Гьашаратрин тIварар чира

Шикилра къалурнавай гьашаратрин тIварар кхьихь. Куьмек патал сад лагьай гьарф кхьенва.

Гафунай гаф жагъура

Гьар са гафунай са гьарф чIур хъия — цIийи гаф (гафар) арадал къведа.­

цвал — _____ ,   кIекIец — _____ ,  хала — _____ ,

вахт — _____ ,  къази — _____ ,   кини — _____ ,

пич — _____ ,    гъвар — _____ ,   тарс — _____ ,

«100 тапшуругъ» ктабдай.

Мисалар кIватI хъия

Агъадихъ ганвай ибарайрикай, мана-метлебдиз килигна, мисалар кIватI хъия.

 

Аш акурла, эгечIда.

БалкIан авачир чкада.

Вирт гъидай чIиж.

Гамиш ацукьай вире.

Гъилевайди гарув вугана.

Гьар кицI элуькьайла, гъил чилиз яргъи авуртIа.

Дана хайи кал.

Жафа чIугун тавунмаз.

Кьве кицI кикIидайла.

КIвалах тавур пер.

Муьрхъуь кьада.

Вич цавара къекъвезва.

Сафани аквадач.

Кикер аламукьдач.

Нехирдин кIвенкIве аваз хкведа.

Ламни балкIан я.

Лаш акурла, къекъечIда.

БарцIакни ацукьда.

Яргъа амаз чир жеда.

Жув яргъа акъваз.

______________________________

Фиригърин цIирер

Зи инанмишвал

Мектебдай хъфидайла, чIехи классра кIелзавай кьве аялдин ихтилатрихъ яб акалуниз мажбур хьана зун. Абурун ихтилатар Украинадин нацистри къурмишнавай дяведин гьерекатрикай тир. А темади зун вичел желбнай, вучиз лагьайтIа, зи чIехи стхани, донбассвийрин гьарайдиз гьай лугьуз, дяведиз фенва. АкI тахьа­найтIа, чи Ватанни хаталувилик акатдай. Иниз килигна, чи гьукумдарри кьабулнавай кьилин къарар важиблуди, чарасузди яз гьисабзава за.

8 йисан къене Россия Украина ислягьариз алахъна, амма намуссуз ампайрин кIирера гьатнавай нацистриз ван хьанач. Югъ-къандавай маса уьлквейри яракьламишзавай Украина дяведин аждагьандиз элкъвезвай. А кар чи сергьятар битавсузвиликай хкудзавай къуватдиз элкъуьн мумкин тир. За кьатIузвайвал, гьар са тахсиркардиз вичин жазани ава. А жазадин турни стхавал, дуствал ва ислягьвал кIанзавайбурув гва.

Гъалибвал къазанмишна, зи стха уьзягъвилелди кIвализ хкведайдахъ зун инанмиш я.

Бесханум  Рагьимова, 7-кл. ученица

___________________________________________________

 

Закьни Зукь

(Мах)

Хьана кьван, хьанач кьван Закьни Зукь. Абур я уьрдегар тушир, я леглегар, я къветер тушир, я лекьер. Чеб чпиз ухшар къушар тир. Чебни — дустар. Лап хали­сан­. Абур куьчери къушар тир. Кьуьд Донбассда акъуд­завай, гад кеферпатан Тампасда. И сеферда абур вахт тахьан­маз кефердихъ юзун хъувунвай: танкаринни тупарин ва­нери абурув я мажал вугузвачир, я вил ахъа­йиз тазвачир.­

— Ваз вуч аватIа чидани?  — лагьана са юкъуз Зукьаз Закьа. — Хъсан хьана чун анай эхкъечIна.

— Зани гьакI фикирзава, Закь, — жаваб гана Зукьа. — И Лезгистандин чилерал чун инжиклу ийидай кас авач. Сад-кьве вацра ина амукьайтIани жеда. ТIуьнни инра тIимил авач.

— И халкьди ахмакьдаз акьул це, яб тагайтIа, хатур­ни амукьмир, — лугьуда. Украинадин гьакимарни гьахьтин меслят тежедайбур хьана. Абуру чарадан далдамдал кьуьл ийиз башламишна. Къуншийриз къурху гуз, ислягь халкьар телефиз хьана. Акьуллу инсанри абуруз, а нацистриз, хъсан рекьер гзаф къалурна. Вагьтедай тефиз акурла, акьуллу инсанриз хъел атана. Башламишна а нацистар лугьудайбур тергиз ислягьвал кIани игитри.

— Савашдин эхир мус жедатIа? — хабар кьуна Зукьа.­

— Мус? Душманди рей гайи юкъуз. Аквазвайни ваз, чун хкведайла, абур, чпин яракьарни гадариз, гьикI кат­завайтIа? Гьам я ахмакь инсандин рекьин эхир. И савашдин рекьихъни вичин эхир ава, дуст кас Закь.

Амин  Сефиханов, 10-кл. ученик

__________________________________________

Кьве тIур

(Мах)

Хьана кьван, хьанач кьван  Ислягь буба. Адахъни аваз хьана са багъ. Вичин уьмуьрда ада багъда гьар жуь­редин емишрин тарар гзаф акIурнавай. Дуьнья акунвай Ислягь буба багъдихъ хъсандиз гелкъвезвай, гьави­ляй ана авай гьар са тар тамашуниз лайихлу яз чIехи хьан­вай. Ихьтин гуьзелдиз арадиз атанвай сагълам багъдал иесиди дамахзавай. Гьар йисан бегьерди адан гуьзуь ­ацIурзавай ва ахьтин девлетдин дад хуьруьнвийрив­ни акваз тазвай. Абурни Ислягь бубадилай гзаф рази тир.

Хабар квекай? Хабар Ислягь бубадин багъда экъечI­­навай алучадин тарцикай. Ада ина уьмуьр гьализ­ тIимил йисар тушир. Вичин яшайишни ада дамахлудаказ тухузвай. Гатфар алукьнамазди, ам кьулухъ акъ­ваздачир:  виридалайни вилик цуьк ахъайдай. Емишар­ни тIямлубур гъидай.

ЦIинин гатфаризни алучадин тар цуьк ахъайиз гьазур хьанвай. Къаяр акъатуникди ам са тIимил яваш хьана, амма лап кIанихъ галай са гъвечIи хилел кьве тIур ахъа жез башламишнавай. Чилин чимивили хуьз­вай абур акваз-акваз дегишни жезвай.

— ЦIийи дуьнья мубаракрай! — лагьана са пакамахъ цуькверикай сада муькуьдаз.

— Сагърай, къунши, вунни бахтлу хьурай, — жаваб гана муькуьда.

— Яраб дуьньяда вуч хабарар аватIа?

— Мекьи я. Донбассдани Луганскда дявеярни авалда­. Украинадин нацистри ислягь агьалийриз югъ гузвачалда­. Гила аниз чи, Россиядин, игитар куьмек гуз фенвалда.

— Аферин чпиз! Дуьньяда ислягьвал хуьн важиблу я.

— Чибуру викIегьвилер къалурзава. Бандеровчияр, яракьарни таз, катзавалда.

— Ваз гьинай чир хьана?

— Вун накь ксанмайла, чи иесидин телевизор кIевиз рахазвай.

— Яраб гьикI жедатIа?

— ГьикI жеда кьван? Душман кукIварда, чи игитар кIвалериз хкведа.

Зубайда  Бейбалаева, 7-кл. ученица

_______________________________________________

Хкведа ам

Донбассдава зи буба дяведа,

Стхаярни хуьз тIалабай вядеда.

Азадвилин савашда гьатнава,

Шегьер-хуьр хуьз, секинвал катнавай.

Халкьни адан фикирар чкIизвай.

Нубатсуздиз паб-аял рекьизвай,

Умуд чак квай къутармиш ийидай,

Кас авачир мад маса жагъидай.

Россия тир куьмекар гайиди,

Халкьаризни къалханни хьайиди.

Гилани мад майданда ава ам,

Ислягьвилин рекьелни ала ам.

Къирмишзава чIулав рикI хьайибур,

Инсафсуздиз ислягь халкь кьейибур.

Гьана ава инсанар кIанибур,

ЖаллатIарни нацистар къайибур.

Хкведа зи буба савашдай,

Ахмакь тир руьгь акъудна кIамашдай,

Къутармишна Донбассдин гуьзелвал,

Къалурна хьиз вичин зур, кьегьалвал.

Аскер  Бегов, 9 кл. ученик

____________________________________________

 

ЦIийи девирдин мисалар

 

Мерд Алидин дафтардай

Чирвилерин фургъун фена, атанвайди амалринди я.

Амал авай чкада камалдин вуч ава?

Камалдилай амал вилик жеда.

Камалсузди амалди хуьда. Амалсузди?..

ЦицIибри верчер вердишарда.

ЦицIиб — цIининди, амал — шазанди…

Акьуллу кьил хуруз фида, амалдарди — цавуз!..

Акьул — чараданди, пул жуванди хъсан я.

На ктабар кIватIа, за — пулар…

Дипломар гвайди пулар гвайдав агакьдач…

Вун — ктабрикай, зун гьисабрикай рахада.

КIелунар — вибур, чирвилер — зибур пара…

Пул авай гъил акьул авай кьилелай пара я.

_____________________________________________________

Играми аялар!

Винидихъ къалурнавай шикилда авай ичIи гьалкъайра лезги чIалан паярин тIварар кхьихь.