5-июндиз “Дагъустандин правда” газетдин редакцияда “Эцигунардай гьерекатдин къенепад” макъала веревирд авуниз талукь элкъвей стол кьиле фена. Са кьадар вахт идалай вилик чапдиз акъатай макъалада республикадин шегьерра законсуздаказ гзаф мертебайрин кIвалер хкажуникай, яшайишдин кIвалер эцигунал Махачкъаладин цIийи администрациядин къадагъа (мораторий) кваз такьуникай, эцигунрин кIвалахар и кар тамамардай ихтияр гузвай документар гьазур тушиз гъиле кьуникай ва вири и крари шегьерэгьлийрик къалабулух кутазвайдакай лагьанвай.
Элкъвей столдин кIвалахда РД-дин Общественный палатадин председатель Абдулмуъмин Ибрагьимова, адан заместитель Сапарбейг Абдуллаева, “Дагъустандин правда” газетдин кьилин редактор Бурлият Токболатовади, Махачкъаладин архитектурадин управленидин начальникдин заместитель Махач Алиева, гьакIни “СКФО-дин эцигунардайбурун гильдия” СРО-дин президент Али Шагьбанова, тешкилатдин генеральный директор Запир Акаева, долевой эцигунрин иштиракчийрин вилик эцигунардайбурун мажбурнамаяр гуьнгуьна тунин Фондунин директор Акрам Бабатова иштиракна.
Гуьруьшдин иштиракчийри къейд авурвал, макъалада къарагъарнавай месэла къенин юкъуз иллаки хциди я. ГьикI лагьайтIа, законсуз эцигунрин дуьшуьшар неинки Махачкъалада, гьакI республикадин амай шегьеррани пайда жез башламишнава. Идахъ галаз сад хьиз, целди таъминарунихъ, чиркин ятар акъудунихъ, электричестводалди ва газдалди таъминарунихъ галаз алакъалу гзаф кьадар месэлаяр арадал къвезва.
“Махачкъаладин алай вахтунин руководстводи шегьерда цIийи дараматар эцигун патал са касдизни ихтияр ганвач, гьикI лагьайтIа, алай вахтунда вири фикир шегьердин къурулушар хъсанарунихъ элкъуьрнава”, — малумарна Абдулмуъмин Ибрагьимова. ЯтIани, шегьерда эцигунрин кIвалахар худда кьиле физва.
“Вучиз законсуз эцигунар гьеле хандакIар (котлован) гьазурунин дережада акъвазариз жезвач? Нин хиве ава и везифа?” — суалар гана иштиракчийри. Махачкъаладин администрациядин векилди талукь тир идараяр вахтунда вири дуьшуьшар ахтармишиз ва серенжемар кьабулиз агакь тийизвайдакай, и кар патал герек тир махсус техника ва такьатарни авачирдакай лагьана. “Эцигнавай дарамат чукIурдай чкадал татун патал кIвалах эвелдай, гьеле анжах гъиле кьунамазди, акъвазарна кIанзава. И кар лагьайтIа, къайдаяр хуьдай органрин, участковыйрин хиве авай везифа я”, — малумарна Махач Алиева.
“Чна законсуз эцигунрин кIвалахрихъ галаз женг чIугвазва. Гьа са вахтунда и жуьреда эцигнавай кIвалер законлубур авун патал хейлин кIвалахар ийизва”, — тажубвилелди къейдна Сапарбейг Абдуллаева. “Гьелбетда, эгер эцигунрин кIвалахар ерилудаказ тамамарнаватIа, ам чукIурунихъ метлеб авач. Амма и жуьреда кIвал эцигай компания жавабдарвилиз чIугуна кIанда, гьич тахьайтIа, къурулушралди таъминарунин кIвалахар абурун хиве тун лазим я”, — алава хъувуна Б.Токболатовади.
Законсуздаказ эцигунрин кIвалахар тамамарунин месэладал эхир а чIавуз къведа, судрин къарарар мус кьилиз акъудайтIа. Гьа чIавуз эцигунардайбуруз какатай чкайрал кIвалер эцигун дуьз кар туширди чир жеда.
Малум хьайивал, къенин юкъуз республикада гзаф мертебайрин яшайишдин 457 кIвал законсуздаказ эцигнава. Хатасузвилин советдал и месэладикай рахадайла, Дагъустандин Кьил Сергей Меликова къейд авурвал, ам месэладай кьил акъудунал машгъул хьайи вахтунда, авайбурул алава яз, мад 150 объект пайда хъхьанва. Яни, малум жезвайвал, законсуз карчивилин кIвалахар акъвазардай рекьер гьелелиг жагъанвач.
Махач Алиеван делилралди, Махачкъалада законсуздаказ эцигнавай дараматар чукIурдай ихтияр гузвай суддин тахминан 600 къарар кьабулнава. Къенин йикъалди анжах 111 къарар кьилиз акъудиз алакьнава.
Инал са кар къейд тавун дуьз туш: Махачкъаладин алай вахтунда кардик квай администрацияди месэла муракабди тирвиляй, гзаф итIи-битIийра къекъуьн тавуна, шегьерда яшайишдин цIийи кIвалер эцигунин вири хилел къадагъа эцигнава, и гьал давам жез гзаф йисар я. Са патахъай дуьзни я, вучиз лагьайтIа, шегьерда канализациядихъ, электрикдин сетрихъ галаз алакъалу гьалар лап татугай гьалда ава. Амма муькуь патахъай килигайла, мад суал арадал къвезва: бес йикъалай-къуз чIехи жезвай шегьерда инсанар гьина яшамиш жеда? Эгер цIийи кIвалер эциг тавуртIа, и хиле къиметар нивай хуьз жеда? Гьаниз килигна, къадагъаярни кваз такьуна, меркездин ва амай чIехи шегьеррин мулкарал законсуз эцигунар арадал къвезва.
“Законсуз яшайишдин кIвал” вуч лагьай чIал я? Эгер ам законсузди ятIа, дарамат шегьерди вичин балансдал эцигдач. Им лагьайтIа, яшайишдин кIвал коммунальный къуллугърин сиягьда гьатнавач, яни целди таъминарунихъ, чиркин ятар акъудунихъ, электричестводалди ва газдалди таъминарунихъ галаз алакъалу месэлаярни законлу авунвач лагьай чIал жезва. Амма кьилинди ихьтин дараматар хатасузбур хьун я, гьикI лагьайтIа, анра гзаф кьадар хизанар яшамиш жезва. “Гзаф мертебайрин законсуздаказ эцигнавай 457 кIвал агьалияр яшамиш хьун патал виже къведайбур яни? Абур эцигдайла, СниП-дал амал авунвани?”, — суал гана чна. Элкъвей столдихъ кIватI хьанвай пешекарри саки рейсадвилелди жаваб гайивал, ихтияррин документация къайдада авачтIани, эцигунрин кIвалахар саки виринра дуьзгуьндаказ тамамарнава ва ихьтин кIвалер чукIунин хаталувал авач, тек са дуьшуьшдилай гъейри. Яшамиш хьун къадагъа тир 12 мертебадин са дарамат шегьерда авазва ва, ам эцигайдалай кьулухъ тахминан 18-20 йис алатнаватIани, инсанри анра кIвалер маса къачузва-гузва…
Гуьруьшдин иштиракчийри къейд авурвал, законсуз эцигунрин месэла пакад йикъал вегьедай вахт амач, ам вини дережада гъиле кьунва ва и рекье кIвалах тухузва. Гьелелиг, агьалийрихъ элкъвена, лугьуз кIанзава: яшайишдин кIвал маса къачудайла, мад ва мад сеферда ахтармиша, ерилудаказ ва законлудаказ кIвалахзавай карханаяр хкягъа.
Жасмина Саидова
