20-апрелдилай кьулухъ республикадин социальный сетра Докъузпара райондин Къурушрин хуьруьн агьалийри “Самурский” милли паркунин мулкуник акатзавай хуьруьн чилерал майи­шатдин гьерекатар кьиле тухуниз талукь яз гьазурнавай видео гегьеншдаказ чукIурзава.

ИкI, Докъузпара райондин Къурушрин хуьруьн агьалийри Россиядин Президент Владимир Путиназ ва  Дагъустандин Кьил Сергей Меликоваз чкадин, яни муниципалитетдин гьукумди, хуьруьнвийри малар хуьзвай чилер бинесуздаказ милли паркунин ихтиярдиз вугунилай арза ийизва. Видео-арзадин авторри кьетIендаказ къейдзавайвал, малдарвал и хуьруьн агьалийрин асул кеспи ва къазанмишзавай рехъ я.

Агьалийри тестикьарзавайвал, Къурушрин чилерин участокар,  агьалийрин разивал авачиз, милли паркуник кутунва. Гьа са вахтунда, абуру и участокрилай гьар йисуз налогар гун алай вахтундани давам жезва. “Администрацияди чилер, гуя милли паркуник кутунва лугьуз, инвесторрив­ вуганва. Хуьруьн агьалийриз куьлуь ва ири карч алай малар хуьдай ихтияр гузвач. Хуьруьн агьа­лияр милли паркуниз акси я”, — къейднава видео­дин гъавурда твазвай текстина. Владимир Путинан тIварцIихъ гьазурнавай арзадал гьакIни Украи­нада кьиле физвай махсус серенжемдин (СВО) иштиракчияр тир аскеррин диде-бубайрини къулар чIугунва. Сетда пайда хьанвай нубатдин видеода СВО-дин иштиракчияр тир аскеррин дестедини и месэладин гьакъиндай чпин аксивал ­малумарзава, къурушвийрив гьахъсузвилелди эгечI­завайди къейдзава ва къагьриманвилелди женгинин майданра иштиракзавай къурушвийрин гражданвилин ихтиярар хуьн тIалаб­зава.

Гьа са вахтунда, Докъузпара райондин администрацияди инанмишарзавайвал, агьалийри  “Самурский” милли паркунин дирекцияди къурушвийрин майишатдин кIвалахар кьиле тухунал къадагъа эцигай ва я манийвал авур гьатта са дуьшуьшни малум туш.

“Фикир желб ийиз кIанзава, хуьруьн вири агьа­лийриз, гьа виликдай хьиз, малдарвилел, хуьруьн майишатдин ва маса жуьредин  кIвалах­рал машгъул жедай ихтияр ава. Милли парк арадал гъунихъ галаз алакъалу яз, малдарвилел машгъул хьуниз талукь цIийи жуьредин къада­гъа­яр ва я сергьятвилер кардик кутунвач. Алава яз хабар гуз кIанзава, “Шалбуздагъ” кластерда кьатIу­нар артухардай туризмдин хел виликди ту­хун патал Къурушрин хуьруьн патав гьам турис­тар, гьамни чкадин агьалияр патал тIем акакьдай­бур тир объектар арадал гъизва. Милли парк ара­дал гъун ва туристар желб авун себеб яз, Къу­рушрин агьалияр патал цIийи мумкинвилер (алишверишдин чкаяр, мугьманханаяр, балкIан­раллаз сиягьа­тар ва икI мад)  ачух хьанва. Ида чка­дин агьалийриз алава къазанжияр гъидай мумкинвал гуда”, — кхьенва администрациядин телеграм-каналда.

Месэладин гьакъиндай баянар РД-дин тIе­биатдин ресурсрин ва экологиядин министерст­водини гана. Къейдзавайвал, милли паркунин про­ект арадал гъидайла, Докъузпара ва Ахцегь районра общественный  яб акалунар, гьакIни, милли парк туькIуьрдайла, рабочий дестедин заседанияр кьиле тухванай.

“Гьа са вахтунда кьетIендиз фикир желб ийиз кIанзава хьи, заседанийра  “Самурский” милли паркуник акатнавай вири хуьрерин жемятрин векилри иштиракнай”, — къейдзава министерстводи Telegram сетда.

ИкI, министерстводин малуматдал асаслу яз, “Шалбуздагъ” кластерда милли паркуник кутунвай чилин вири участокар чпин иесийривай вахчун тавуна кутунва. Яшайишдинни экономикадин жигьетдай манийвилер тахьун патал, милли паркунин проект туькIуьрдайла, вири хуьрерин, гьа жергедай яз Къурушрин хуьруьн мулкар, адан сергьятрилай къерехдиз акъуднава. Милли­ паркуник акатнавай чилерин иесийриз, гьакIни Усугъчай, Къалажух, Къаракуьре, Миграгъ-Къазмаяр, Къуруш, Миграгъ, Мискискар, Текияр, Че­пер, Ахцегь, Къурукал, Смугъул, Ухул ва Фий хуьрерин­ ­вири агьалийриз ва абурун мукьва-кьилийриз анриз манийвилер авачиз фидай ихтияр авайди “Самурский” милли паркунин документра­ къейднава. “Шалбуздагъ” кластердин мулкунин 82 процент чилел майишатдин вири кIва­лахар кьиле тухудай, гьа жергедай яз, малар хуьдай ва векь ядай,  55 процентдилай гзаф чилел хуьруьн майишатдин кIвалахар кьиле тухудай ихтияр ава.

“Кьилди къачур и дуьшуьшдиз талукь яз хабар гузва: милли парк кардик­ квай вири вахтунда майишатдин ихтиярар чIуруниз талукь гьич са арза­ни чал агакьнач. Арзаяр гьакIни я къайдаяр хуьдай, я суддин органрилай ата­нач. Военный къуллугъчийри милли паркунин дирекциядилай ийизвай видео-арзадиз талукь яз лугьуз кIан­зава: ам гьакъикъатдиз жаваб гузвайди туш. Гьисабзава хьи, военный къуллугъдал алай жегьилар, гьакъи­къибур тушир хабарар агакьаруналди, ягъалмишарнава”, — къейднава минис­терстводин малуматда.

Малум жезвайвал ва идарайрин векилри тестикьарзавайвал, “Шалбуздагъ” кластер арадал гъидайла, хуьрерин жемятрихъ галаз  гъавурда твадай кIвалах тухванва. Гафарин гьахълувал, мисал яз, 2018-йисуз кьиле тухвай мярекатриз талукь яз республикадин гьам печатдин, гьамни электронный СМИ-ра чапнавай макъалайралди субутариз жеда.

Гьа са вахтунда и месэладик активнидаказ экечIнавай РД-дин Общественный палатадин векил Шамил Хадулаева Къурушрин хуьруьн агьа­лийрихъ галаз общественный яб акалунар кьиле­ тухун тавурдакай малумарзава. “Къурушвийрин фикирда тек са суал арадал къвезва: гьина, мус ва ни кьиле тухвана абурухъ галаз яб акалунар? Протокол гьинава, видеосъемка гьинава, виликамаз гайи хабарар гьина ава?” — жузазва ада.

“А чIавуз, яни 2018-йисан октябрдиз, Мискис­карин хуьре РД-дин тIебиатдин ресурсринни экологиядин ва «ВНИИ Экология» ФГБУ-дин векилрихъ галаз кьиле фейи гуьруьшда Къаракуьре, Миграгъ, Усугъчай ва Къуруш хуьрерин инициативный дестейри, гьакIни администрацийрин кьилери иштиракнай. Амма, Мискискарин жемятдилай гъейри, амайбуру чеб милли парк арадал гъуниз кьетIидаказ акси тирди малумарнач”, — жаваб гузва Докъузпара райондин администрациядин информациядин къуллугъди.

Гьелелиг чавай инанмишвилелди анжах са кар тестикьариз жеда: гьардахъ вичин гьахъ ава.

“Самурский” милли парк Россиядин Федерациядин гьукуматди 2019-йисан 25-декабрдиз кьабулай къарардалди арадал гъанва ва ам «Государстводин тIебиатдин биосферадин «Дагестанский» заповедник» ФГБУ-дин идарада ава.

Кьиблепатан Дагъустанда милли парк арадал гъун тIебиатдин надир, чпиз тешпигь авачир комплексар ва Самур вацIун сергьятра авай объ­ектар хуьнихъ ва арадал хкунихъ, абур чирвилер­ артуха­рунин, илимдин ахтармишунар кьиле тухунин макьсаддалди кьил-кьилеллаз ишлемишунихъ галаз алакъалу тир. Ина са шумуд агъзур­ жуьре набататар, къарникъузар, гьа жергедай яз 200-да­лай гзаф лап дегь девиррилай амай жуьрейрин ва михьиз терг хьунин къурхулувилик квай  набататар­ гьалтзава. Кьве кластердикай — “Самур­ вацIун кьер” ва “Шалбуздагъ” — ибарат тир милли паркунин умуми майдан 48273,15 гектардиз барабар я.

Къейд ийин, газет чапханадиз вахкузвай юкъуз­ Докъузпара районда и месэладихъ галаз алакъалу идарайрин, тешкилатрин векилринни къурушвийрин гуьруьш тешкилун пландик кутунвай. Адан нетижайрикай чна хабар хгуда. Ида­лай­ни гъейри, муракабди тир и месэладай тамамдаказ кьил акъудун патал Докъузпара райондиз  “Лезги газетдин” редакциядин векил фида.

Жасмина Саидова