Къе чаз тамамвилелди малум я, Хпеж Къурбанан яратмишунар анжах са иллагьийралди, ислам диндихъ, шариатдихъ галаз алакъалу шиирралди акьалтIзавач, адан теснифра яшайишдин, кIанивилин, адетдин инсанрин уьмуьрдин, жемиятдин, хуьрера кьиле физвай вакъиайрин, арадал къвезвай агьвалатрин темайриз талукьарнавай эсеррини хейлин чка кьазва. Гьайиф хьи, абур вири чи гъиле гьатнавач.
Идахъни вичин кьилин себеб ава. Амни Хпеж Къурбан къадагъадик акатай шаир тирвиляй. Са тахсирни квачиз, “душманрин” жергейра турвиляй. Са бинени авачиз, “Реакционный шаир” тIамгъа алкIурайвиляй. Шаирдин кьилин тахсиркарвал ам динэгьли хьун, диндивай къерех тахьун тир. Ам кьуна, дустагъ авуник фитнечийрин, буьгьтенчийрин гъилни кваз хьана. Намуслу, михьи, марифатлу, динэгьли кас, шаир, вилериз аквазвай нагьакьан крар, агьвалатар, инсанрин ягьсузвилер, алчахвилер, писвилер такур кьасарна, элячIзавачир. ЧIулавдаз чIулавди лугьузвай, гьам цIийи имаратар эцигзавайбуру, гьам динэгьлийри рехъ гузвай чIуру, инсанриз зиян хкатзавай крарикай шиирарни теснифзавай. Ихьтин гьакъикъатдини шаир неинки са бязи хуьруьнвийриз, гьакI вилик-кьилик квайбурузни такIанарна.
Хпеж Къурбан савадлу кас тир. Вичин саки вири шиирар ада чарарал, дафтарра кхьенвай. Вири, шаирдин эменни тулкI ийидайла, чинер алайбуру хутахна. Абурун кьисмет гьихьтинди хьанатIа малум туш. Мумкин я, кун, вацIуз гадарун ва я са нин ятIани кIвале амукьун.
Чи инсанриз баркалла лагьана кIанзава. Хпеж Къурбан къадагъадик акатнавай шаир тиртIани, адакай рахунни жув патал зияндиз элкъвезвай вахтунда, шаирдин эсерар инсанри сада-садавай чинеба кхьиз, чпин кIвалера хвена. Чи гъиле гьат хъувунвай гзаф шиирарни гьа баркаллу ва ватанперес инсанрин дафтаррай къачунвайбур я.
“Халкьдиз, советрин властдиз акси душман я” лугьудай тIамгъадик, къадагъадик акатун пара залан кар я. Сифте нубатда адан багърияр патал. Чпиз, къвезмай несилризни зиян хкатиз кичIела, абурулай шаирдин яратмишунар майдандиз акъудиз алакьнач. И кар тестикьарзавай мисалар хейлин ава. Абурукай сад рагьметлу Шамсудин Исаеван кхьинра къейднава.
“Хпеж Къурбанакай заз сифте яз 11 йисавай аял тирла ван хьанай. 1964-йис тир. Зун дидедихъ галаз Кьасумхуьруьн базардиз тенбек маса гуз фенвай. Нянихъ чун дидедин чирхчир Ашанхуьряй тир Нуьдуьрбиги халадихъ илифнай. Ада дидедиз Хпеж Къурбанан чIаларни хуралай кIелнай. Ахпа шаирдикай бязи делилар заз дидед чIалан ва литературадин муаллим Рамазан Абубакаровавай чир хьанай. Гуьгъуьнлай, за ВЛКСМ-дин райкомда, райондин газетда ва радиода кIвалахдайла, хурериз фейила, инсанривай Хпеж Къурбанан чIалар, кьисаяр ван жез хьана. Абур за кхьинни авуна, радиодайни гана.
1959-йисан зулухъ зун, комсомолдин собрание тухуз, Хпежрин хуруьз фенай. Шаирдикай малуматар кIватIдай фикир авай за кавалар цвадай, къванцин устIар, багъманчи Исакьан Бирегьимахъ галаз суьгьбетнай. Ам, ашукь хьиз, чIалар, кьисаяр, риваятар чидай, ихтилатрал рикI алай дилавар кас тир. КIвализ мадни инсанар атанвай. Бирегьима вичин дуст Къурбанакай суьгьбетнай ва адан шиирар хуралай кIелнай. Заз иллаки “Къарабагъда кьейи Агьмад” шиирди пара таъсирнай. Ана Ашарин хуьряй тир кьве жегьилдиз хьайи къияматдин агьвалатдикай ихтилат физвай.
Шиир за кхьена ва ахпа радиодай кIелнай. Райондин “ЦIийи уьмуьр” газетдизни гуз гьазурнай. Редактор Гелхен Мухтара (Рамазанов) газетдиз гудалди шиир райкомдиз тухвана. Анайни шиир газетдиз акъуддай ихтияр ганач. За Хпеж Къурбанан и ва маса шиирар “Коммунист” газетдиз, “Дуствал” журналдизни ракъурнай. Гьайиф хьи, абуруни акъуднач. Де лагь, “реакционный шаир” тIамгъа алай касдин эсерар вуч лагьана чапдай.
Идалайни гъейри, зун Хпежрин хуьре са шумудра шаирдин руш Манадин, хва Мегьамедан патав хуьре гьуьрметзавай ксар тир Шуьай, Смяли, Агьмед, Даниял, Рамазан галаз фенай. Я рушан, я хцин сивяй, пIуз кьве падна, са келима акъатнач. Виридан кIарабрани кваз виликан кичI амай…”
Им гьакъикъат я. Манадин патав адан хва Агъалар галаз зунни фенай. Хтулри хиве кьурвал, бадеди датIана Къурбан бубадин шиирар хуралай эзбердалдай, амма чаз “вичин рикIел садни аламач” лагьанай. ГьикI лагьайтIа, шаир кьуна, тухвай 1943-йисалай адан хизан зулумдик акатна. Са шумудра форма алайбур къвез, кIвале авай кьван шейэр, гьатта куьгьне рухни кваз хутахнай. Хпеж Къурбанакай рахунни къадагъа тир кьван. Гьавиляй адан шиирарни газетриз, журналриз акъудзавачир.
1991-йисан 12-июлдиз ДАССР-дин Верховный Суддин президиумдин къарардалди ДАССР-дин НКВД-дин Военный Трибуналди 1944-йисан 6-июндиз Саркъиев Къурбанан гьакъиндай акъудай приговор къуватдай вегьена ва адан гьерекатрик тахсиркарвал квачирди тестикьарна, делони агал хъувуна. Аллагьдиз шукур, шаирдин багърийриз, яргъал йисара адан шиирар хвейибуруз, кIелзавайбуруз и югъ акуна ва адан руш Манани (Къурбана вичин рушал дидедин тIвар эхцигнавай), хва Мегьамедни агъа дуьньядиз рикIин архайинвилелди фена.
Абад Азадов
