Шад хабарар

Италияда чи гъалибчи

И мукьвара Италиядин Агридженто вилаятда виридуьньядин  школьникрин арада кьиле фейи “Парнас — Шииратдин конкурс — “Анд­жело Ла Веккьядин премия” шииратдин конкурсдин гъалибчийрив ша­ба­гьар вахкунин мярекат кьиле фе­на. Ана чи ватанэгьли, Махачкъа­ла­дин 1-нумрадин гимназиядин 7“д” классдин ученик  Абдулгьакь  Аливердиевани  иштиракна. ТIвар кьунвай конкурсда “ТIе­би­ат­дин шии­рат” номинациядай ада сад лагьай чка кьуна.

Конкурсдиз ада “Маймун” тIвар алай шиир вуганвай. А шиир и конкурсдин Италиядай, Китайдай, Бело­руссиядай, Меккадай, Крымдай ва маса уьлквейрай тир гъалибчийрин эсерар чапнавай кIватIалдани гьатнава. Шиирар авторрин дидед чIала­рал ва итальян чIалаз авунвай таржумани галаз чапнава. Чи ватанэгьлиди шиир урус чIалал кхьенвай.

Ихьтин алакьунрин векил тер­бия­ламишунай  1-нумрадин гимназиядин ва адан директор Э.В.Давудован тIвар­цIел Каниккати шегьерда­ кардик квай культурадин ассоциациядин  президент, конкурсдин тешкилатчи, профессор Калоджеро Ла Веккьядилай чухсагъулдин чар атанвай.

Абдулгьакь вичин чIехи буба, Ах­цегьай тир тIвар-ван авай алим-микробиолог, илимрин доктор Абдулгьакь Абутрабович Аливердиеван тIвар вичел атанвай птул я. Птул­ди и машгьур сихилдин бар­кал­лу ирс цIийи шартIара давамарзава. Жегьил Абдулгьакьаз чна мадни­ чIехи агалкьунар хьун ал-хиш­зава.

Цмурвийрин агалкьун

Спортдин туризмдин рекьяй чи республикада тешкилай акъажунра Цмуррин юкьван школадин командади приздин чка кьуна. И акъа­жунра Дагъустан Республикадин жуьреба-жуьре районрайни шегьеррай школьникри иштиракзавай.

Цмуррин юкьван школада спортдин туризмдай вердишвилер къачуз  гъилевай йисан сентябрдин вацра гатIумна. А кардин кьиле и школадин тербиядин рекьяй  меслятчи Шагьмурад Мегьамедабидович Гьамзатов ва ИЗО-дин муаллим Екатерина Андреевна Смирнова акъвазнавай.

СтIал Сулейманан райондин аялри, сифте сеферда ихьтин акъажунра иштиракнавайтIани, вири рекьерай чпин хъсан гьазурлухвал къалурна. Командайрин арада, сан­лай къачурла, абуру 2-чка, хайи край чирунай ва туриствилин рекьер­ хкягъунай 1-чка кьуна.

Спортивный туризмдай нубатдин акъажунар 2023-йисан гатфариз кьиле фида. СтIал Сулейманан райондин аялрин команда а акъажунриз гиламаз гьазур жезва. Чна чи жегьил туристриз мадни цIийи агалкьунар хьун алхишзава.

Чи мухбир

____________________________________________________________

Квез чидани?

Вахт гьикI гьисабзава?

Вахт гьар жуьре гьисабзава. Месела, рагъ цавуз хкаж хьанвай тегьердиз килигна, гьи вахт ятIа, тайиндиз лугьуз жеда: пакама, нисини, нян, рагъдан ва икI мадни. Тарарин, цларин хъендин яргъивилиз ва я куьруьвилиз килигнани, гьи вахт ятIа лугьуз­ва. Ибур вири тахминан гьисабунар я.

Дуьм-дуьз вахт сятери къалурзава, чеб­ни­ гьакьван гзаф жуьрейринбур хьанва: къу­ма­дин­, механизмайрин, электронрин ва икI мадни.­

Дуьм-дуьз вахт гьи чIавалай чирзава? Та­рихда гьатнавайвал, и кар чилел ракьун рекьер­­ арадал атунихъ ва поездрин гьерекат­ къайдадик кутунихъ галаз алакъалу я. Дуьз вахт течиз, яни вахтунал (сятерал) амал таву­на, ра­кьун рекьиз поездар ахъайиз жедач. Ахьтин­ гьерекат квелди куьтягь же­датIа, виридаз тайин я.

Атомдин сятер

Алай аямда атомдин сятер кардик кутунва­. Яни атомдин къенепатан гьерекат — радиоактивный материалар чкIизвай вахт дуьз гьи­са­бун яз кьабулнава. Ахьтин сятер лап му­­ра­каб приборра, космосдин тадаракра, цин кIани­кай фидай луьтквейра, масанра ишлемишза­ва­.

Къумадин сят

Ихьтин сят къум тунвай шуьшедин къаб (колба) я. Вични юкь шуькIуь турбадиз ухшар­ди. Юкьва гъвечIи гел — тIеквен тунва. Анай къумадин куьлуь тварар турбадин винел патай кIаник патаз авахьзава.

И вахт тахминан са сятиниз барабар жезва. Ихьтин сятер инсанри лап фад, тахминан юкьван асирра (470-1450) арадал гъана.

Къванцин календарь

Дуьньядал къванцин календарни (вахтар къалурзавай тIебии чIехи имарат) ала. Ам Ан­г­лияда инсанриз лап фад жагъана. Океан­дин­ къерехда, кьураматдал гарарини марфа­ри, селлерини гатаз, кIеви чIехи къванерин ажа­йиб гуьмбет (хара) арадал гъанва. Астро­ном­ри (гъетер ахтармишзавай алимри) гьисаб­­за­вайвал, инсанри, и аламатдин къванери­ хъен­риз килигна, йисан вахтар (чIавар) лу­гьуз­вай.

Гьуьлуьн хронометр

Ихьтин сят гьуьлерал къуллугъзавай мо­рякри арадал гъана. Тахминан 1700-йисуз. Ам сад-садахъ резбейралди — сараралди акал­­навай элкъвей чархарикай (къерехдай сас атIанвай) ибарат я. Чебни гьулдандин пру­­жинадин куьмекдалди худда твазва. Пру­жи­на буш жедалди хейлин вахт физва.

Гъилин ва цлан, столдал эцигзавай хейлин сятера эхиримжи вахтаралди гьа ихьтин механизмайрикай — пружинади элкъуьрзавай, къерехдиз сас ягъай чархарикай менфят къачузвай.

Электронрин сятер

Алай аямда асул гьисабдай электронный ся­терикай менфят къачузва. Электричестводин гьерекат махсус батарейри арадал гъизва. Ихьтин сятер чи гьар са кIва­ле ава, инсанрин гъилерихъ гала.

“Вири чириз кIанибурун энциклопедиядай”. Гьазурайди  Мерд  Али  я.

_____________________________________________________________________________

Къелем ахтармишзава

 

Зи хайи хуьр

 

Зи рикI, зи чан, зи хайи хуьр,

Виридалай багьади.

РикIивай зун ашукь яз вал,

Зи Цмур хуьр — хайи хуьр!

 

За хуьр патал чанни гуда,

Гуда вири девлетар.

Зи хазина, зи рикI я вун,

Зи Цмур хуьр хайи хуьр!..

Мансур  Нуралиев,  Цмуррин мектебдин 1-кл. ученик

 

Фригърин цIирер

Стха течир…

 

Россия ви диде тир хьи,

Уьмуьрда ваз кьеб хьайи,

Ваз чил гайи тангаризни

Къизилдикай еб хьайи.

 

Куьз ава ви жасадда цIай,

ЦIелхем ава леэнда?

Амма вучиз амач такьат

Ви кIарасдин куьтенда?

 

НАТО-дикай кьунвай даях

Вун яргъалди фидани?

“Чахъ!” — лугьузвай буйругъди ваз,

Дуьз лагь,хийир гъидани?

 

Ви гъилерив кIватIиз тазва

Жуьгвенар,вун алугдай.

Абурукай хразва цIил

Ви гардандал алчуддай.

 

Стха течир вун низ кIан хьуй?

Ви чка са хъиткьер я.

Вун ахмакь хьун фашизмдиз

Хийир гъизвай мехъер я.

 

Куьз чир хьанвач ваз и кIвалах,

Куьз кьенерар буш я ви?

Фагьумсузвал икьван дерин

Гзафбуруз хуш я ви.

 

Нин хийирдиз кьуьлзава на?

Ваз я далдам,саз авач.

Чарадан кан аваз хьанвай,

Вун абуруз кваз авач.

Аскер  Бегов, 10-кл. ученик

 

Хъфимир

 

Хъфимир куьн, Чубарукар,

Куь рикIин сир ачух заз.

И дуьньядин девлетрилай

Тек са куьн я артух заз.

 

Руьгь ацIузва куь сесинив,

АкI гьевесдив рахайла.

Гьар сеферда умудлу яз

Чилиз мани лагьайла.

 

Чир жезва заз чи уьмуьрда

Халис илгьам авайди.

Чуьнгуьр хьана куьн зи хурал,

Са шабагь яз алайди.

 

Зи халкьди квез гуда къуват,

РикIин къене чкани.

Лугьумир заз: “А бахтавар,

Зи вил са квехъ галани…?”

 

Герек я куьн лезги халкьдиз,

Пелешдин кар ийимир.

Физ-хтурай амай вири,

Амма са куьн хъфимир.

 

Куьч хьайитIа “Чубарукар”,

Са гуьзелвал чи квахьда.

Хважамжамдин къуват авай

Руьгьдин рангар алахьда.

Назлу  Рагьманова, 10-кл. ученица
_________________________________________________

Шикилда рангар экъуьра