мягькемарунай дипломдиз лайихлу жезва.

Малум тирвал, Азербайжан пата хьиз, чахъ ашукьрин махсус мектебар гьеле авач. Ашукьрин искусство квахь тавун патал и кардиз медениятдин, образованидин­ министерствойри ва чпелай кар аслу­ тир маса идарайри, яратмишдайбурун со­юзри фикир ганайтIа, хъсан жедай.

Ашукь Айдунан вилик мадни важиблу мярекатар ква. Ам 10-сентябрдиз Москвада кьиле фидай Расул Гьамзатован 100 йис тамам хьунин юбилейдин суварин программадик кутунва. Москвадин агьалийриз лезги чуьнгуьрдин гьунар виниз тир дережада къалурдайвал, ада вичин нумрадал кIвалахзава.

Чи мурад милли алат, лезги мани раиж­  авун патал, галатун тийижиз, зегьмет чIуг­вазвай устаддихъ мадни зурба агалкьунар хьун я.

Къагьриман Ибрагьимов