Махачкъаладин аэропортунин авиациядин технический базадин (АТБ) начальник, хъуьлуьдви Керемалиев Гьажиханахъ галаз зун и базадин инженер, еридин рекьяй генеральный директордин заместитель, къурушви викIегь руш Алиева Любади танишарнай. АТБ-дин коллективди (чIехи пай лезгияр тир) “Лезги газетни” кхьенай, чна аэропортунай хкаж жезвай ва иниз хквезвай кьван самолетриз къуллугъзавай 160 кас инженеррин, техникрин, технологрин, конструкторрин, механикрин гьар йикъан четин ва жавабдар кIвалахдикай репортажни гьазурнай.
Аэропортуна ва АТБ-да зегьмет чIугвазвай нивай хабар кьунатIани, Гьажихан Халиловичан тIварунихъ анжах тарифдин гафар лагьанай. Дугъриданни, ам вичин чкадал алай, кар чидай, коллективдиз гъавурда аваз регьбервал гузвай, жавабдарвал аннамишзавай, санлай аэропортунин кIвалах вилик тухузвай регьбер тир. Бубадихъ галаз экономист руш Риваннади кIвалахзавай. Къенин чи ихтилатни Орёлдин областдин Болхов райондиз акъатнавай гьадакай я. Месэладин бине мад Алиева Любадихъ галаз алакъалу хьана. ЦIийи йис алукьдалди ада зенгна, суварар мубарак авурдалай гуьгъуьниз хабар кьуна:
— Нариман стха, ви рикIел Гьажихан Халилович аламани?
— Гьи Гьажихан?- жузуна за. Хейлин вахтни алатнавай, тIварцIини а касдин гьакъиндай бейнидиз малумат ганач.
— Чи аэропортунин АТБ-дин начальник. Вуна адакай макъалани кхьейди я.
— Керемалиев яни?
— Эхь, эхь. Ваз вуч аватIа чидани, адан руш Риваннади Орёлдин областда лежбервилинни фермервилин майишат ачухна кьуд йис я ва агалкьунралди кIвалахзава. Чи викIегь рушакай чкадин газетри тарифлу макъалаяр кхьизва. Адакай чи кIелзавайбурузни чир хьанайтIа, пис тушир.
— Хъсан фикир, теклиф я,- разивал къалурна за.- Ваз адакай вуч чизватIа, чазни чирвал це.
Люба ваха зал “Болховские куранты” газет ва маса чарар-цIарарни агакьарна, вичини Риваннадикай ихтилатна.
Гьа икI, чаз Орёлдин областдин Болхов районда зегьмет чIугвазвай лежбервилинни фермервилин майишатдин иеси Султанова Риванна Гьажихановнадин кIвалахрикай малум хьана.
Хъуьлуьдрин хуьр неинки Рутул районда, гьакI республикадани машгьурбурук акатзава. Кьакьан дагъларалди, гуьзел тIебиатдалди, къайи булахралди ва гьакI зегьметчи инсанралдини. Дагъвийрин кар алай пешеяр хипехъанвилихъ, малдарвилихъ ва магьсулдарвилихъ галаз алакъалу тир. Керемалиеврин хизандикайни гьакI лугьуз же-да. Яшайишдин месэлаяр себеб яз, шегьерда бинеяр кутунвайтIани, Гьажиханан хизан, гьар мумкинвал хьайивалди, диде-бубайрал кьил чIугваз хъфидай. Риваннади бадедиз маларихъ, лапагрихъ гелкъвез куьмекар гудай. Каликай нек ацадай, квар юзурдай, таза дуьдгъвер къапара твадай. Данайрихъ галаз къугъвадай, абуруз алаф, ем гудай. Чуьлдизни тухудай къунши рушарихъ галаз.
ГьикI ятIани, Риванна хизанни галаз Орловский областда авай багърийрал кьил чIугваз фена. Урусатдин гегьенш чуьллер, уьруьшар, магьсулар цазвай никIер, кьетIен жинсинин гзаф нек гудай калер, секин вацIар, вичин хуьруьн хьтин къени, дугъри, зегьметчи инсанар акурла, ам гьейран хьана. Вахтни ахьтинди тир хьи, кIвалахдикни квачиз са шумуд варз хьанвай. Адахъ Хъуьлуьда фермервилин майишат кутадай фикир авайди тир. Амма, юкIвар-чипIер ягъайла, акуна хьи, сафуна амукьзавайдалай кIвахьзавайди гзаф жезвай. Гьукуматдин патай куьмек-субсидияр къачунни четин месэладиз элкъвезвай. Орловский областда хуьруьн майишатдал машгъул жедайбуруз вири терефрихъай куьмекар, са шумуд миллиондин грантар гузвай. ШартIарни лап кутугайбур тир. Риваннадин бейнидиз вири мукьва-кьилияр тажубар авур фикир атана: ада Болхов районда малдарвилин ферма кардик кутада. “Вахъ вуч хьанвайди я? Патан чкада вавай фермервилин майишат кьиле тухуз жедайди яни? Ваз куьмек ни гуда?” лугьудайбур хьанатIани, жегьил дишегьли вичин фикирдилай элячIнач.
Риваннади рикIел хкизва: “Областда ва районда авай мумкинвилерихъ галаз таниш хьайила, малум хьана хьи, ина “Малдарвилин хел ва майишатдин гъвечIи жуьреяр вилик тухун” госпрограмма уьмуьрдиз кечирмишзавай. НекIедин малдарвилиз иллаки кьетIен фикир гузвай. Болхов районда малдарвилел машгъулбуруз са куьникайни дарвал авачир. Дуьзен чилер, чIурар, уьруьшар, чими фермаяр. Гьукуматдин патайни датIана куьмек…
Гьелбетда, жуван кар ачухун регьят месэла туш. Фикирар крариз элкъуьрдалди гзаф вахт герек къвезвайди я. Суални вилик квай — квелай башламишин? Ферма эцигиз хьайитIа, пулар гзаф акъатда. Арендадиз дарамат къачуртIа, датIана масадан таъсирдик акатда. Ина фадлай яшамиш жезвай жуван мукьвабурални алукьна. Абуру зи тереф хвена ва Владимирск поселокдай куьгьне фермадин дарамат жагъурна. Иесидихъ галаз кьве терефни меслятдал къведай савда авуна ва за жуван пулунихъ дарамат маса къачуна. Ахпа зун Болхов райондин администрациядин хуьруьн майишатдин ва суьрсетдин отделдиз фена, жуваз лежбервилинни фермервилин майишат (некIедин малдарвилин ферма) кардик кутаз, гьукуматдин патай грант кIанзавайдакай лагьана. А вахтунда зав хурудихъ галамай аялни гвай. Амни акурла, отделдин пешекарар тажубвилелди заз килигна. Менеджер Надежда Бычковади хабар кьуна: — Види рикIивай яни? — Эхь, — лагьана за,- анжах заз бизнес-план ва герек маса документар туькIуьриз куьмек це. Куьмек гана ксари. Надеждадихъ галаз чна сифте нубатда вуч ийи-датIа, ахпа кар гьикI вилик кутадатIа, веревирдер авуна. Адан меслятар, теклифар кутугайбур хьана. Заз пуд миллион манатдин грант гана…
Гъиле пул гьатайла, кIвалах-рикни звар акатна. Дарамат ремонтна, адал цIийи къав эцигна, фермадай фид акъуддай транспортер кардик кутуна, электропроводар цIийибуралди эвезна, цлариз сувагъар яна ва асунна. Калерикай нек ацадай кьуд аппарат, кьве тонн нек яргъалди хуьдай холодильник, Ливенский райондин “Сергиевский” совхоздай чIулав-цIару ва “симментал” жинсерин дуьгвеяр маса къачуна. Тестикьарзавайвал, и жинсерин калер гзаф нек гуналди тафаватлу жезвайди тир. Абур хуьзни регьят я. Риванна ягъалмиш хьанач. Фермервилин кIвалах яваш-яваш вилик фена. Калерин кьадарни артух хьана. Дояркайри суткада гьар са каликай хъсан ягълу квай 25 литр нек ацазва. Гьар юкъуз данаяр ханвай калери 400-500 килограммдив агакьна нек гузва. Адакай суткада гьар са данадал 6 литр нек гьалтайла, амукьзавайдакай ниси, мукаш, чарар, дуьдгъвер хкудзава. Фермадихъ, гзаф туштIани, вичин муьштерияр хьанва. Базардани Риванна Султановадин фермадин некIедин продуктар маса гузвай чка ава.
Риваннади калерикай пуд дул къачунва, акваз-акваз гьайванрин кьадарни артух хьана. Идахъ галаз сад хьиз — некIедин кьадарни. Вири хъсан я, анжах нек ва некIедин продуктар маса гун четин месэладиз элкъвезва. Болховда ниси хкуддай завод аватIани, адахъ вич некIедалди таъминарзавай маса фермерар ава. Риваннани вичин нек маса къачудай муьштерийрихъ къекъвезва. Адахъ ферма мадни гегьеншардай, малар датIана алафдалди таъминардай 40 гектар чIурар арендадиз къачудай фикирни ава. ТахьайтIа, алафдихъ ва емдихъ гзаф пул физва. Месэлаяр мад ава. КФХ-дихъ вичин техника авач. ДатIана кирида кьурла, гзаф пул акъатзава. РикIик квай маса крарни тIимил туш. Абур кьилиз акъудун патал мад са грант герек къвезва.
Гьар йикъан карда адаз управляющий Татьяна Карповади ва Орёлдин агробизнесдин техникум акьалтIарнавай адан хва Кирилла куьмекзава.
Пуд аялдизни тербия гуз, Риванна Султановади хайи макандивай яргъа хсуси кар ачухна ва ам агалкьунралди виликдини тухузва. Ваз мадни къуватар гурай, Риванна!
Нариман Ибрагьимов
