(Эвел — 49-нумрада)

И кардизни абуру ихьтин себеб гъизва (чпин кьатIунралди): “Гзаф сифетар аваз хьуни Къадимбур (яни Илагьияр) гзаф кьадарда аваз хьун важиблу ийизва”. И себеб усалди, чIуруди, батIул тирди “ас-самъди” ва “аль-акьулди” къалурзава.

“Ас-самъу” шариатдин илимдин са термин я ва адан мана ихьтинди я: “инсаниятдив, ван хьана, агакьнавай “вагьй” (откровение) — Къуръан ва Сунна (Аятар ва Гьадисар). ГьакIни адаз “ан-накълу” лу­гьуз­ва: ам чав агакьарнавай Аллагьдин Калам ва расулдин Сунна я.

Эгер “ас-самъу” фикирда кьуртIа, гьа­къикъатда Аллагь-Таалади Вичин къамат, акунар гзаф сифетралди ачухарнава — Ам Вич Тек Сад Тирди ятIани. Аллагь-Таалади ла­гьанва (85-сура, 12-16-аятар, мана): “Гьа­къикъатда, ви Раббидин “жазадалди кьун” лап кIевиди я (Ада кафирриз, ­гу­­нагькарриз  гузвай  азаб  лап  къатиди я)!

Гьакъикъатда, Ам я сифтедай (халкь) ийизвайди (Ада авачир шей арадал гъизва) ва Ам я (ам) мад арадал хкизвайди (Ада мад ам яратмиш хъийизва).

Ва Ам — Гзаф Багъишламишдайди, (Ви­чин муъмин бендеяр) Гзаф КIандайди я.

Аршдин Сагьиб я, (Гьайбатлу ва Баркаллу) ЧIехиди я.

(Вичиз) кIан хьайи кар ийидайди я  ­(ви­ри  крар  алакьдай  зурба  къудратлуди я)”.

Аллагь-Таалади гьакIни лагьанва (87-сура, 1-5-аятар, мана): “Пак ая вуна ви Раббидин тIвар, Виридалайни Вине Тирдан (Аллагь-Тааладин ТIвар пак ийидай гафар лагь).

Вичи (вири алемар, шейэр) халкьнавай (ва) лап тамамдиз дуьзарнавай.

Ва Вичи  (вири шейэриз)  кьадарар тайи­­нарнавай (ва) (гьардаз вичин) дуьз рехъ къалурнавай.

Ва Вичи (къацу) чIурар акъуднавай (набататар экъечIдайвал авунвай).

Ахпа (Ада) абур рагъул (чIулав хьанвай) кьуру кьалариз элкъуьрнава!”.

И аятра са Затдиз (вичин акунрикай лугьузвайдаз) гзаф сифетар (акунар) къалурнава ва абур гзаф хьуни Къадимбурун кьадарни гзаф хьун истемишзавач.

Эгер “аль-акьул” фикирда кьуртIа, дугъриданни, сифетар затдикай (описуемыйдикай) чара тир кьилдин затIар туш. Винидихъ къейд авур батIул фикирдал алайбуру лугьузвайвал, сифетар гзаф хьунихъ галаз сад хьиз Къадимбурун (яни Илагьийрин) кьадарни гзаф хьун важиблу жедайвал. Абур (шейэр, гьалар) описуемыйдихъ гьамиша авай (галай) сифетар я ва гьар са “авай шейиниз” санал са шумуд сифет санал хьун адетдин кар я.

Пуд лагьай къайда

Аллагь-Тааладин тIварари эгер кечмиш жери (элячIдай, переходный) сифет къалуриз хьайитIа, ахьтинбура пуд кар ава:

1. Аллагь-Тааладиз а тIвар авайди субут хьун;
2. Аллагь-Тааладиз а тIварцIе авай сифет авайди субут хьун;
3. А сифетдин нетижа (судур) субут хьун.

Мисал: “ас-Самиъ” (Ван Къведайди). Адахъ ихьтин мана ава: Аллагь-Тааладиз “ас-Самиъ” (Ван Къведайди) тIвар авайди ва “ван атунин” сифет (лишан) субут хьанва. И кардин нетижани (судур, истемишун) субут хьанва: яни Адаз чинебан (чуьнуьх) крарин ва ачух (ванлу) крарин ван къвезва. Аллагь-Таалади ­лагьанва (58-сура, 1-аят, мана): “…Аллагьдиз куь  (кьведан)  сада-садаз гузвай жавабрин  ванни  къвез…  Гьакъикъатда, Аллагь —  ван  къведайди,  вири  аквадайди я”.

Эгер Аллагь-Тааладин тIварари ­кечмиш тежер (непереходный) сифет ­къа­луриз хьайитIа, ахьтинбура кьве кар ава:

1. Аллагь-Тааладиз а тIвар авайди субут хьун;
2. Аллагь-Тааладиз а тIварцIе авай сифет авайди субут хьун.

Мисал: “аль-Гьаййу” (Чан Алайди). Адахъ ихьтин мана ава: Аллагь-Тааладиз “аль-Гьаййу” (Чан Алайди) тIвар ва “чан хьун, уьмуьр, диривал” (живой, жизнь) сифет (лишан, свойство)  авайди субут хьун.

Кьуд лагьай къайда

Аллагь-Тааладин тIварари Адан Зат ва сифетар къалурзава: сад-садав кьуналди (соответствием); виче аваз хьуналди (содержать в себе); лазимвилелди (обязательностью).

Мисал: “аль-Халикъу” (Халикь). Ада Аллагьдин Зат къалурзава —  “халкь авунин” сифет сад-садав кьуналди (дуьз атуналди), Зат кьилди ва “халкь авунин” сифет кьилди — виче (тIварцIе) аваз хьуналди (содержать в себе), кьве сифет: чирвилин ва къудратлувилин — лазимвилелди (чарасузвилелди).

Вад лагьай къайда

Аллагь-Тааладин тIварарин асул Илагьидин патай я (виняй авудна, ракъурнавайбур я), акьулдиз абурун патахъай чка (везифа, кар) авач.

И кардихъ галаз алакъалу яз,  абурун гьакъиндай Къуръанда ва Гьадисра авай делилрал акъвазун важиблу я. Абурал артухди эхцигдай ва я абур кими ийидай (абурукай хкуддай) ихтиярар авач. Вучиз лагьайтIа, акьулдиз Аллагь-Тааладиз тIва­рарикай вуч лайихлу ятIа кьатIудай мумкинвал авач.

Аллагь-Таалади лагьанва (17-сура, 36-аят, мана): “Ва табий жемир (вун) ваз чирвал авачир кардиз (такур шей акуна лугьумир, ван татай кар ван атана лугьумир, субутсуз гиманриз, фикирриз табий жемир — субут ая, якъиндиз чира — ахпа гаф лагь ва я кар ая). Гьакъикъатда, ван хьунин гьисс, акунин гьисс ва рикI — абурун виридан патахъай хабар хкьада (инсандивай ва абурувай гьардавай хабар хкьада инсандикай)”. 

Аллагь-Таалади мадни лагьанва (7-сура, 33-аят, мана): “Лагь: “Зи Раббиди (дугъриданни)  гьарамнава, анжах: алчах (чIуру)  крар абурукай ачухбурни ва чи­небанбурни,  (ва гьарамнава)  гунагьар, ва  (масадаз) зулум  (писвал) авун са гьахъни авачиз,  ва   (гьарамнава Ада)   куьне  Аллагьдиз шерик гъун  (Адахъ галаз масадаз ибадат авун)  вичин гьа­къиндай Ада са делилни  (авудна)  ра­къур тавунвай  (Аллагьди квез куь гъуцар илагьияр я ­лагьанвач, ва Ада квез абуруз ибадат ая лагьана эмирнавач),  ва (гьакIни гьа­рамнава)  куьне Аллагьдикай квез чин тийи­жир кар лугьун  (Адал таб кар ве­гьин)”.

Аллагь-Тааладиз Ада Вичиз гун тавунвай тIвараралди тIварар гун ва я Ада Вичиз ганвай тIварар инкарун гунагь кар я (преступление, тахсир кар) я. Гьавиляй Аллагь-Тааладин гьакъиндай, пак я Ам, эдеб хуьн ва аятрани гьадисра гъанвай делилрал асаслу хьун важиблу я.

Ямин  Мегьамедов, диндин алим