Гьуьрметлу дустар!

Ингье 2023-йисни алукьна. ЦIийи йиса чи вилик хейлин цIийи везифаяр ва къайгъуяр гъидайдал шак алач. Уьмуьр санал акъваз­навач эхир!

Аялар патал кьилин везифа, гьелбетда, хъсандиз кIелун, дерин ва дуьм-дуьз чирвилер къачун я. Мектебдин йисар са куьнивайни эвезиз тежербур тирдан гъавурда акьун чарасуз я. Мектеб­да къачун тавур чирвилер ва вердишвилер масанра къахчуз жедач­.

КIелунрихъ галаз санал кIвалахни авун чарасуз я. КIвалах тавур инсан, авахь тийиз, акъвазай яд хьиз я. Ахьтинди фад кьурада, инсанрин рикIелайни алатда.

Аял кIвале, мектебда, хуьрени шегьерда, гьина аваз хьайи­тIа­ни, четинвилерихъай кичIе тушиз, виликди физвайди хьана кIанда. КIвале — диде-бубадиз, магьледа — яшлу ксаризни жувалай гъвечIибуруз, мектебда гьар садаз, сифте нубатда, муаллимризни тербиячийриз алакьдай вири куьмекар гун куь хиве ава. Виринра къайда, михьивал, саламатвал, къулайвал хуьн — им чи везифа тахьана, нинди жеда?..

Хъсандиз кIелун ва куь чIехи низамлувал Ватандизни еке куьмек гун я. Къенин аялар пакад йикъан кар алай иесияр, къайгъуда­рар, аскерарни ватандашар тушни бес! Алим, шаир, художник ва я манидар вакай тахьунни мумкин я. Амма ватандаш, Ватандин велед хьун гьар садан пак буржи тирди рикIелай алуд тийин…­

Ингье гьахьтин месэлайрикай кхьенвай затIарни чна вилив хуьзва. Газетда куьн патал  хейлин конкурсар (хъсан шиирдин, гьикаядин, очеркдин, шикилдин) кардик кутунва. Буюр, иштирака!­

Конкурсрин гъалибчи

Мукьвара “Пусть слово доброе душу разбудит” лишандик кваз ­тухвай Вирироссиядин яратмишунрин конкурсдин нетижаяр кьуна. Ана “Поэзия” номинациядай 7-11 йи­сарин яшара авайбурун арада   А.Гь.Саидован тIварунихъ галай Эминхуьруьн юкьван школадин ученица Селминат  Кьасумовади 1-чка кьуна. Адаз Дагъустан Республика­дин образованидин ва илимдин министр Я.Бучаеван къул алай диплом гана. Школадин дирек­тор Рагьман Османова, Вирироссиядин яратмишунрин конкурсдин диплом вахкуналди, Селминат Кьа­­сумовадиз (шикилда) чIехи агал­кьун мубаракна, адахъ кIелун­ра­ ва яратмишунрин ре­кье мадни еке агалкьунар хьана кIанзавайди къейдна.

С.Кьасумовади 6-классда кIел­зава. Вири тарсарай адахъ анжах “5” къиметар ава. Школада тухвай предметрин олимпиадайрани адахъ гьар йисуз хъсан нетижаяр жезва. Олимпиадайра ва школада тухвай кон­курс­ра гъалиб хьунай Селминатаз са шумуд грамота ганва.

Гьа са вахтунда С.Кьасумовади районда ва республикада ши­ирар кIелунай, сочиненияр кхьинай ва ма­са рекьерай тухузвай конкурс­рани иш­тиракзава. ИкI, 2021-йисуз “Зи рикI алай шаир” лишандик кваз школьникрин арада тухвай муни­ципаль­ный конкурсда Селмината лез­ги­ шииратдин классик Етим Эминан яратмишунрикай кхьей кIвалах (сочинение) 2-чкадиз ла­йихлу хьана.

2022-йисуз С.Кьасумовади райондин хуьрерин библиотекайрин кIелзавайбурун арада “Шарвили чи лезги халкьдин дамах я”, “СтIал Сулейман — ХХ асирдин Гомер”, “Ша хуьн чна дидедин чIал” лишандик кваз шиирар хуралай устаддаказ кIелунай конкурсра 1-чкаяр кьуна. Ам Алкьвадар Гьасан эфендидин тIварунихъ галай ЦБС-дин директор Н.М. Шихбабаевадин къул алай грамотайриз лайихлу хьана.

— Хъсан къиметар аваз кIелза­вай, школадин общественный уьмуьрда активнидаказ иштиракзавай Селминат чи дамах я, — лугьузва шко­ладин директордин заместитель Румина Рамазановади. — Адахъ хъсан ахлакь, къилихни ава. Гьавиляй Селминатан шикилди “Чна абурал дамахзава” доскада лайихлу чкани кьунва.

Республикадин ва райондин конкурсрин гъалибчи С.Кьасумова школадин художественный самодеятельностдин, КВН командадин иштиракчини я.

Лена Саидова

Багъри къужах

Школадай Камила уьгьуь ягъиз, тумавар акатна хтана. Бедендал ифин алай. Диде муьжуьд йисавай баладиз дарманар авунив эгечIна. Кьве йикъалай Камиладиз са тIи­мил регьят хьана, ифинни алатна. МетIел кьил эцигнавай аялдиз дидеди, кифер храз, кьилелай кап ал­тадиз, лугьузва:

— Ваз виридалайни и дуьньяда вуч кIандай? Недай затIар, нинияр, иер пекер, гьайванар, къушар… — вуч кIандай?

— Заз, диде, чи кIвалевайбур, чи хизан… Амма виридалайни гзаф вун, диде!

ГъвечIи руш рахуриз, машгъулариз кIанзавай дидеди мад хабар кьазва  вичин бицIи рушавай:

— Ваз дидедин вуч кIанда?

— Я диде, мад им суал хьанач хьи! За вун гила паяриз пайдани? Вун михьиз вири кIанда.

— Я-е, чан руш, амма ваз виридалайни гзаф вуч кIанда? Зи гъилер кIандани, вилер кIандани, теменар кIандани?…

Мягьтел хьайи аял, метIелай кьил хкажна, къарагъна, вилик акъвазна, са декьикьада кис хьана. Ахпа виняй агъуз  дидедиз тамашна, лагьана:

— Заз виридалайни ви къужах кIанда, диде! — багьна жагъай руш гьахьна дидедин къужахдиз, игис  хьана адан хурудив. — Гьа-а-н, диде, акунани? Къужахда вири ава: гъилерни, теменарни, заз килигзавай вилерни…

Баладин жавабди диде мягьтеларна, адан  вилер нурарив ацIана…

Эхь, дугъриданни, дидедин чи­ми къужахда гьар са нямет, гьар са гьисс — вири ава.

Мукьва инсанар — багърияр къужахра гьатда. Аламатдин гьиссер ава къужахра. Дидедин къужах гьар са тIалдин дава-дарман я. Бубадин къужахда лап чIехи жавабдарвал, чIехи везифаяр хиве тунин къуват ава. Стхадин къужах — ана вак лувар кутадай, ви далудихъ дагъ галай хьиз гьиссдай, намус-гъейратдин кIалубра твадай суь­гьуьр ава. Вахан къужах — ана аламатдин кIанивални, чимивални, назик гьиссни ава…

Къе гъвечIи баладин жавабди зун ихьтин метлеблу фикиррал гъана: чун гьикьван чIехи ятIани, чакай дидеяр хьанватIани, чунни дидедин, багърийрин къужахрихъ цIигел жезва…

Тамила  Салманова

Дурнайрин межлис

Зи чIехи буба хъсан гъуьрчехъан тир. Лишан дуьз кьунилайни гъейри, адаз гьи гьайван ва я къуш мус ядай ихтияр аватIа чидай. Гьави­ляй ада, затI гвачиз хтун тахьурай лагьана, акатай вуч хьайи­тIани хкидачир. Хуьруьн, гьатта къунши хуьрерин гъуьрчехъанарни ада гьа ихьтин меслятдал гъанвай.

ЧIехи бубади мукьвал-мукьвал чаз вичин гъуьрчен дуьшуьшрикай фикир желбдай ихтилатар ахъайдай. Ахьтин вахтар жедай хьи, буба  кIвале авайла, чиниз къуншидин ая­ларни къведай, гьикI хьи, ада гъуьр­чен ихтилатардайди абуруз хъсандиз чир хьанвай. Эгер бубади, са гьихьтин ятIани кардал машгъул яз, гъуьрчен дуьшуьшрикай ихтилат тийиз хьайитIа, аялри адавай  суьгь­бетар авун тIалабдай.

-Чуьлдин къушарин тазини (кицI) къачуна, — башламишна бубади чна, аялри, гуьзлемишзавай суьгьбет, — зун кIваляй экъечIна. Дуьз лагьайтIа, зи фикир къветерал гъуьрч авун тир. Зулун вахтунда абуруз я мукар, я пIарлаяр амукьзавач. Гьаниз килигна, за зи патрумдаш гъвечIи къирмеяр тунвай патрумрай саки ацIурнавай. Зун чи хуьруьн Кьвалар тIвар алай патахъ фин лазим тир, вучиз лагьайтIа, къветер кьакьан кIунтIарин хурара гзаф жеда. ЯтIани за “Дугун” галай патахъ еримишна. Гьанрани абур гьалтзава.

ЦIвелинлухдай зун гьеле акъатнавачир. Зи тазиди и арада са вуч ятIани гьиссзавай. Ада, вичин тIиш гагь цавуз хкажиз,гагь чиле экъуьриз, са квехъай ятIани ни чIугвазвай. За адан кьилел гъил алтадна. Им адаз кис хьухь, ван мийир лагьай чIал тирди чизвай. Гьавиляй ам киснавай.

Зун къалин тарарин гапIалдин къерехдал фена. Садлагьана зи вил са тIимил агъада авай КIекрен  булахда акьуна. Чи арада гьич виш метрни авачир. Гьавиляй заз анал ацукьнавай дурнаяр хъсандиз аквазвай. Абуру гагь чилиз кIуф язавай, гагь секин жезвай. Лап халис межлис кутунвай. Зун неинки абурун межлисди, гьакI абуруз Ал­лагь­ди  ганвай гуьрчегвилини чпел желбна. Абуруз яргъалди килигиз серсер хьана амукьна. Залай абур инжиклу ийизни алакьнач. Амма зи тазидивай амп тавуна акъвазиз хьанач. Къушар вири санал цавуз хкаж хьана. Абурун лув гун сифтедай  какахьайди тиртIа, яваш-яваш цIиргъ гуьнгуьна гьат хъувуна. Зи фикир, зи вилер гуя абуру чпихъ галаз тухвана. АкI жезва хьи, на лу­гьуди гуьзел къушар, абурун цIиргъ къени заз аквазма.

Аскер  Бегов, 10-кл. (Фригърин СОШ)

 

Квелни къведа а югъ пака…

 

Зи играми диде-ватан,

Вун  дагъларин къужахдава,

Тамар къалин, чуьллер гегьенш,

Самур вацIун къерехдава.

Женнет хьтин майданар ви

Бегьер гудай къуватдава…

Хуьр гадарна, жаванар чи,

Куьз куьн къе, лагь, гъурбатдава?

Хайи диде, хайи буба,

РикIи-рикI нез, ама кIвале…

Квелни къведа а югъ пака,

Яб тагайтIа куьне заз къе.

Ватан патал гьазур я

Хуш я заз лап зи Ватандин хъуьтIерни,

Маргъаларни, хъуьтIуьн яргъи йиферни.

Жив ацукьна, памбаг хьтин, къаварал,

Пагь, вуч гуьзел аквазвачни кIвалерни!

 

Къекъвез кIан я заз Ватандин дагълара,

Зегьмет чIугваз, бегьер кIватIиз багълара.

Шалбуз дагъни, Яру дагъни, Кетинни

Дустар хьанва зи лап кIеви йикъара.

 

Шад я, Ватан, зун вал, живни рагъ авай,

Хьайид я вахъ  Шарвилияр-бубаяр,

Валентинар,  рикIер зирек, чагъ авай…

Хьунал шад я зун вахъ ахьтин рухваяр.

 

Ватан патал чан гуз зунни гьазур я,

МуьтIуьгъ жерид туш зун вагьши душмандиз!

Кьве гъилни зи кьвед кьве хци гапур я,

Зи рикI дагъ я, элкъвенвай са къалхандиз.

 

Шарвилияр хьтин къуччагъ рухваяр,

Ягъалмиш туш, югъ-къандавай артух я,

РикIел хуьзвай жуван ата-бубаяр

Игитар я! Душманар, куь язух я…

 

Мерлан  Эюбов,

ЦIийи Къаракуьредин мектебдин ученик

______________________________________________________

 

 

Кьудар

Са бязибур авазва хьи,

Чеб виняй яз аквадай.

Дидед(и) чрай фазни кваз

Тикъет ягъиз, рахадай.

 

Садбур ава мурдар, иблис,

Агатна, цIай акъуддай.

Руьгьдал чIулав ацукьна гьис,

Кесибдин фу къакъуддай.

 

Бязи чIавуз адалатлу яд ксари,

Белки, хуьда ви гьуьрмет.

Жуванбуру тада вун тек,

Гьарайиз, арха, — куьмек.

 

РикIевайбур, кхьиналди

Чарарални чеб гьакьдач.

Вилик вач вун, фагьумлу хьухь,

Фагьумсузда дуьз кардач.

 

Диде-ватан

 

Бубад сурал хъач акьалтна,

Дидед сурал — генани.

Абур гьакI туна гьанал,

Вун шегьердиз фенани?

 

Бязибуру гадарзава

Жуван хайи диде-ватан.

Хатур-гьуьрмет амачиз гьич,

Иер акваз рекьер патан.

 

Бубадин кIвал, бубадин къван,

Гьабур я зи даях, абур.

Ширин я заз  диде-ватан!

Ша хуьн чна адан хатур!

Мавлудин  Мегьамедагъаев,

Штулрин мектебдин 8-кл. ученик