Алемда миллионралди инсанар яшамиш жезва. Аламатдин кар ятIани, абурукай анжах вад-цIуд кас чан аламаз халкьдин арада риваятриз, кьисайриз элкъвезва. Чи халкьдин арадай акъатай гьахьтинбурукай сад Ражаб Сафаров я. Кьурагь райондин Куквазрин хуьруьн агьали. Фронтовик. Фашистрихъ галаз женгиник экечIай женгчи. Халкьдин рикI алай манидар. ЦIуд веледдин буба. Дяведилай гуьгъуьнин йисара лезги хуьрера мехъерар кьиле тухвай кьавал — чIагъанчи.
Заз ам сифте яз чи хуьре кьиле физвай мехъерик акунай. Шумалвал квай, чIулав чIарарин мекер авай, элкъвей чинай милайимвал, къалин тушир рацIамрин кIаникай килигзавай вилерай нур аквазвай, шуькIуь, куьруь чIулав спелар квай, чIагъан ягъиз, манияр лугьузвай итим. Свас акъудзавай бере тир. КIвалерин вилик квай гьаят инсанрив ацIанва. Чун, гъвечIи аялар, мехъерзавай кIвалерин къаншарда авай кIунтIал ацукьна, килигзава. Сусан сварагар акъудзавай дишегьлийризни, халкьдин манийрал илигнавай чIагъанчидизни. Адан пелелай гьекь авахьзавай. Зи рикIел, ахпа чир хьайивал, Ражаб Сафаров гьа икI аламукьна.
Куквазрин хуьр са акьван чIехиди туш. Ана 64 хизан яшамиш жезвай. Исятда агьалийри вацIун къерехда цIийи хуьр арадал гъанва. ТахьайтIа, ам дагъда синел алайди тир. Хуьруьз анжах са терефдихъай рехъ авай. Агьалияр малдарвилел, хипехъанвилел, магьсулдарвилел машгъул жезвай. Ватан кIеве гьатай 1941-1942-йисара 43 куквазви фронтдиз фена. Абурукай садни Ражаб Сафаров тир. Военный рекьяй сифтегьан чирвилер къачур дагъви пулеметдин расчетдин командирвиле тайинарна. Фашистрихъ галаз адан сифте женг Кубандин Молдованка хуьруьн патав кьиле фена. Командирдин тапшуругъ кьилиз акъудуналди, чи аскерри хабарсуз душмандин окопрал гьужумна. Немсерихъ катдай мумкинвални амукьнач. Сенгер кьуна. Амма взводдин командирдал ва кьве аскердал залан хирер хьана. Ражаба, кIулаз ягъиз, сифте командир, ахпа муькуь юлдашарни санитаркайрив агакьарна. Ахпа юлдашриз куьмек гуз хтана, сенгер хкьаз кIанз, гьужумар хъийизвай фашистрихъ галаз женг давамарна. И женгина къалурай дирибашвиляй командованиди Сафароваз “Женгера лайихлувилерай” медаль гана.
Кавказ кьадай ва ахпа Бакудихъ фидай фикир авай фашистар Яру Армиядин частари Кубандин чилелай чукурзавай. Нубатдин женгина куквазвидал хер хьана. Варзни зура госпиталдин духтурри лишанчи кIвачел ахкьалдарна. 1943-йисан эхирар тир. Керчь шегьер немсерикай азадун патал къизгъин женгер кьиле физвай. Ражаба къуллугъзавай гвардиядин лишанчивилин батальонди махсус тапшуругъ кьилиз акъудзавай. Сад лагьай гьужум авурла, фашистрикай шегьердин патарив гвай хуьрер азаднай. Душманди Керчда хъсан сенгерар туькIуьрнавай. Шегьер чибурув вахкудай фикир абурухъ авачир. Командирдив немсер гьужумдиз гьазур жезвайдакай хабар агакьна, ада аскерриз дерин окопар эгъуьнунин тапшуругъ гана. Са акьван вахт алатнач, немсерин артиллерия рахана. Кьуд пад хъиткьиндай ванерив ацIана. Тупар кис хьана зур сятни алатнач, советрин сенгеррал “Тигр” танкари гьужумна. Гила кар лишанчийринди тир. Сафарова вичин юлдашарни галаз кьве танк ва танкарай экъечIай фрицарни яна, тергна. И женгина къалурай кьегьалвиляй дагъви Яру Гъед орден гуниз къалурна. И шабагьни Ражабав дяве куьтягь хьайидалай гуьгъуьниз 1980-йисуз Кьасумхуьруьн военкоматда вахканай.
1944-йисан зулуз Ражаб Сафаров Сапун дагъда кьиле фейи женгерин иштиракчи хьана. Ина адан бахтуни гъанач: кьве кIвачелни залан хирер хьана. Юлдашри иви физвай лишанчи тади гьалда госпиталдиз агакьарна. Духтурар аскердиз куьмек гуз алахъна. Амма са кIвач къутармишиз хьаначир. Хуьруьз ам дяведин кьвед лагьай группадин инвалид яз хтана. Маса кIвалах алакь тийидайди фикирда кьуна, хуьруьн вилик-кьилик квайбуру дирибаш фронтовик библиотекадин заведующийвиле тайинарна. Лугьудайвал, гьа инлай цIийи пешеди викIегь аскердин уьмуьрдин рехъ масанихъ ялна.
РикIел хкун лазим я хьи, 1950-1960-йисара хуьрерин культурадин идарайра кIвалах чешнелудаказ тешкилнавай. Художественный самодеятельностдин коллективар, бязи хуьрера халкьдин театрарни кардик квай. Ражаб Сафаровни вичин везифайрив рикIивай эгечIна. Бакудиз фена, чIагъан къачуна, ам ягъизни чирна. Эгер сифтедай ам клубда хуьруьн жемятдин вилик экъечIзавайтIа, ахпа адан алакьунрикай къунши хуьреризни хабар хьана. Ражаб неинки Кьурагь, гьакI Кьасумхуьруьн районрин хуьрерани тешкилзавай мехъерар кьиле тухузвай кар алай кьавалдиз элкъвена. Бажарагълу манидар, музыкант Кьурагь райондин культурадин кIвалин художественный руководителвиле тайинарна. Адан вилик мадни сергьятар ачух хьана. Ражабан манияр Дагъустандин радиодиз къачуна. Гила адан манийрихъ яб акалдай мумкинвал вири республикадиз хьана.
Фронтовикдин мад са алакьун: ада Етим Эминан, Хуьруьг Тагьиран, Абдул Муталибован “Туьквезбан”, “Ваз маса яр хьана, гуьзел”, “Гатуз дагъ”, “Бахтавар”, “Гатфариз”, “Чибур я”, “Вилер перишан аквада”, “КъекъечI, цифер” чIалариз манияр туькIуьрна.
Халкьдин патай еке гьуьрмет къазанмишай манидар, музыкант 1980-йисарин сифте кьилера рагьметдиз фена. Амма адан манийри, аламатдин сесини чи япара къени ванзава. Адан кьетIен сес, виридакай хкатна, чир жеда. Ражабан “КъекъечI, цифер”, “Дагъустан”, “Яр ярим”, “Шуьшеханум”, “Марфар къвада”, “Чан алагуьзли” ва маса манийрихъни инсанри гьамиша яб акалзава. Эхь, женгчи, бажарагълу манидар чи рикIера ама.
Хийир Эмиров
