XXI асирдин сифте кьилера лезги эдебиятдиз атай бажарагълу жегьил шаиррикай сад  Батманов  Владик  Нафирович  1995-йисан 16-октябрдиз Мегьарамдхуьруьн райондин Хуьрелрин хуьре дидедиз хьана. Гьеле ДГУ-дин филологиядин факультетда кIел­дайла, Владик вичин ва лезги шаиррин шиирар хуралай фасагьатдиз кIелдай жегьил хьиз сейли хьанай.

Адан сифте шиирар, гьеле мектебда­ кIелдайла, райондин “Самурдин сес” газетдиз ва гуьгъуьнлай республикадин “Лезги газетдиз”, “Самур”, “Дагъустандин дишегьли”, “Кард” журналриз акъа­тиз башламишна.

Яратмишунрин рекьяй вичихъ зурба агалкьунар авай Владикакай, гьеле университетда кIелдайла, Дагъустан Республикадин кьилин стипендиат хьанай. Гуьгъуьнлай ам Дагъустандин халкьдин шаир Юсуп Хаппалаеван ­тIва­р­цIихъ галай премиядиз лайихлу хьана. 2021-йисуз РД-дин Кьил Сергей Ме­ликован къарардалди жегьилдиз Р.Гьам­затован тIварцIихъ галай гьукуматдин премияни гана.

2018-йисалай Россиядин Федера­ция­дин писателрин Союздик квай Владика­ алай вахтунда Дагъустандин писател­рин Союздин лезги секциядиз регьбервал гузва, гьакIни республикадин теле­виденидин РГВК “Дагъустан” каналда “Вахтар ва инсанар” передачани тухузва.­

В.Батманован шииррин кьве ктаб — “Билбил” (2012-йис), “Чубарук” (2017-йис) чапдай акъатнава. Шаирди вичин эсерар уьмуьрдин жуьреба-жуьре темайрай кхьизва. Гьар сеферда адан шиир кIел­дайла, руьгьдин хцивал, гьиссерин михьивал, шадвални хажалат, багъри накь­вадихъни дидедихъ авай цIи­гелвал гьиссда.

Владик Батманов алай аямдин татугайвилер, инсаниятдик къалабулух кутазвай вакъиаяр вири жегьил рикIиз кужумиз, рикIяй вичин шиирар кхьизвай чIалан устадни я. И гафар кьурубур туширди тестикьарун патал адан шииррай чешнеяр гъун бес я:

Папа хьрак фу чразмач,   

Эвелан хьиз гам хразмач,         

Кьеб эчIядай свас аквазмач,          

Дегиш хьанва дуьнья михьиз,

Адан крар женни эхиз?..

Маса чешне:

Аквазамач малар, хипер яйлахда,

Гьич садани рикI амач ca кIвалахда,   

Гадайрини, рушари хьиз, дамахда,      

Акъатзамач кьил дишидай-эркекдай.

Эсеррин гьар са цIарцIи алай девирдин шикил чIугвазва ва шаирни, чи аямдин алаш-булашвал, кьил тикдиз кьунвай ришветбазвал, инсафсузвал акваз, гзаф секинсуз я.

В.Батманова, М.Жалилова, А.Къардаша, А. Мирзебегова, М.Бабаханова ва маса шаирри хьиз, Самур вацI тирвал кьве патал пай хьанвай багъри халкьди­кай, адан кьадар-кьисмет хъсан хьуникай фикирзава, вацIал алай часпар гьар лезгидин рикIе авай цаз тирди лугьузва. Миллет кьве патал паюникай кхьенвай шаирдин шиирриз хас тир кьетIен­вал адакай ибарат я хьи, ада чаз жуван руьгь, тIвар, ирс хуьниз эверзава:

Ацукь тийин, вацIук кутаз тахсирар,

Гьич садани эциг тийиз тIуб тупIал.            

Ша, пакдиз хуьн чал алай чи лезги тIвар,        

ВикIегьни жен кIвалахдални гафунал…

Гьар са инсандиз вичин хайи муг чими я. Яргъариз акъатайтIани, садани рикIе багъри накьвадихъ авай кIанивал квадардач, ам гьамиша рикIин къене хуьда. Владик Батманова вичин ватандикайни тIи­мил шиирар кхьенвач. Ихьтин­ эсерра жегьилдив гвай наз-дамах масад я. АкI я хьи, адаз вич цуьквери, диде­ди хьиз, къужахда кьазва, капашдалди булахрай хъвайи цихъ земземдин цин дад гала. Ватандикай кхьенвай саки ви­ри шиирриз михьи кIани­ви­лин, вафалу­вилин гьиссер хас я. Ам тIебиатдин иервилел вичин ярдал хьиз ашукь я. Инал шаирдин “Ватан” шиирдин тIвар кьун бес жезва:

…Цуьквери зун кьазва чпин къужахда,

Вичин велед кьадай жуьре дидеди.

За ватандин иервилел дамахда,

РикIе аваз пак кIанивал эбеди. 

 

Дамарар хьиз, фенвай къати вацIари

Дуьазава гьамиша зи гуьгъуьниз.

Зи дидедин ванцелди заз кIамари

Эверзава хайи ватан, муг хуьниз. 

Эхь, ватандилай багьади инсандихъ авач. Жуван чил кIани инсандиз, чуьлдай гьатта цуьк атIузни гьайиф къведа.

Эхиримжи йисара гзаф хуьрер ичIи жезва. Чкадал кIвалах, яшамиш хьун па­­тал бязи къулайвилер тахьун себеб яз, гзафбур, кьил хуьз, гъурбатдиз куьч жезва. Йиф алукьайла, пенжерра эквер авачир, варцел дапIар алай кIвалер, гьайиф хьи, гзаф жезва. И кардини шаир­дин ри­кIик къалабулух кутазва. Са вах­тара­, кьеб эчIя­гъиз, лайлай лугьуз, аялрин ванер хьайи кIвалера къе авайди мукар­ авунвай къушарин ванер я. Ада “Хайи чилин сагьиб хьухь!” лугьуз эверзава:

…Бубад кIвализ яна тIапIар,

Кеферзава гъурбатда.      

РикIел ала херни кьацIар,

И зулум мус алатда?

 

Лежбер жемир чарад никIе,

Хайи чилин сагьиб хьухь.          

Гъурбат твамир жуван рикIе,      

Жувахъ намус, айиб хьухь!

Владик Батманова муьгьуьббатдин лирикадани вичин гаф лагьанва ва гележегдани лугьудайдахъ инанмиш я. Адан эсеррихъ авай гьиссерин чимивал хьрай акъудай лезги фахъ жедай хьтинди я. Ам гьар са инсандиз мукьва­ни я, танишни. Вичин кIани ярдиз вафалувал къалурун паталди шаирди вич гьар гатфариз гьа са мукал хквезвай чубарукдив гекъигзава:

Чубарук хьиз, зун ви мукал хквезва,

Ви хуш къамат рикIеваз, зун къекъвезва.

Анжах вун я рикIиз мукьва хьайиди,

Муьгьуьббатдин чимивал заз гайиди.

Жегьил шаирдин муь­гьуьб­бат ялав­лу­ я. Адан рикIиз сабур та­гуз­вайди яр ма­са хуьре хьун я. Ихьтин сузадин гьарай чаз адан агъадихъ галай цIарарай къвезва:

… Яр, ви рикIин къене зи рикI куда за,                 

Ваз кIанивал зун амай кьван гуда за…

Муьгьуьббатдихъ неинки са чаравал, суза, накъвар гала, ада гьакIни же­гьилрин рикIериз бахтлувал, зиреквал, пIузаррал хъвер гъида. КIанивилин ялавлу гьиссери жаллатIдикай игит ийи­да, игитдикай — жаллатI. Муьгьуьб­батдин­ есирда гьатнавай шаирди кIани ярдин гуьзел къамат ачухун патал вичин шиир­ра сад-садаз ухшар тушир, чпихъ тешпигь авачир поэтикадин кье­тIен алатар ишлемишзава. Са шумуд чешне гъин:

Ви вилерихъ къекъвенай зун,         

ЧIиж цуькведихъ къекъведайвал.

Валай даим элкъвенай зун,    

Лекь дагъларал элкъведайвал.

“ЧIиж цуькведихъ къекъведайвал” шиирдай

 

За ви капал вири гъетер эцигда,                                            

Варзни гъида ваз савкьат яз гун патал.                                            

Ви кIвачерик вири цуьквер эцигда,                                            

За гьар са затI муьтIуьгъарда вун патал.

“За ви капал вири гъетер эцигда…” шиирдай

Владик Батманован яратмишунра виридалайни гегьенш чка дидедиз бахш­навай шиирри кьазва. Идалди жегьил ша­ирди вичин уьмуьрда дидедихъ авай чIе­хи кIа­нивални зурба къиметлувал къа­лур­зава. Эхь, диде дуьньядал гьар са кас­диз виридалайни багьа я. Лезгийри лу­гьуда: “Веледдин тупIуз фейи цаз дидедин рикIе акьада”.  Вичин­ баладикай инсан хьун паталди дидеди вичел вири азабар къачуда.

Ахвар тийиз, за ваз гузвай

Дидедин нек гьалал хьуй.

Азиз бала, къуй лап вакай

Ватан хуьдай кьегьал хьуй.

Кьуьзуьвал виридахъ гала. Инсандин уьмуьрдин зул я лагьайтIани жеда. Жув жегьил яз, кьилиз шекердин ранг янавай, йисар алатурдавай зайиф, кьуьзуь жезвай диде акун рикIиз азаб гудай кар я. Кьуьзуьвилиз мукьва жезвай ди­дедин къамат шаирди икI ачухзава:

ЯхцIур йисав агакьнава яшар ви,

Шагь дагъд кьил хьиз, рехи хьанва чIарар ви,    

За датIана хуьда вине пак тIвар ви,              

Гьайиф, гьайиф къе зи диде кьуьзуь жез,    

Адан чIулав яргъи чIарар рехи жез.

В.Батманов алай аямдин лезги эде­би­ятдиз атанвай жегьил нефес я. Гьар са шиир кхьиналди ам чIехи жезвайди, са къамат ачухдайла, ада жуьреба-жуь­ре гекъигунрикай менфят къачузвайди кIел­завайбуру кьатIузва. Къенин девирдин вилерай килигиз, рикIяй шиир кхьизвай шаир я ам. Владик Батманова Е.Эми­нан, С.Сулейманан, Х.Тагьи­ран, Ш.-Э.Мурадован ва А.Саидован баркаллу рехъ давамардайдахъ умудлу я. Къуй вахъ мадни зурба агалкьунар хьурай!

Гьажи Гашаров,

литературовед, профессор