(Хванахвавиликай)
Хванахвавал чи халкьдин хъсан адетрин ирсинай я. И ихтилат гьадакай физва. Зи чIехи бубадин девир къенинди хьтин ачухди, мублагьди тушир. Къунши хуьрериз мугьманвиле, мехъеррик кIвачи-кIвачи фидай. Къе хьиз, гьар са кIвале машин ва я маса улакь авачир. Са тIимил яргъал чкадай йиф тавуна хквез жезвачир. Ажеб тир виринра танишар, мукьва-кьилияр, ярар-дустар авайтIа. Бязи вахтара гьа мумкинвални жедачир.
Зи чIехи бубани баде пенсиядиз фидай вахт хьанвай. Арза-ферзе, чар-цIар гваз райондиз фена кIанзавай. Пенсийрин отделдиз. Бубадални бадедал нубат къведалди кьве кас амаз, нисинин тIуьнин вахт алукьна. Нубат вилив хуьзвайбуруз идарадин къуллугъчи, са сятдилай кIвалах башламиш хъжеда лагьана, са гьиниз ятIани фена. Нубатдин вилик квай вад-ругуд кас санизни фенач. Абуру, багъламайрикай хкудиз, чпиз фу-затIни тIуьна. Бубадини бадеди абурухъ галаз чпин фуни ниси дадмишна, ядни патав гвай крандай хъвана.
Са сят алатайла, идарадин къуллугъчияр пайда хъхьана. Абуру чеб гуьзлемишай агьалияр тади гьалда кьабулиз башламишна. Бубадини бадеди чпин кIвалах куьтягьайла, зулун йикъан рагъ акIанвай. Са тIимил югъ аламай. Къарини къужа тадиз рекье гьатна, кIвачи-кIвачи. Залан жезвайтIани, маса чара авачир. Хтана кIанзавай. ЦIуд верс ацукьиз-къарагъиз атIун фикирдиз къачуна абуру. Кьилинди, кар туькIвенвай, абурун рикIер секин хьанвай.
Райондай са версиниз кьван хтанвай. Гьава къайивилихъ дегиш жез эгечIна. И арада зулун куьлуь чиг акадна, яваш-яваш ам къати жез башламишна.
— ИкI жедач, къужа, — лагьана бадеди. — Йиф я, вични кьежей. Ада чаз инсафдач. Чун адахъ галаз бягьсиниз экъечIдай яшара авач.
— Гила чна вуч ийида кьван? Гьиниз фида? Чидай касни авач эхир.
— ГьикI вучда? Элкъведа. Сад лагьай кIвалин вар гатада. КIеве гьатзавай чахъ амайди са рехъ я — кьулухъ элкъуьн.
…Бубани баде сад лагьай кIвалин кайваниди шаддиз къаршиламишна. Пуд аялни кIвачел акьалтна. Абурукай чIехида, гадади, бубадин къуьнерихъ галай фуфайка къачуна. Ламу хьанваз акурди ада ам пичинин турбадин са къвалахъай янавай хкунихъай куьрсарна. Бадедин аявални гъвечIи кьве руша чпивай жедайвал авуна. Кайваниди тадиз пичиниз кIарасар хъивегьна, чайдан къулал эцигна…
Бадеди Перидиз чеб райондиз акъатунин макьсаддикай лагьанай. Мадни ада кьве кIвални къенин йикъалай гьамиша дуствилин алакъайра жедайдакай ихтилатнай. Ахпа кьве патайни кьисметрикай, яшайишдикай, кьилин мурадрикай авур ихтилатар йифен лап геждалди давам хьанай.
Пакаман нагьарар авур къарини къужа, кIвалинбуруз сагърай лагьана, рекьел экъечIна. Ихтилатри ягъалмишарнавайбуруз вахт гьикI акъатнатIа чир жедалди, абур агъадихъай атай “Дербент-Ахцегь” автобусди хуьруьн лап кIанел кьван агакьар хъувуна.
Бадедин рикIяй Перидин хизан акъатнач. Мукьвал-мукьвал ада а гьуьрмет авуниз лайихлу инсанрикай ихтилат вегьедай. Къуншийрин папаризни, хьрарик акъатайла, цIийиз хьанвай танишрикай суьгьбетардай…
* * *
Зи дах ДГУ-дин студент тир. Ам саки кIвале жедачир. Хтайлани, кIвалин кIвалахра бубадиз куьмекар гуз, вичин каникулрин йикъар акъуддай. КIвалах авачир вахтара, кимерал физ, дустарихъ галаз суьгьбетривди вахт кечирмишдай. Амма нубатдин сеферда хтай хъуьтIуьн каникулриз бадедивай дах райондиз тухун тавуна акъвазиз хьанач. Лап геж-геж дахди заз ахъаяйвал, цIийи танишри абур хушдиз кьабулна. Вич таниш хьайи Алиди чIагъандик ванни кутуна, гъвечIи вахари гагь кьилди-кьилди, гагь кьведани санал халкьдин маниярни лагьана. Са гафуналди, хушдиз къаршиламишун са гъвечIи шад мярекатдиз элкъвенай.
Таниш хьайи кьве хизандин, гьа жигьетдай яз Алидинни зи дахдин дуствал къвердавай мягькем жез башламишна. Гатун вахтунда зи чIехи бубадини дахди кьвед-пуд юкъуз Алидиз векьер ягъиз куьмекарни гудай, кудай цIам-кIарасдин патахъайни Пери кIевера твадачир. Дуьз лагьайтIа, Алидизни акьван вахт жезвачир: ДГУ-дин студент хьанвай гьадакайни.
Дахди ДГУ акьалтIарна, хуьре дидед чIалан муаллимвиле кIвалахиз башламишна. ЧIехи бубадин майишат виликди физвай. Мал-къара артух хьуникди бадедин крар яцIа гьатзавай, гьавиляй адаз гила куьмек герек хьанвай. А куьмекни зи дахди, кIелна куьтягьайла, гъида лагьана разивал гайи свас тир. Свас гъун, бадеди ахъагъайвал, адан рикIелни алачир. Акьуллу, гуьрчег, кIвалин-къан рушар хуьре гзаф авайтIани, дахди абурукай садални вил эцигзавачир. Амма са юкъуз дах ачух хьана:
— Ваз вуч аватIа чидани, диде. Гила за ваз зи сир ахъайда. Зи дуст Алидиз Алимат тIвар алай вах ава.
— Ваз ам хуш яни, чан дидедин?
— Заз ам фадлай хуш хьанвай. Ам вични рази я. Исятда ада Дербентда кIелзава. Духтур жеда адакай. Амайди са йис я. Гаф-чIал кутаз фейитIа, жеда.
Бадеди гададин ихтилатдикай бубадиз лагьана. Кар яргъал вегьенач. И ван хьайи са гьафтедилай абур кьведни райондиз Перидин кIвализ акъатна. Гележегдин зи диде Алимата вичин дидедиз чпин гьиссерикай ахъайнавай кьван.
— За куьн фадлай вилив хуьзвай, — акъатна рушан дидедай.
— Агь, Пери, Пери! Гилалди вун гьикI кисна акъвазна? — акъатна бубадай.
— За вуч лугьудай? Адетралди, сифте гаф куьди хьана кIанзавай кьван, — рахана Пери.
Лазим тирвал, мал-меслят авуна, бубани баде кIвализ хтана. Хтайвалди, бадеди лагьана: “Къужа, яргъал вегьена кIандач. Амукьай хуьрек рекъида, ашдизни чIал чир жеда”.
— Ваъ, къари, чна акI жедайвал ийидач. Гаталди амайди кьве варз я. Муаллимризни отпускаяр жеда, студентриз — каникулар, — лагьана бубади. Бадени рази хьана.
Гад алукьна. Фадлай гьазур хьанвай чIехи бубади мукьва-кьили, хуьруьнвияр галаз рикIел аламукьдай хьтин мехъер авуна, вичин хциз, (зи дахдиз), гьа вичиз кIандай свас гъана — зи диде. Кьве йисни алат тавунмаз, Аллагьди заз экуь дуьнья ачухна, нефес гана, кьисмет тайинарна. Гила Перидикай заз — баде, Алидикай — халу, Севилакайни хала хьана.
Са кьадар йисар алатна. ЧIехи бубани, бадеярни рагьметдиз фена. Чунни чIехи хьана. Гьар сеферда чIехибурукай ихтилат кватайла, халади бубадин гафар рикIел хкидай: “Гила, Пери, чун чаз чир хьанва. Хванахвавал гегьеншарна кIанда. Гьич са куьникайни чна куьн магьрум яз тадач. Чаз рехъ къалурдай гъед куькIуьнайди за гьисснава. Чун, лезгияр, гьахьтин инсанар я. Регьимлу”.
Ингье квез хванахвавал… Сифте -гьакI танишар, са вахтунилай гьихьтин мукьва-кьилияр!..
Абдул Ашурагъаев
