И мукьвара зав ядигар яз са хъсан пишкеш агакьна – машгьур публицист, шаир, гьикаятчи, таржумачи, критик Пакизат Фатуллаевадин «Гад гьарай» тIвар алай цIийи ктаб. Ам Махачкъалада, «Дагъустандин ктабрин чапханада», 488 чиникай ибарат яз, 300 экземплярдин кьадарда аваз акъатнава. Ктабда асул гьисабдай автордин хкягъай эсерар, цIийи таржумаяр, чIалаз, эдебиятдиз талукь маналу макъалаяр гьатнава.
Эдебиятдин са шумуд хиле бегьерлувилелди кIвалахдай алакьунарни мумкинвал яратмишзавай гьар са къелемчидихъ жезвайди туш. Фикирдиз гьасятда гьикаятдинни шииратдин гуьзел эсерар теснифнавай Алибег Фатагьов, Къияс Межидов, Забит Ризванов, Абдул Фетягь, Абдуселим Исмаилов, Шамсудин Исаев, Мердали Жалилов, Арбен Къардаш, Майрудин Бабаханов, Фейзудин Нагъиев, Нажмудин Шихнебиев, Седакъет Керимова ва масабур къвезва. И жергеда Пакизат Фатуллаевадини лайихлу ва кьетIен чка кьазва.
Яратмишзавай кас патал хайи чIалан мумкинвилер, гафарин алем, «чан алай чIал» къалурдай хъсан рехъ гьикаятдинди я лагьайтIа, бажагьат зун ягъалмиш жеда. Гьавиляй бязи шаирар шииратдин дарискъал майданрилай гьикаятдин генг майданрал элячIзава.
«Гад гьарай» ктаб 1965-1975-йисара, 1976-1990-йисара, 1991-2020-йисара кхьенвай шииррин, «Рубаияр», «Гьикаят», «Драматургия», «Критика ва публицистика», «Таржумаяр» кьилерикай ибарат я.
П.Фатуллаевади гьикаятдин ва шииратдин чIехи эсеррикай кхьенвай веревирдер итижлубур, масабурун зендериз тешпигь туширбур жезва. Фикир авиляй желбзава хьи, ада эсердин автордиз кIелчийрихъ элкъвена вуч лугьуз кIанзаватIа, эсердай кIелчиди гьихьтин хъсан чешнеяр, насигьатар, тарсар, чирвилер къачун герек ятIа, гьадакай важиблу месэладикай хьиз ихтилатзава; адаз эдебиятдин чIехи эсерра, гьатта абур, художественный къундармаяр кухтуналди, гьакъикъи вакъиайрин бинедаллаз теснифнавайбур яз хьайитIани, хъсан патахъай къалурнавай кьилин игитар вири жигьетрай тарифдиз лайихлубур, акьалтзавай несилдиз, миллетдиз чешне къалурзавайбур хьана кIанзава. И барадай гьуьжет ийиз жедач – гьахълу гафуниз гаф авач.
Гьайиф хьи, эхиримжи вахтара гьам шииратдин, гьам гьикаятдин чIехи эсерриз дуьз къимет гузвайбур, чаз аквазвайвал, лап тIимил ава. Ихьтин эсеррай гьатта газетрани журналра гегьенш веревирдер, гьуьжетар тешкилна кIанзавайди я. Зи фикирдалди, П.Фатуллаева чи йикъарин лезги гьикаят неинки гьевесдивди кIелзавай, гьакI адакай вичин кьетIен фикирар кхьена гегьенш къатарив агакьарзавай критикни я. Вуч кIантIани хьурай лагьана, тарифдин кьве гаф кхьена акьалтIарзавайбурукай туш. Фикир желбдайбурукай сад яз чавай адан цIийи ктабда гьатнавай «КIелиз кагьул жедач» кьил ганвай макъаладин тIвар кьаз жеда. Ана авторди Екатеринбургда яшамиш жезвай лезги гьикаятчи Намик Фарзалиеван гьикаяйрин «Капашдив кьаз тахьай гуьлле» сад лагьай кIватIалдикай ихтилатзава. Чаз чир жезва хьи, лезги гьикаятдин алемда хъсан гьикаяяр кхьиз жезвай къелемчи пайда хьанва.
Гьикаятдин чIехи эсерра (повестра, романра) дуьз къвен тийизвай, вакъиаяр, иштиракзавай игитрин фикирар сад-садахъ галаз кьан тийизвай, авторди бегьем фикир таганвай бязи чкаярни хьун тIебии кар я. И фикир «Литературадин Дагъустан» журналдиз 1987-1988-йисара акъатай гьикаятдин бязи эсеррикай Пакизат Фатуллаевади авунвай веревирдерини тестикьарзава. ИкI, «Критика ва публицистика» паюна гьатнавай са макъалада авторди Б.Салимован «Дигмиш жезвай легьзеяр», Н.Мирзоеван «Цацар алай цуьк», А.Рашидован «Зайнаб», З.Ризванован «Шефтелдин миже», Мегьамед Садикьан «Буьркьуьди» повестрин лайихлувилер, гьа са вахтунда кьил-кьилел текъвезвай, гьикаятчийри рехъ ганвай нукьсанрикайни инкариз тежедай (адетдин кIелчиди ахьтин чкайриз дикъет тагунни мумкин я) фикирар малумарзава. Критикди къейдзавайвал, ихьтин са эсер кIелайла, «чун бажарагълу автор вичин къелемдив саймазвилелди эгечIунин, адан кагьулвилин шерикар жезва».
Авайвал лугьун хьи, ихьтин «ажайибвилер», лезги миллетдин ацукьун-къарагъунихъ, менталитетдихъ галаз кьан тийизвай, кутуг тавунвай «эпизодар» чи маса гьикаятчийрин эсеррани (абурун игитар чи ватанэгьлияр яз) гьалтзава.
П.Фатуллаевади эсеррин шикиллувални таъсирлувал гужлу авун патал жуьреба-жуьре тешпигьрикай, чIалан маса такьатрикай устадвилелди менфят къачузва. Инал адан яратмишунра гьалтзавай бязи гекъигунар, келимаяр мисалар яз гъун хъсан яз аквазва заз: «азаб алатайда хьиз, зарб къачун», «тIунутIар хьтин элкъвей хъуькъвер», «калушдай къумбак акъуддай мажални тахьун», «тарап-туруп акъатун», «са вечрен уьмуьр амукьун», «шандакь гвайбур», «кьуьруькда гьатнавай дуьнья», «машиндин хутI явашарун», «бейни ацIурдай ниэр алахьун», «къай фейи кIарабриз цIай хгун», «чIулав цавун юкьвал ацIай варз алкIанва»…
Ктабда зал фикир тагана арадал атанвай сад-зур гъалатIарни, гьакIни къенин йикъан лезги чIалан орфографиядин къайдаяр чIурнавай чкаярни («хъижеда-хъжеда», «хъарсатмиш-къарсатмиш», «хпер-хипер», «хъуьхъвер-хъуькъвер», «эркекек-эркек», «шефтедин-шефтелидин»…) ацалтна. Амма ерилу ктабдин метлебдиз санлай ихьтин куьлуь-шуьлуьйри са таъсирни ийизвач.
«Гад гьарай» ктабдин гьар са кьиликай, автордин алакьунрин вири терефрикай и макъалада галай-галайвал веревирдер ийиз, эвелни-эвел, ам четин месэла хьунихъ галаз алакъалу яз, залай алакьзавач. Са кар инанмишвилелди лугьуз кIанзава: шииратдикайни гьикаятдикай, критикадикайни публицистикадикай, драматургиядикайни таржумайрикай ибарат и ктаб гьар жуьре няметар алай суфрадив гекъигиз жеда. КIела ва лезет хкуд.
Куругъли Ферзалиев
