18-мартдиз “Тарарин хилер виридалайни хъсандаказ атIудайди — 2023” конкурсдин  республикадин дережадин пай тамам хьана. Идалай са тIимил вилик, мартдин эвелдай, республикадин районра конкурсдин муниципальный паяр кьиле фенай. Абура гъалиб хьайи 25 багъманчиди Хасавюрт райондин Садовое хуьруьн “Алимирзаева” ва Батаюрт хуьруьн “Орусханова” КФХ-ра кьиле фейи конкурсдин республикадин паюна иштиракна. Къейд ийин, конкурсдин жюридин кьиле вичиз екез гьуьрмет ийизвай багъманчи, Краснодардин крайдин багъманчийрин союздин председатель Николай Щербаков авай.

Конкурсдин иштиракчийрин вилик 50 декьикьадин вахтунда 10 тарцин кьурай ва герек авачир хилер атIунин месэла эцигнавай. Гъавурда авай пешекаррикай ибарат тир жюриди, махсус къайдадикай менфят къачуна, и кар кьилиз акъуднавай тегьердиз ва  серф авунвай вахтуниз  къимет гузвай.

ИкI, конкурсдин нетижайралди, республикадин багъманчийрин арада 1-чка Мегьарамдхуьряй тир КФХ-дин кьил Фейзудин Ибрагьи­мова  кьунва. 2-чкадиз Хасавюрт райондин “Ибрагьим” СПК-дин  агроном Сагьават Агьмедов лайихлу хьана. 3-чка Къизляр райондин Кардоновка хуьряй тир багъманчи Нина Алисултановадиз ва СтIал Сулейманан райондай тир багъманчи-арендатор Абдурагьман Бабаеваз гана.

Конкурсдин гъалибчийриз  лап хъсан еридин секаторар (хилер атIудайди патал виридалайни  лазим алат), пулдин пишкешар ва талукь тир дипломар гана. Тама­шачийрин патай рикIиз чимивилин  пиш­кеш  Хасавюрт райондин  Акбулатюрт хуьряй тир виридалайни жегьил багъманчи  Рамазан Батырбиеваз кьисмет хьана. Къейд ийин, конкурсдин вири иштиракчийриз РД-дин хуьруьн майишатдин ва недай­ суьрсетдин министерстводин  патай  гьуьрметдин грамотаярни гана.  Лагьана кIан­да хьи, республикадин хуьруьн майишатдин ва недай суьрсетдин министерстводи ва Дагъустандин багъманчийрин союзди Хасавюрт райондин администрациядихъ галаз санал и конкурс РД-дин гьукуматдин тапшуругъдалди  тешкилнавай.

Кьиле тухвай акъажунрин нетижаяр кьуналди, РД-дин хуьруьн майишатдин ва недай суьрсетдин министрдин  сад лагьай­ заместитель Шарип Шарипова къейд авурвал, ихьтин конкурс анжах Дагъустан Республикада кьиле тухузва.

— Чав  уьлкведин маса республикайрай тир юлдашрилай чпин регионрани ихьтин конкурсар тешкилиз кIан хьуниз та­лукь фикирар, майилар агакьзава. И конкурс багъманчидин пешедиз кьетIен фикир гунин важиблу лишан яз гьисабиз же­да, гьикI лагьайтIа, эхиримжи йи­сара уьлкведа багъманчивал виликди тухунин, иллаки фад арадал къведай ва булдаказ бегьер гудай жуьредин багълар кутунин месэладиз кьетIен фикир гузва. Тарцин тан кутугай къайдада туь­кIуьруни, кьурай ва герек авачир хилер атIуни арадал къведай бегьердин кьадардиз ва еридиз екез таъсирзава. Тарар цунин цIийи технология пайда хьанва, ида лагьайтIа, абурухъ гел­къве­дай ксарин пешекарвал хкажун, багъларихъ гелкъведай цIийи къайдаяр чирун истемишзава.  Конкурс лагьайтIа, и жигьетдай лап кутугай мярекат я. Республикадин  районра  емишрин тарарихъ гелкъуьнин гьар жуьредин къайдаяр ишлемишзава. Конкурсдин майдандал чун инанмиш хьайивал,  багъманчивилин хел еримлу хьунихъ галаз алакъалу яз, и къайдаярни авайдалай хъса­нару­нин хци игьтияж арадал атанва. Чна умуд кутазвайвал, конкурсдин гъалибчийрин алакьунар, тежриба чна гегьеншдаказ чу­кIурда, багъманчивал йигиндаказ виликди физвай районра и месэладай семинарар тешкилда, — лагьана Ш.Шарипова, мярекатдал рахадайла.

РД-дин хуьруьн майишатдин ва недай суьрсетдин  минис­терстводин делилралди, Дагъустанда­ багълари кьунвай мулкарин умуми майдан 28,5 агъзур гектардиз барабар я. Абурукай 22 агъзур гектар бегьер­дал атан­вай­­бурук акатзава. Эхиримжи йи­сара и хилез­ кьетIен фикир гузва. ИкI, 2016-2022-йисара республикада 8,5 агъзур гектар цIийи багълар кутунва, абурукай 3422 гектар фад бегьердал къведай жуь­рединбур я. Санлай къа­­чур­ла, республикада йи­са 1 агъзур гектар багълар ку­таз­ва. ЦIийиз цанвай багъларин чIехи пай СтIал Сулейманан, Къизилюрт, Хасавюрт ва Дербент районрал гьалтзава. Цил авай емишрин  бегьердал гьалтайла, Дагъустан уьлкведа кIвенкIве­чи чкадал ала, реги­ондал уьлкведа­ гьасилзавай вири емишрин 11 процент гьалтзава. Эхиримжи йиса­ра республикада гьакI­ни хвехвер, кьилди къа­­чур­тIа, шуьмя­гъар­ ва кIе­рецар гьасилунин хилерни йигиндаказ виликди физва.­

Санлай къачурла, къейд ийин, республикадин багъларин чIехи пай Мегьарамд­хуьруьн районда (4,5 агъзур гектар), СтIал Сулейманан районда (3,4 агъзур га) ва  Хасавюрт районда (2020 га) ава.

“Тарарин хилер виридалайни хъсан­да­каз  атIудайди — 2023” конкурсдин  гъа­либ­чи Фейзудин Ибрагьимов Мегьарамдхуьруьн райондин Гилийрин хуьряй я. Вичихъ авай  участокда ичер, чуьхверар ва ху­тар гьасилунал ам гьеле 1997-йисалай машгъул жезвай, амма еке къазанжияр гъидай кьван дережайрив куьмек галачиз агакьарун четин кар яз хьана. ИкI, багъманчивилин кеспидал рикI алай зегьметчидиз райондин кьил Фарид Агьмедова сифте­дай са гектар чил чара авуна, гуьгъуьнлай багъ­манчивилин  кIвалах гуьнгуьна тваз куьмекна. Нетижа яз, Ф.Ибрагьимова вичин­ майи­шат яваш-яваш ге­гьеншарна. Къенин юкъуз ада  райондин мулкунал 60 гектардилай гзаф майданда ви­жевай багълар кутунва, анрин гьар са гектардай тахминан 100 тонндив агакьна гьар жуьре емишрин бегьер кIватIзава. Багъманчидихъ хсуси къелемлухни ава. Фейзудинан багълара, адетдинбурулай гъейри, емишрин ­ажа­йиб жуьре сортарни, мисал яз, чIу­­лав машмашрин тарарни ава. Рай­онда сифтебурукай яз ада “Тал­­гъандин гуьзел”, “Нард пагьливан”, “Анжелина” ва “Шарафуга”, гьакIни са жерге маса сортарин емишар гьасилиз башламишна.

Мегьарамдхуьруьн райондин администрацияди чаз малумарайвал, 2018-йисуз Фейзудин Иб­рагьимова Россиядинни Къазахстандин 20-далай гзаф регионрин  гъве­чIи ва юкьван карчивилин карханайрин руководителри иштиракай “Перспектива-2018” бизнес-форумда, Мегьарамдхуьруьн райондин векил яз, иштиракна, вичин проектдикай суьгьбетна ва ам “Россиядин регионрин къизилдин фонд” медалдиз ва премиядиз лайихлу хьана.

Неинки кьилди къачур фермеррин, гьакIни санлай багъманчивилин хилен вилик гьасилай бегьер маса гунин месэла хциз акъвазнаваз гзаф йисар я. Райондин администрациядин куьмекдалди Фейзудин Ибрагьимовалай и месэлани нетижалудаказ гьялиз алакьна. Райондин администрацияда зегьметчи багъманчидини Санкт-Петербургдин “Спектр” карханадин векилри михьи суьрсетдалди Санкт-Петербургдинни Москвадин базарар таъминарунин гьакъиндай икьрардал къулар чIугуна. Алай вахтунда Ф.Ибрагьимов Россиядин базарда Мегьарамдхуьруьн райондин патай официальный векил я.

“Жуван чешнедалди заз, хуьре яшамиш жез, лап хъсандаказ къазанмишиз жедайди субутариз кIан­зава. Чи республи­када хуьруьн майишат виликди тухун патал вири шартIар ава — хъсан чилни, гуьзел­­ тIебиатни. Мегьарамдхуьруьн районда лагьайтIа, и шартIар мадни кутугайбур я. КIанзавайди са кар я — чилел рикI хьун. Гьелбетда, гегьенш майданра­ кIвалах гуьнгуьна тваз ва Рос­сиядин базарриз рехъ ачухиз залай чкадин властдин, рай­он­дин кьилин куьмекдалди алакьна. За и карди­лай гзаф разивалзава”, —  лу­гьуз­ва фермерди.

Чаз малум хьайивал, багъманчивилин майишатдихъ гелкъвез Фей­зудиназ адан ­чIе­­хи хизанди куь­мекзава. Ам вад веледдин бу­ба ва хтулрин чIехи буба я. Абурукай гьар са­дахъ вичин багъ ава. Фер­мердин руша майи­шатдин бухгалтерия кьиле тухузва, хва пар рекье тунин месэладал машгъул жезва,  езне тракторист я. Саки вири мукьва-кьилиярни майишатдин крарал желбнава. Сезондин вахтунда хуьруьнвийрини куьмекзава. “Эгер намуслудаказ зегьмет чIугваз хьайи­тIа, чили гьар са касдиз берекат гу­да”, — гьисабзава Фейзудин Ибрагьимова.

Жасмина Саидова