Килигдачни зи гьалдиз?1

 

Салам-дуьа кIанибруз зи мецелай2,

Килигдачни, тIварун стха3, зи гьалдиз?

Саил4 хъфидай чIавуз5 куь варцелай6

Мегер зунни къведачни куь хиялдиз?

 

Саилриз7 мал пай идайла датIана,

Гьамиша зун куьз тада пай атIана?

Чара хьанач, эхирни зун атана8:

Шез тахьайтIа, мам гудачни аялдиз?

 

[Фикирмир хьи,] арза гана лагьана9,

Дустун патав за рисалат10 ракъана.

Килигна, кIел авурла, яб тагана,

ВегьейтIа гьикIда кIан квачир чувалдиз?

 

Бес зун ихьтин фугъара яз хьайила,

Хьайи уьмуьр икI дарвилик фейила,

Зи гьахъ куьне гъейрибуруз11 гайила,

Вуч лугьуда бес куьне Зулжалалдиз?12

 

И зи кагъаз куь патав кьван фейитIа13,

Умудзава, зун куь рикIел гъайитIа,

Хъсанвални герек, гьелбет, хьайитIа,

Чан аламаз хъсан я хьи кьегьалдиз14.

 

Етим Эмин чара амаз рахайд туш,

Мумкин амаз садазни гаф лагьайд туш.

Фугъара яз, масдан15 рикIел атайд туш,

Зун хьтин мустагьикь Аллагьдин малдиз16.

1878

_________________________________________________

1 И шиир  1948-йисуз Н.Агьмедова акъудай Е.Эминан шиир­рин кIватIалда “Азиз дустар, килигдачни зи гьалдиз?” тIвар алай 5 бендинин эсер хьиз сифте яз ганвай. Гила чаз Ахцегьай и шиирдин араб гьарфаралди кхьенвай цIийи вариант гьатнава­. Адай аквазвайвал, месел алкIанвай Эмина и шиир вичин дуст, КIирийрин къази Эминаз кхьейди я, гьадалай амай дустарив вичикай хабар агакьрай лагьана. Шиирдин чаз гила гьатнавай вариант, герек тир баянарни галаз, чна инал гузва. Ана “азиз дустар” келима авачиз акуна, чна шиирдин тIварцIикай а келима хкудна, адаз цIийи “Килигдачни зи гьалдиз?” кьил ганва.

2 1948-йисуз Н.Агьмедова акъудай шиирдин вариантда и цIар ихьтинди я: “Салам-дуьа я квез ширин мецелай…” Чи фикирдалди, Эмина, вичин мецикай кхьидайла, виридан вилик ам “ширинди” я лугьудачир.

3 ТIварун стха — Эминан дустарин арада адан тIварун стха КIирийрин къази малла Эмин тир.

4 Саил — вичиз недайди ва я алукIдайди тIалабиз къекъвезвай кесиб.

5 И гафунин чкадал чаз Ахцегьай гьатнавай шиирдин вариант­да къваларив гвай амай гафарив такьазвай кIалубда авай “бере” гаф ала. Чна ам цIарцIив кьазвай “чIавуз” гафуналди эвезнава.

6 1948-йисуз акъатай шиирдин вариантда и цIар ихьтинди я: “Саил атайла куь патав къецелай…” Амма саилар, къецелай ата­на, девлетлуйрин кIвалериз гьахьзавайди тушир, абур, гайиди­ къачуна, кIвалин варцелай хъфизвайди тир. ГьакI хьайила, и цIар­цIе “варцелай” гаф кхьин “къецелай” гаф кхьинилай артух кутугнава.

7 1948-йисан шиирдин вариантда инал “Аллагьдин” гаф ала.

8  Зун атана — инал: “за квез кагъаздалди зи гьалдикай ха­бар авуна” лагьай чIал я. 1948-йисан шиирдин вариантда и цIар икI кхьенва: “Авачиз туш, ава хьи квехъ ацIана…”. Чи фи­кирдалди, дустариз абурун девлетар и цIарцIе хьиз къехуьнарун Эминаз хас кар тушир.

9 Чаз Ахцегьай гьатнавай шиирдин вариантда и цIар икI кхьенва: “Етим Эмина гана лагьана…”. Гьелбетда, Эминаз чиз хьайи шиир туькIуьрунин къайдайри шиирдин юкьва авай бендина автордин тIвар хьун жедай кар туш. 1948-йисуз Н.Агьмедова акъудай шиирдин вариантда и цIар ихьтинди я: “За зи арза шикаят­на лагьана…”. ИкI кхьенвай цIар шиирдин гьа йисан вариантдин эхиримжи бендинин сад лагьай цIарцIин манадив кьазвач. Ингье а цIар: “Етим Эмин шикаятар лагьайд туш…”. Чи фикирдалди, и цIарцIин эхир тир “гана лагьана” келимади адан вилик “Фикирмир­ хьи, арза” келима хьун талабзава. Чна гьакI кхьинни авунва.

10 Рисалат — кагъаз.

11 Гъейрибуруз — масабуруз.

12  Чаз Ахцегьай гьатнавай и шиир кхьенвай чарчел и бендинилай гуьгъуьнай адан ихьтин вариант кхьенва:

Етим Эмин мубтала яз хьайила,

Хьайи уьмуьр икI дарвилик фейила,

Вучда чна ахпа квекай, кьейила,

Са хабар тушни квез зи сал гьалдикай?

13 Чаз Ахцегьай гьатнавай шиирдин вариантда и цIар икI кхьенва: “И кагъаз, гьелбет, куь патав фейитIа…”. И бендинин пуд лагьай цIарцIе “гьелбет” гаф тикрар жезваз акуна ва кьвед лагьай цIарцIин манани фикирда кьуна, чна и цIар са жизви дегишарнава. И цIар авай бенд икьван чIавалди санани чап тавунвай, гила гьат хъувунвай цIийи бенд я.

14  Инал месел алай Эмина вичиз “кьегьал” лагьана вичи вичикай зарафат ийизва.

15  Инал, гъалатI яз, “касдин” гаф кхьенва.

16  Мустагьикь Аллагьдин малдиз — яни садакьа къведай, вич садакьа гуниз виже къведай кесиб.

(Етим Эминан и шиир чапдиз гьазурайди

ва адаз баянар гайиди Мансур Куьреви я)