Чи йикъара, Россиядин ял такIанбурун чIулав ниятрик мад звал акатнавай девирда, В­атанди Украинада кьиле тухузвай махсус опе­рацияда вичин аслу туширвал, чIехи тарихдиз, къагьриман рухвайрин  баркалладиз ва­фа, вичин эрк хуьзвайла, ви­ри халкьдин вил чи аскерар гъалибвал гваз хту­нал алайла, чи рухвайри чан эцигай маса дявеярни ри­­кIел хкун таву­на жезвач. Ахь­тин­бурукай сад Афгъанистанда хьайи дяве я.

Алай девирда дуьньяда кьиле физвай чIехи  вакъиайриз, чи уьлкведиз ийизвай мидявилер лап вини кIвачиз акъатнавайвилиз фикир гайила, аквазва хьи, Афгъанистандиз советрин аскерар финин себебни къенин аямда чи кьушунри Украинада кьиле тухузвай хьтин серенжемдиз ухшарди тир. Яни и кьве дявени гатIун авунин себебкар хьайиди, вири дуьньяда датIана футфа тваз, халкьар сад-садал гьалдариз, кьил хуьзвай США тирди ва и уьлкведин кьилин макь­садрикайни сад чи уьлкве метIерал акъвазарун, адан дережа кIваче­рик вегьин, ам пацук кутаз кIан хьун тирди къе, са шакни аламачиз, тайин хьанвай делил я.

ГьакI хьайила, чавай мад ва мад кьетIи­даказ лугьуз жеда хьи, Афгъанистандин дяведа телеф хьайибуру чпин чанар чи уьлкведин аслу туширвал хуьн патал  эцигна, анин женгерин цIаярай акъатна хтайбурни вири Ватандин таъсиб хвейи рухваяр я.

Абуруз виридаз бахшанд яз, 1988-йисуз за дуст Къагьриман Иб­рагьимовахъ галаз “Афгъанистан” мани кхьенай.

Афгъанистандин тема а йисара тIал алайбурукай сад тир. Ана кьиле фейи дяведин хи­рер лап цIийизмай. Зун Афгъанистанда хьаначтIани, анин ял заз мукьувай таниш тир. За армияда Туьркмениядин шегьерар тир Тедженда, Иолатаньда ва анрин патарив гвай  генг къумлухра къуллугънай. Зун хьайи частара Афгъанистандиз тухун патал аскерар гьазурзавай. Зи къуллугъдин чIехи пай къумлухра, па­латкайрик акъатнай. Вири шартIар Аф­гъа­нистанда авай гьалариз мукьва авунвай. Полигонрал а уьлкведин хуьрериз ухшарбурни кваз эцигнавай. Афгъанистандай залан хирер хьана хтай гзаф аскерри ва офицерри чи частуна чпин къуллугъ давамарзавай. А дяведин­ шикилар гьихьтинбур ятIа, чаз лап сифтегьан чешмейрай чир жезвай. Аниз физ кIанз хуш авай кас-мас заз акуначир. Хиз­анда диде-бубадикай сад амаз ва къуллугъзавай аскер абурухъ авай са велед тир­тIа, ам Афгъа­нис­тандиз тухузвачир. Зун гьахь­тин себебдалди а дяведиз акъатначир. Амма анин дяведин хирерин тIал ана тахьайбуруни гзаф мукьувай кьабулнавай, а тIал жувавай яргъа ийиз жериди тушир. Гьавиляй за Къагьриманаз и темадай манидиз гафар кхьин хиве кьунай ва гайи гаф кьилизни акъуд­най.

1985-йисан гатуз зун, чи частунин векил яз, Советрин Союздин лап кьибледин  ше­гьер­рикай сад тир Кушкадиз Туркестандин военный округдин комсомолрин конференциядиз рекье тунай. Мярекат ина авай офицеррин кIвалин дараматда кьиле фин лазим тир.

Кушкада заз  снарядри инихъай-анихъди атIана пуьрчуькьарнавай танкарни дяведин маса машинар акунай. Абуру дяведин акьалтIай инсафсузвиликай лугьузвай.

Конференция гатIун жедалди вилик зун жув хьтин, яргъал частарай атанвай ва гьакIни гьа и шегьерда къуллугъзавай аскеррихъ галаз и дараматдин вилик квай секуьйрал ацукьнавай ва, сад-садахъ галаз  таниш хьана, суьгьбетарзавай. Ина кIватI хьанвай аскеррин арада са лезгини тахьуни зун са кьадар пашманни авунвай.

Чи виликай са акьван яргъаз тушиз аскеррин казармаяр авай. Чаз мукьвал тир  казармадин гурара кьакьан буйдин са полковникди, ван алаз, аскердиз са гьихьтин ятIани буйругъарни, гьараярни,  гаупвахтадиз ракъурда лугьуз, къургъарни гузвай.

— АтIа полковник лезги я, — лагьана заз чкадин аскеррикай сада. — Ватанэгьлийрихъ вил хьанватIа, фена, гьадахъ галаз таниш хьухь.

— Герек авач, — меслят къалурна са маса аскерди. — Вун старший сержант я, ам — полковник. Кутугнавай кар жедач. Идалайни гъейри, командирдиз хъел аваз аквазва…

Гьикьван жуван чIалал рахаз кIанза­вай-тIа­ни, за полковникдин патав фидай жуьр­эт авуначир.

Армиядай къуллугъна хтайдалай гуьгъуьниз а полковник заз генерал хьанваз акунай, адахъ галаз танишни хьанай. Ам чи халкь­дин “Садвал” гьерекатдин кьиле акъва­зай генерал Къагьриманов Муьгьуьдин Гьамидович тир.

За адаз вич заз Кушкада акурдакай суьгь­бе­тайла, ада заз туьгьмет авунай: “Вучиз ра­ха­начир, танишвал вучиз ганачир? Ви гьалар­ пис жедачир”.

“Хьайивал хьана, алатна… Яргъалай хьайи­тIани, жуван лезги акуни зак екез руьгь кутунай”, — лагьанай  за генералдиз.

Генерал Къагьримановни Афгъанистандин дяведин цIаярай акъатнавайди тир.

“Афгъанистан” мани гьадазни хуш хьанвай.

И мани халкьдин арада фад машгьур хьанай. Мехъеррин шад манийрихъ галаз адан са алакъани авачиртIани, гзаф жегьил­ри и мани тамамарун тIалабдай. Кьуьлер тавуна, гьакI адаз яб гуз акъваздай. Им дяведа кьейибуруз ва анай хтайбуруз гьуьрмет авунин са лишан тир. Маниди арадал гъизвай пашман фикирриз ва гьиссериз садани манийвал ийидачир. Вучиз лагьайтIа, Афгъанистандин дяведин хирер чи виридан рикIе­рал хьанвай. Идалайни гъейри, манидин аваз вич гьахьтин таъсирлуди ва руьгь къарсурдайди хьанвай. Ида композитордин бажарагъ ацIайди тирдакай лугьузвай.

Афгъанистандай чи аскерар ахкъудун ви­ри халкь патал чIехи шадвал хьанай. Гьар са дяве куьтягь хьун — им зурба бахт я. Вири къени-дугъри инсанрин мурад дявеяр ерли тахьун я.

Амма девирди, тарихди вилик эцигзавай имтигьанрай, ягьни намус хвена, экъечIун чи гьар садан буржи я. Хайи Ватан са душмандив­ни са рекьяйни акIадариз туна виже къведач.

Ватан патал фейи дявейрин са тарсни рикIелай алудна кIандач. Ахьтин рикIелай алудунал хаинвилин пас къведа.

Лезги халкьди Ватандиз Афгъанистандин дя­ведани, къенин махсус опера­ция­дани­ игит­вилер къалурай кьегьал рухваяр гун чун патал чIехи дамах ва кьилин винизвал я.

Арбен  Къардаш,

Дагъустандин халкьдин шаир