(Эвел — 51-нумрада)
Дж.Н. — Малум тирвал, эхиримжи йисара КНР чир техжедайвал дегиш хьанва. Адахъ еке агалкьунар хьунин кьилин себебрикай сад, за гьисабзавайвал, тарихдиз тIвал янач, чпин тарихдин са кардикайни отказнач, яни тарихдиз кIур ганач.
Ш.Ш. — Хрущеваз лагьайтIа, И.Сталинан тIвар кьацIурайла, русвагь авурла, вичикай жедайди хьиз хьана чIехи регьбер…
Дж.Н. — Горбачеван “перестройка”, гъиляй къведайвал авун, “гласность” ва икI мад китайвийрал илитIнайтIа, низ чида а уьлкведа вуч жедайтIа. Вири крар гьукумдин вини кьиле, дережайра жезвайди я. Союз хуьн патал чи халкьдин 75 процентди сес гайиди рикIел хкин. Уьлкве чукIурун Хрущевалай, Горбачевалай, СССР-дин халкьдин депутатрин I съезддилай башламиш хьана. А съезддал академик Сахарова Конституциядин 6-статья гьич авун истемишнай.
А девирдин шартIара Коммунистрин партиядин регьбервал гудай роль гьич авун чIехи уьлкве патал бедендивай мефт къакъудун (яни кьил галудун) хьана. И кар авуна, амма адан эвезда са затIни теклифнач. “Плюрализмдини” “гласностди” кьил аламачир бедендик дуьньяда авай кьван зиянлу вирусар кутуна. Горбачевавай уьлкве квахьна (вичи туькIуьр тавунвай).
Ш.Ш. — Горбачева, адан гъилибанри, либерал-демократри гьисабзавай хьи, СССР-да социализмдихъ виликди финин мумкинвилер гуя авачир. Суал арадал къвезва: икI тиртIа, бес вучиз СССР-дихъ галаз дуьньядин державайри датIана женг чIугвазвай? Лугьун хьи, гьа тегьерда ракъинихъ галаз женг чIугунайтIа, гьамни вичин орбитадай акъатдай! Арадал атайдалай инихъ вири йисара СССР элкъвена оборона кьуниз мажбур хьана. Советрин разведчик Судоплатова вичин рикIел хкунра кхьизва: “Чи гъиле гьатай делилри къалурзавай хьи, Китайда коммунистар гъалиб хьуниз рехъ тагун патал США-дин президент Трумэн атомдин яракь ишлемишунин мумкинвилин месэладиз килигзавай. Куьрелди лугьун хьайитIа, саки вири уьлквейра антикоммунизм спортдин милли жуьредиз элкъвена.
Дж.Н. — Хьайи кьван крарилай, вакъиайрилай кьулухъ уьлкве, социализм хуьз жедайни? ГКЧП хьтин вариантар галачиз. Ихьтин тежриба авачиз тушир. Къачун чна 30-йисарин кризис ва адан гуьгъуьналлаз “Великая американская депрессия”. А чIавуз Америка ахьтин гьалдиз атанвай хьи, ам я терг хьана кIанзавай, я — цIийивилер, дегишвилер. Гзафбуру гьисабзавай хьи, им капитализмдин эхир я. США-да а чIавуз капитализм государстводин зурба деятель, гележег виликамаз аквадай, къастунал кIеви аяндар, президент Франклин Рузвельта (1882-1945) къутармишна. ГьикI? Капитализмдин “бедендик” социализмдин са кьадар къайдаяр (доза) кутуналди. Конгресс кIвалахдай чкаяр арадал гъидай кьетIи серенжемар кьабулунихъ элкъуьрнавай цIийи программаяр, агьалияр яшайишдин жигьетдай таъминарунин закон, фондунин рынок ва банкарин къурулуш къайдадик кутун, гьакI маса важиблу серенжемар тестикьаруниз мажбурна. Пландин экономикадин бязи къайдаяр, терефар ишлемишна, фермерриз куьмек гун тешкилна ва икI мад. США-дин тарихда Ф.Рузвельт галаз-галаз кьуд сеферда (1932, 1936, 1940, 1944) президентвиле хкя хъувур тек са кас я. Гьайиф хьи, чахъ СССР хуьдай, чукIуруникай къутармишдай жуван “Рузвельт” хьанач…
Ш.Ш. — И мисалдини социализмдин къурулушдин жанлувиликай, зурба мумкинвилерикай лугьузвачни бес! Китай аку, дуьньядин сад лагьай экономика хьанва адакай! Советрин Союз амайтIа, сад лагьай экономика, держава жедай. Тапан, къалп, зиянлу лозунгрик, хиве кьунрик, лагълагърик кваз, гуя “цIийикIа туькIуьр хъийизвайди” я лугьуз, чукIурна туна чIехи уьлкве.
Вуч цIийикIа туькIуьр хъийизвайди тир, вучиз ва гьикI туькIуьр хъийизвайди тир лагьана суал эцигдай, хабар кьадай касни хьанач. Вири, пияла хъвайибур, суьгьуьрда турбур хьиз, Горбачеван — хаиндин чилина гьатна, ялтак акатна. Эхь, хаинни я ам, Каинни. Халкьдиз сифте ада са вуч ятIани ийидайди хьиз хьанай. КилигайтIа, — ваъ. КIанзавайди къайда-низам мягькемарун, экономикада цIийи, менфятлу технологияр гзаф кардик кутун, халкьдин дуланажагъ хъсанардай рекьер жагъурун тир. Амма акуна хьи, гимидин рулдихъ галайда кьуьруькар акъудзава, гими виликди тухузвач, ам рагара, чархара акьадайвал ийизва. Дуьз фикиррал алай инсанрик секинсузвал, къалабулух, велвела акатна. Рулдихъ галайди лагьайтIа, хъуьрезва, гуя вири герек тирвал кьиле физва лугьуз. Гьа икI, 6-7 йисуз кьван амалдарвилелди, фендигарвилелди, рикIе сад аваз, мецел масад алаз, кьве чин алай Каинди вичин гъилибанар, къецепатан ампаяр — вичин дустарни галаз тарихдани тахьай хьтин мусибатдал гъана. Вичин лянет хьайи “перестройкадин”, “йигинарунин”, “гзаф демократия — гзаф социализм” лугьудай пичIи лозунгрин асул метлеб, мурад уьлкведал, халкьдал вагьши капитализм илитI хъувун тирди далдаламишна.
Эгер Горбачеваз гьакъикъатда вуч ийиз кIанзавайди ятIа, адан фендигар, гзаф зиянлу ниятрикай, къастарикай “перестройкадин” гьа сифте кьилера халкьдиз чир хьанайтIа, адаз вичин чка къалурдай, хаин, жасус яз, суд ийидай. ЧIехи тахсиркардиз чIехи жазани къвезвайди я. Зун инанмиш я хьи, эгер КПСС-дин ЦК-дин, Советрин Союздин кьиле халис марксист-ленинчи, камаллу регьбер хьанайтIа, СССР чукIуриз жедачир, тадачир. Уьлкве халкь гзаф такIан, ният чIуру муртаддин гъиле гьатна! Душман аквада, хаин — ваъ. Хрущевани, Горбачевани, Ельцина чи уьлкведиз, халкьдиз ганвай кьван зиян гьич са терездални алцумиз тежерди я.
Рехи тарих зурба шагьид я. Ада къалурзава хьи, чIехи ватанперес са кьегьалдивай (личность) уьлкве, халкь хуьз, абад ийиз жеда, угъраш, ярамаз, алчах са муртаддилай — мусибатдал гъиз, барбатIизни. Уьлкведин кьилени, гьар са чкадани халис иеси, дуьз итим, сагьиб, кьил, камаллу регьбер кIанда…
«Лезги газет»
