СтIал Сулейманан районда “СтIал” гаф квай пуд хуьр ава: Агъа СтIалар, Кьулан СтIалар ва Вини СтIалар. Вири хуьрерай халкьдал, райондални баркалла гъидай, тIвар виниз акъуддай бажарагълу, уьтквем инсанар акъатна. Виридакай талгьайтIани, ХХ асирдин Гомер, Дагъустандин халкьдин шаир, классик Сулейманан тIвар кьун бес я.

Вини СтIалрикай рахайтIа, тарифдиз лайихбурук, масадбуруз чешне къалурдайбурук Бутаеврин хизан акатзава. Сифте нубатда яргъал йисара прокурорвиле зегьмет чIугур Ниязбег рикIел хкиз кIан­за­­ва. Хъсан, къени гзаф крар авунихъ галаз сад хьиз, ада чешне­лу хизанни арадал гъана, веледриз лайихлу тербия гана. Абуру, бубадин баркаллу крарилай, мари­фат­дин, ахлакьдин, инсанвилин ерийрилай чешне къачуз, уьмуьр кечирмишзава, зегьмет чIугвазва. Гьа гьисабдай яз — чIехи­ хва  Низами  Бутаевани. Ада вичин бу­бади тухвай уьмуьрдал, тамамарай кра­­­рал­, же­мятрин арада къазанмишай гьуьр­мет­дал дамахзава. Вични адан рекье аваз физва.

Низами 1952-йисан 24-августдиз Кьурагьрин хуьре (бубади ана кIвалахзавай) дидедиз хьана. Сифтегьан классар гадади Хивда, 8-класс хайи хуьруьн школада куьтягьна. 1967-1969-йисара ада Кьасумхуьруьн юкьван школада кIелна.

Шагьадатнама гъиле гьатай жаванди са йисуз “Калининский” совхозда кIвалах­на. Ахпа ам Дербентдин хуьруьн майишатдин техникумдик экечIна.  Анаг 1973-йисуз­ акьалтIарна, пешекарди совхозда кIва­лах давамарна. Са йисалай алакьунар авай жегьил майишатдин комсомолдин организациядин секретарвиле хкяна. Майишатда жегьилар гзаф тир, абуру багъ­лара, са­лара, фермайра, никIера зегьмет чIугваз­вай. Жегьилризни комсомолриз кIвалах­дин, ял ядай ва, зегьметни чIуг­ваз, кIе­лунар давамардай шартIар тешкилун патал секретарди совхоздин администрациядихъ, парткомдихъ ва профкомдихъ галаз санал гъил-гъилеваз кIва­лахна.

1975-йисуз Низамидин уьмуьрдин юлдаш Заидата Дагъустандин медицинадин институт куьтягьна, жегьил духтур кIвала­хиз  Дербент шегьердиз рекье туна. Маса чара амачир, Низамини къадим шегьердиз финиз мажбур хьана. Хизан санал хьана кIанзавай. Комсомолда кIвалаху­нин тежриба авай жегьил Дербентдин 4-нумрадин ГПТУ-дин  комсомолдин организациядин секретарвиле хкяна. 1976-йи­суз Низами партиядин жергейриз гьахьна.­

Магьир устIар алай чка гзафбуруз чир же­далда. Адан гъилери гьазурзавай тIа­рам шейэралди ва я эцигзавай имаратралди. КIвалахдив рикIивай, жавабдарвилелди эгечIзавай, везифаяр тирвал кьилиз акъудзавай касдизни фикир гудайбур жеда. Адал мадни жавабдар, четин везифаяр ихтибарда. Низами Бутаеван дуьшуьшдани гьа икI хьана. Жегьил коммунистдиз ВЛКСМ-дин шегьердин комитетдиз теклифна, адал сифте инструкторви­лин, ахпа тешкиллувилин отделдин за­ведующийдин везифаяр ихтибарна.

1979-йисуз  КПСС-дин Дербент ше­гьер­дин комитетди кар алакьдай, партияди вилик эцигзавай месэлайрин гъавурда авай коммунист шегьердин пассажирар тухудай автотранспортдин карханадиз рекье туна, ам ана профсоюздин организациядин председателвиле хкяна. Кьве йисни алатнач, Бутаев карханадин начальникдин заместителвиле тайинарна.

Гьа и чIавуз зун адахъ галаз танишни хьанай. Редакциядиз Ахцегь райондин агьалийрилай арза атанай. Абуру “Дербент-Ахцегь” автобусдин шофердилай на­разивалзавай, гуя ада пассажирриз кIа­ни чкадал автомашин акъвазарзавач, пассажиррихъ галаз вич векъидаказ тухузва, билетда къалурнавайдалай алава пулар къачузва лугьуз. Зун Дербентдин ПАТП-диз фенай. Экуьнин вахт тир­тIа­ни, начальникдин заместитель Низами­ Бутаев районриз ва хуьрериз фена кIанза­вай автобусар вири рекьиз экъечI­на­вани, къайдадикай хкатнавай автомашинар, кIвалахал татанвай шоферар авани, авачни чирунал машгъул тир. ЯтIани, ада  зун кьа­булна ва арзадин чар кIелна. Профкомдин председателдизни, кьилин инженердизни эверна, журналист карханадиз гъанвай месэла ачухна ва чпин четин кIва­лахдикай, гьялиз тежезвай хейлин месэлайрикай (карханадин мулкунин саки са пай гьуьлуьн це гьатзавайдакай, хейлин йисара дагълух рекьерай гьалзавай автобусар фад-фад къайдадикай хкатзавайдакай, автобусрин бязи шоферрин гьерекатри пассажирар наразивилел гъизвайдакайни) лагьана. “Дербент-Ахцегь” автобусдин шофер рейсина авай. Адаз дуьзгуьн серенжемар кьабулдайди хиве кьунай. Низами Бутаев вичин гафунин ие­си яз амукьна. Чаз арзадин иесийрилай малумат хтайвал, шофердин патай мад векъивал, алава пулар къачун ахкунач.

1985-йисалай 2001-йисалди бажа­рагълу тешкилатчиди Дербентдин ПАТП-диз регьбервал гана. И йисара ам кар алакь­­дай, производство вилик тухудай, коллектив баркаллу кIвалахдал желб ийиз алакьдай регьбер тирди мадни успат­ хьана. Са куьруь вахтунда кархана кIвен­кIве­чийрин жергеда гьатна, коллективди ­вилик эцигзавай планар артухни алаз кьилиз акъудиз гатIунна. Дербентдин ПАТП Да­гъус­­­тандин автотранспортдин чIехи кар­ха­­най­рикай садаз элкъвена. Гьакъисагъвилелди, баркаллувилелди кIвала­ху­­­най Н.Бутаеваз “РД-дин автотранспорт­дин лайихлу къуллугъчи” ва “Россиядин гьуьр­метлу ав­тотранспортник” тIварар гана. СССР чкIайлани, адалай карханада са­ки вири коллектив кIвалахал таз алакьна. Гьа са вахтунда Каспий гьуьлуьн патай­ авай басрухни акьалтIнавачир. Мумкин тир пака вири мулк ци къачун. Ихьтин кардин вилик пад кьун патал Бутаева гьулуьвай яргъа, шегьердин вини пата ПАТП патал цIийи дарамат эцигун фикирдиз къачуна. Четинвилер гзаф ацалтнатIани, и кар кьилиз акъуд­на. Автотранспортдин коллектив герек тир вири шейэралди таъминарнавай пуд мертебадин дараматдиз экъечI­на.

Белки, мадни вичиз жуванди хьанвай карханада кIвалахун давамардай Низами Ниязбеговича, амма сиясатдин майдандал экъечIдай чкадал атана. Уьлкведа худда реформаяр кьиле физвай. Шегьеррин, районрин администрацийрин регьберарвиле сечкийрал хкязавай. СтIал Сулейманан районда чIехи къуллугъ кьаз кIанзавай са шумуд къефле пайда хьанвай. Райондин гележегдикай фикирзавайбуру Бутаевазни и женгиник экечIун теклифна. Нетижада гзаф сесер къазанмишай адакай райондин администрациядин регьбер хьана. Везифайрив эгечIай гьа сифте йикъалай ам районда яшайишдинни экономикадин месэлаяр гуьнгуьна тунив, хейлин крариз цIийикIа килигиз эгечI­на.Нетижаярни ­агьалийриз гъиле-гъил аваз акуна.

ИкI, коммунальный къуллугърай агьалийриз гузвай эвездин пуларин буржар алудна, вахт-вахтунда аялрин пособияр, пенсияр гун къайдадик кутуна. Образова­нидин саки вири идарайра ремонт авунин кIалахар гъиле кьуна. Райондин центрада ва вири хуьрера санитариядин гьалар вини дережада аваз хуьдай серенже­мар кьабулна. Куьчеяр ремонтна. Райондин администрациядин имаратдихъ цIийи дараматар акал хъувуна. Иллаки хуьруьн ма­йишатдин хел вилик тухуниз еке фикир­ гана. “2002-2010-йисара СтIал Сулейманан районда хуьруьн майишат вилик ту­хун” махсус программа кьабулна. Вучиз ла­гьай­тIа, 1980-йисара багъманчивиляй, саларбанвиляй, уьзуьмчивиляй, консервиярдай промышленностдин хиляй республикада вилик жергейра авай район лап кьулухъ янавай. Виликан баркаллувал, ла­йихлувал чкадал хкана кIанза­вай. И кар патал тешкиллувилин кIвалах тухвана. Не­тижани рикI шадардайди хьана. 2003-йи­сан  3-кварталда хуьруьн майишатдин хел вилик тухунай районди республикада 1-чка кьуна ва адаз РД-дин хуьруьн ма­йишатдин министерстводин Гьуьрметдин грамота ва диплом гана. 2006-йисуз республикадин регьбердини район яшайишдинни экономикадин жигьетдай вилик тухун патал тухузвай кIвалах ва ам республикада чешне къачуна кIанзавай район тирди къейдна.

“Герейханово-ДаркIуш” водовод тухвана, ЦIийи Макьарин, Чуьхверхуьруьн, ДаркIушрин агьалияр хъвадай целди таъминарна. Райондин агьалийриз хъвадай цикай кьитвилин месэла гьялун патал “Сардархуьр-ДаркIуш-Къазмаяр” водовод тухун федеральный бюджетдик кутаз хьана.

Бутаев райондин кьиле акъвазнавай йисара Кьулан СтIалдал 624 аялдивай, КIварчагъа ва Вини СтIалдал 320 аялдивай кIелиз жедай школайрин дараматар эцигна. Эминхуьруьн сифтегьан школадин, Кьасумхуьруьн аялрин яратмишунрин кIвалин дараматар цIийи хъувуна. Кьасумхуьрел спортдин комплекс, Ичинрин хуьре школа эцигиз гъиле кьуна.

Администрациядин кьилин везифаяр тамамарайдалай гуьгъуьниз Н.Бутаева са шумуд йисуз Дагъустандин тамун майишатдин рекьяй агентстводин руководителдин заместителвиле кIвалахна. Низами Ниязбегович РД-дин Халкьдин Собранидин депутатвиле, “Сад тир Россия” партиядин чкадин отделенидин председателвиле, партиядин IV съезддин делегатвиле хкяна. Россиядин халкьарин арада дуствилин алакъаяр мягькемарунай Н.Бутаеваз “Человек мира-2003” тIвар ва къизилдин медаль гана. Ам “Халкьарин дуствилин” ордендин, РД-дин Госсоветдин Гьуьрметдин грамотадин иеси я.

Инал са кар мад къейд тавуна жедач. Низамидин тIвар алай кас яратмишзавай инсанриз мукьва, герек чIавуз куьмек гузвай инсанни я. И кар хейлин шаирри ва писателри гьиссна. Ада “Дагъустандин шииратдин югъ” мярекатдал чан хкуникни вичин пай кутуна ва 2000-йисуз Агъа СтIалдал Дагъустандин халкьдин шаир Расул Гьамзатован иштираквални аваз шииратдин югъ кьиле тухвана.

Низами Ниязбеговича веледар тербияламишунин карда бубадин тежрибадикай, меслятрикай менфят къачуна. Гьавиляй ада ва уьмуьрдин юлдаш, Дагъустандин лайихлу духтур Заидата чпин кьве хцелни­ рушал дамахзава. ЧIехи хва Мурад карчи, Марат Дербент шегьерда госрегистратор я. Юридический илимрин кандидат Асията вичин пешедай зегьмет чIуг­вазва. Бутаеврихъ рикIер шадарзавай цIуд хтулни ава.

Чна вичин уьмуьр общество, район, халкь патал зегьмет чIугуниз бахшнавай, гилани жемиятдин крарал машгъул инсандиз, чешнелу хизандин бубадиз пудкъанни цIуд йисан юбилей тебрикзава.

Нариман Ибрагьимов