(Эхир. Эвел — 25, 28-нумрайра)

Исламда гьаждин дережа

Гьаж гьакIни малдин, бедендин ва руьгьдин ибадатни я. Дугъриданни, Ислам — дин ва дуьнья, акъида (инанмишвилер) ва шариат (къанунар), ибадатар ва жув дуьз тухун (поведение), сада-садахъ галаз крар кьиле тухун ва ахлакьар я! Мадни, Ислам и дуьнья дуьзгуьн гьалда хьунин ва дуьздиз кардик кутунин асас я. Сагьигь “акъид” (дуьз инанмишвал)  — вири халкьар дуьз гьалда хьунин ва вилик финин асас я!

Исламда дуьньядин крарикай яргъаз хьун авач, Ислам динди инсандин уьмуьр­дин рехъ ва абурун араяр (алакъаяр) дуьз къайдада ва адалатлу низамда твазва, и дуьньядани, Эхиратдани дуьз хьун заминвилелди таъминзава! Гьанизни килигна, гьаждин менфятар са диндин менфятрал акъваз хьанвач…

Гьажда са кьадар четинвилер авайвиляй (сефердин, чIехи жемят кIватI хьунин, тайин чкайрин, вахтарин ва бязи къадагъайрин) Аллагь-Таалади адан пата­хъай регьятвилерни ганва.

Сад лагьайди: гьаж (малдин ва къуватдин) такьат авай касдиз ферз авунва. Къуръанда лагьанва (3-сура, 97-аят, ма­на): “ …(вири) инсанрал Аллагьдин вилик — КIвалел (Кябедал) гьаж авунин ферз (бурж) ала: а рекьиз фидай мумкинвал авай­бурал…”. Гьадисда къейднава (ма­на): “КIвалел (Кябедал) гьаж авун — нихъ аниз фидай мумкинвал аватIа…”.

Кьвед лагьайди: гьаж Аллагьди чалай вилик хьайи уьмметризни ферз авур къадим ибадатрикай я. Къуръанда лагьанва, (22-сура, 27-аят, мана): “Ва азан це (вуна эй, Ибрагьим — ван алаз эверна хабар це) инсанриз гьаждин гьакъиндай…”. Эмир (кар) умумиди хьайила (вирибуруз талукь тирла), ам регьят ва асант жезва.

Пуд лагьайди: гьаж авуниз тIимил вахт акъатзава — вири ругуд йикъан къене куьтягь жезва.

Кьуд лагьайди: гьаж авун уьмуьрда анжах са сеферда важиблу я. Абу Гьурайра асгьабдилай (Аллагь рази хьурай вичелай) атанвай гьадисда лагьанва (мана): “Эй инсанар! Дугъриданни, Аллагьди квез ферзнава гьаж авун — гьавиляй гьаж ая. Са итимди лагьана: “Гьар йисуз, я расулаЛлагь?”. Пайгъамбар (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) кисна… АтIа касди вичин суал пуд сеферда тикрарна. Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана: “Эгер за “эхь” лагьанайтIа, дугъриданни, ам важиблу жедай (гьар йисуз) ва квелай алакьдачир”. Ахпа ада давамарна: “Тур зун за куьн тазмай кьван! Дугъриданни, квелай вилик хьайибур телеф хьана — абурун гзаф суалриз килигна ва чпин пайгъамбарриз аксивал авурвиляй. За квез са кар эмир авурла — куьне ам квелай алакьдайвал ая ва за квез са кар къадагъа авурла — куьне ам тур (акъвазара, ийимир)”.

Вад лагьайди: дугъриданни, Ибрагьим пайгъамбарди (алейгьи ссалам) Кябедин гьакъиндай дуьа авурла, адан дуьадиз жа­ваб гун яз, Аллагь-Таалади инсанрин ри­кIериз Кябе кIанарнава ва рикIер адахъ майил яз авунва. Къуръанда лагьанва: (14-сура, 37-аят, мана): “Чи Рабби, гьакъи­къат­да, за зи несилдикай (виче) набатат авачир (къацар тежер, яд авачир) дереда яшамиш жез ацукьарнава, Ви “Къадагъа (авунвай) КIвалин” патав. Чи Рабби­, (за а кар авунва Ви эмирдалди) — абуру (ана) капI ада авун патал. Бес Вуна инсан­рин рикIери ян гудайвал ая (майил ая) абурухъ ва абуруз (ана гьар жуьре) емишрикай пай це — абуру (Ваз) шукур ийидайвал!” Жуваз кIани касдив, шейинив ага­кьайла, и карди че­тинвилер, галат хьунар рикIелай алудда.­

Къейд ийин хьи, кечмиш хьанвай мусурманрин, (сагъ тежедай азардикди) азарлу  ва я лап кьуьзуь яз зайиф гьалда авай ксарин паталайни гьаж ийиз жеда. И кар шариатдин делилри тестикьарзава.

1. Ибн Аббасалай (Аллагь рази хьурай кьведалайни) атанвай гьадисда ла­гьан­ва: Пайгъамбардин патав (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) жугьайна-къебиладай, са дишегьли атана ва лагьан­а (мана): “Дугъриданни, зи дидеди гьаж авунин жигьетдай незуьр авуна, амма гьаж ийидалди ам кьена. Заз адан паталай гьаж ийидай ихтияр авани?”. Ада лагьана: “Эхь, ая вуна гьаж адан паталай! Ви фикир вуч я: эгер адал (ви дидедал) бурж алайтIа, вуна ам вахкудайни? Аллагьдин буржар вахце, Аллагь лапни лайихлу я (Адан буржар) тамамдиз вахкуниз” (Бухарий).
2. Маса гьадисда лагьанва: Са дишегьлиди Пайгъамбардиз (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана: “Я расулаЛлагь! Дугъриданни, Аллагьдин ферз — Адан бендейрал тайинарнавай гьаждин гьакъиндай — зи бубадив агакьнава. Ам лап яшлу кас я ва ам деведал акьахдай (гьаждин сефердиз фидай) гьалда авач. Ихтияр авани заз адан паталай гьаж ийидай?”. Ада лагьана: “Эхь!”…” (Тирмизий).

И ва маса гьадисар делил яз кьуна, шариатдин алимри лугьузвайвал, рагьметдиз фенвай мусурманрин паталай гьаж авун дуьз кар я ва адакай кьенвай мусурман ксариз менфятни суваб ава. Гьавиляй, гьуьрметлу стхаярни вахар, низ вичин рагьметлу диде-бубадиз, вахаз-стхадиз, ве­лед­диз, мукьва-кьилидиз менфят гуз кIан­заватIа, квевай абурун паталай гьаж ийиз жеда (я а касди тунвай ирсдин малдикай гьакъи къачуна, я куь хсуси такьатрихъ). Квез абурун паталай гьаж ийидай ихтияр ава. И кар гьакIни маса касдикай векил авуна (и везифа гьадал тапшурмишна), гьадав кьилиз акъудиз туртIани жеда.

Къейд ийин хьи, масадан паталай гьаж авунин месэладиз талукь са шартI ава: куь­не и кар вичин ферз гьаж виликамаз авунвай (яни вичин паталай гьаж авунвай) касдал тапшурмишна кIанда. ГьакIни ни чан алай маса касдин (азарлудан, кьуьзуьдан) паталай гьаж ийизватIа, ада адан изиндалди авуна кIанда.

Кьейи касдин гьакъиндай са бязи инсанри ийизвай крарикай (месела, яхцIурар, ях­цIурни цIикьведар, йис атIунар…) рагьмет­диз фенвайдаз са менфятни авач. Я абурун­ гьакъиндай шариатдани са делилни­ авач. Чна, мусурман ксари, шариатдин де­­лил­ри къалурнавай крар авуна кIанда. Гьа крар я Аллагьди кьабулдайбурни. ИншаАллагь!

Ямин Мегьамедов, диндин алим