Лезги халкьдин милли газетдин 100 йис тамам жедалди са акьван вахт амач. Гьи­кьван вакъиаяр кьиле фена и девирда! Гьикьван цIийивилер, дегишвилер акуна чи халкьдиз?! Гьи­кьван гьахъсузвилерик акатна халкьни, адан векиларни. ГьикI хьанатIани, уьмуьр давам жезва. ЦIийи-цIийи несилар арадал къвезва. Республикадин, уьлкведин гьатта дуьньядин майданда халкьди вичин  тIварцIел баркалла гъидай къени, хъсан крар ийизва. Абурукай вири йисара милли газетдини кхьена ва и важиблу кар къени давамарзава.

Вири и йисара редакциядин яратмишдай коллективдиз чкайрал алай мухбиррини куьмекна. Абуру хуьрера, районра кьиле физвай вакъиайрикай газет, кIелзавайбур хабардарна.

Газетдин вафалу дустарикай, бажарагълу мухбиррикай сад кьурагьви  Магьамдалиев  Мирзяли  тир. ЦIи адан 100 йис тамам жезва.

Мирзяли дуьньядал атай вахт пара къалабулухринди, къизгъинвилеринди тир. Урусатда Октябрдин инкъилаб гъалиб хьанвай. Большевикривай гьукум вахчун патал Николай пачагьдин генераларни, меньшевикарни, динрин векиларни, къецепатан чапхунчиярни, алахънавай. Чкадин женгер чи хуьрерани кьиле физвай. Як чпиз кIанивал пайиз вердишбурувай гьукумдин идарайриз лежберар, кесибар, фялеяр атун кьабулиз жезвачир… Гьа ихьтин чалпачух, пара муракаб йисарал Мирзялидин аял ва жаван йисар ацалтна.

Диде Гуьлагъа жегьилзамаз рагьметдиз фена. Дах Магьамдалиди кьвед лагьай паб хкана ва вахар­ Гуьлагъа, Гуьзелагъа, стха Мурадали хьана. 1930-йисара дагъларани каш гьатна. ЦIийи къурулушар туькIуьрзавай вахтунда, кьурайбурук акатна, цIи­бурни кузвай. Дяве жедалди вилик Мирзяли я буба, я диде (тахайди), я талукь миресар авачиз амукьна. Вири хизан жегьилдин хиве гьатна. Ада миресдин хва Шафи ва руш Гуьлперини, вахар, стхани вичин лувак кутуна, ахпа абуруз мехъерар­на­.

Нарунжанни Мирзялидин хизанда цIуд велед­ чIехи авуна: Магьамдали, Майрам, Перизат, Сувар­, Пери, Исмаил, Ярали, Зилиха, Зулейха ва Гьезер. Абуруз дуьзгуьн тербия гана. Къе лугьуз жеда хьи, Мирзялидин гьар са велед намуслу, метлеблу, обще­стводиз хийирлу уьмуьр тухузвай, чпин къени крарал дамах ийиз жедай ксар я. Чеб Кьурагьа, Каспийскда, Махачкъалада, Къизлярда яшамиш жезва­тIани, вахари-стхайри сада-садан къайгъударвалзава, дахдин весийрал амалзава.

Дяведин ва адалай гуьгъуьнин йисар регьятбур­ хьанач. ЦIерид кьил хизандин суфрадик, гьич та­хьайтIа, фуни ниси хьана кIанзавай. Гьавиляй, гьи­кьван рикI алайтIани, Мирзялидихъ чIехи кIе­лу­­нар ийидай мумкинвал хьанач. Пуд вацран бух­гал­­тер­вилин курсар куьтягьна, ада колхозда, нисияр хкуд­дай заводда бухгалтервиле кIвалахна.

Искусстводал, эдебиятдал рикI алай итим Кьурагьрин художественный самодеятельностдин гьевеслу иштиракчи тир. Адакай халкьдин театрдин актерни хьана. Магьамдалиеван алакьунриз, бажарагъдиз райондин регьберри къимет гана ва ам Культурадин кIвализ кIвалахал кьабулна. Ида касдин яратмишунриз мадни рехъ ачухна. Сад-садан гуьгъуьналлаз художественный эсерар арадал атана. “Коммунист” газетдин чинриз акъатзавай репортажар, очеркар, марифатдиз, халкьдин адетриз талукьарнавай макъалаяр таъсирдайбур жезвай. Ида гьевес хкажзавай, мадни ва мадни гъиле къелем кьуниз мажбурзавай. Хуьруьнвияр, райондин яратмишзавай ксар тажубни хьаначир, Мирзялидиз кIва­лахиз “Дагъдин булах” газетдиз теклифайла. Гила адан къелемдиз генани секинвал амукьнач.

Яратмишзавай хейлин ксарихъ галаз Мирзялидин алакъаяр авай. Парабуруз адан кIваликай илифдай, ял ядай, маналу суьгьбетрихъ яб акалдай утагъ жедай. Мирзялидин руш Майрама ри­кIел хкизва:

— Мугьманриз, хванахвайриз, танишриз чи кIва­лин рак гьамиша ачух тир. КIвале абур авачир югъ, белки, хьанач жеди. “Мугьман кIвалин берекат я”, лу­гьудай дахдини дидеди. КIвализ атай, еке хизандихъ галаз са кьас фу тIуьр тIвар-ван авай инсанрин­ тIварар кьуртIа, еке сиягь арадал къведа. Вири­дакай талгьайтIани, дахди чаз ахъаяй ва вичин ри­кIел хкунра кхьей гьуьрметлу ксарикай лугьуз кIанзава.

Чи кIвализ мукьвал-мукьвал кIириви Идаят къведай, СтIал Сулейманан дуст. Ада ХХ асирдин Гомеракай таъсирлу, маракьлу суьгьбетар ийидай. 1930-йисуз чахъ Хуьруьг Тагьир илифнай. Адан хванахва чи къунши Шагьсен тир. Дахди икI ахъайдай. “Ноябрдин сифте кьилер тир. Школадай хтай заз кIвалин вилик пар алай ламни кваз, кIаникай куьруь кIурт, винелай хуруяр ахъаз са куьгьне шинель, кIвачел шаламар ва кьилелни лацу рангунин, аскIан кар галай бармак алай кьакьан буйдин итим акуна. Адаз мекьи хьанвайди, къаю тади гана, яру хьанвай чини, са гъилив муькуь гъил тIушунуни  лугьузвай.

— КIвале тадачни, халудин, — рахана ам гьасятда­.

— Вучиз тадач, ша, буюр, — лагьана за.

— Тха финва?

— Чаз тха авайди туш.

— Хая гьинва?

Зун и гафунин гъавурда гьатнач. И кар итимдини­ кьатIана ва ам зи гуьгъуьналлаз кьвед лагьай мерте­бадиз хкаж хьана. Ахпа чир хьайивал, ам къелечи­, шаир хуьруьгви Тагьир тир. Адав Москвада акъатна­вай лезги шаиррин чIалар авай, жилдер аламачир ктаб гвай. Анай ада Эминан, Сулейманан шиирар кIел­дай ва и кардал дамахдай. Тагьира саки ругуд вацра Шагьсенан гьаятда вичин чад кутуна ва район­­дин гзаф инсанрин къапар, алатар туькIуьр хъувуна”­.

23 йис алатайла, дахдиз Хуьруьг Тагьиран кIва­лиз илифдай югъ акуна. Кьурагь райондин Культурадин кIвалин гьевескарри Дагъустандин халкьдин шаирдин 60 йисан юбилейдиз концерт — тамаша гьазурнавай. Ам гваз абур Ахцегьизни фена. Гьа ина столовойдин вилик дахдал Хуьруьг Тагьир гьалтна. Вичин куьгьне таниш чир хъхьай шаирди (ам Махачкъаладиз физ рекьел алайди тир кьван) кьурагьвияр Хуьруьгиз хутахна, вичин кIвале илифарна. Гьа ина, саки вири жемят кIватI хьанвай цIийи клубда, пландик квачир концертни ганай. Им 1953-йисан 12-июль тир. Пакадин юкъуз Тагьира, адан кайвани Гуьлуьшана дах ва мугьманар пара разивилелди рекье хтунай.

Гьи хиле кIвалахнатIани, Мирзялидин рикI кхьинрал хьана. Адан патав датIана инсанар къведай. Садаз ам Мирзяли дах, масадаз Мирзяли тха, пуд лагьайдаз Мирзяли халу…тир. Виридахъ яб акалдай, меслятдай, герек чIавуз куьмекарни гудай. Адан акьуллу меслятри къе, кIеве акIай вахтунда, веледризни куьмек гузва. Абуру ахьтин дах хьунал, ам амачиз къанни цIувад йис ятIани, дамахзава, адаз рагьмет гъизва.

Мирзяли гъвечIи чIавалай эдебиятдал, искусстводал, музыкадал рикI алаз чIехи хьана. Хизандин къайгъуйри, жаванзамаз хиве гьатай четин, ам­ма баркаллу везифайри, яшайишдин усал шартIари еке кIелунар ийидай мумкинвал ганачир­тIани, ам датIана вичин чирвилер, савадлувал хкажиз алахъна. Ктабар кIелуналди, камаллу, тежрибалу хуьруьнвийрин, багърийрин акьулар, меслятар, маналу ихтилатар, суьгьбетар рикIел хуьналди. Са вахт хьайила, адалай алакьзавай крар, адан къанажагъ, савадлувилин дережа акурла, хуьруьнвийри Мирзялидиз “кIел тавур алим” лугьудай.

Кьурагь райондин культурадин хилен лап хъсан работник, художественный самодеятельностдин активный гьевескар, халкьдин театрдин бажарагълу  актер, “Коммунист” газетдин ашкъилу мухбир, чкадин писателрикай сад… Мирзяли Магьамдалиева райондин халкьдин театр патал цIудралди пьесаяр, къемедаяр, интермедияр кхьена, вичи хейлин тамашайра иштиракна ва сегьнеда рикIел аламукьдай къаматар арадал гъана. Халкьдин театрдин гьевескарри чпин тамашаяр райондин вири хуьрера къалурна. Гьа са вахтунда абур тамашаяр гваз къунши районризни мукьвал-мукьвал фидай.

“Лезги газетдиз” Кьурагь райондай кхьизвай кьилин мухбиррикай сад рагьметлу Шамсудин Исаев тир. Садра за адавай Мирзялидикай хабар кьунай.

— Ваз чидани, Мирзяли аламатдин кас тир. Адахъ инсанар вичив агуддай алакьун авай. Яшариз, къуллугъризри килиг тавуна меркездай атай пи­сателрикай адан кIвале йиф акъуд тавур са касни хьанач. Кьурагьиз лезги театрдин коллектив илифайла, тамашадилай гуьгъуьниз актеррин са пай Мирзялидин кIвале жедай. Гила хьиз, улакьар бул тушир 1960-йисара. Хуьрерай атана, хъфиз та­хьана амукьай дагъвиярни Мирзялидихъ илифдай. Эхь, адахъ къени, жумарт рикI авай. Уьмуьрдин юлдаш Нарунжакни, кIвале ризкьидин жигьетдай дарвал жезвайтIани, мугьманриз чин чIурдай хесет квайди тушир. Мирзялидихъ дустар, танишар, чирхчирар гзаф авай: амма касди садрани абурун къуллугърин мумкинвилерикай вичиз хийир хкуддай ­гьерекат авунач:бязибур хьиз,тIалабунар ийиз ­гьатнач. Ам вич масабуруз хъсанвал ийиз яшамиш хьана.

Мирзяли Магьамдалиеван уьмуьрдиз вил ве­гьей­ла, ахьтин фикирдал къвезва хьи,ада гележегдин  несилдиз, ирс яз, къени чешнеяр тунва. КапI-тIеат ийизвачиртIани, ам, халис мусурман тир. Вичин  уьмуьрда Мирзялиди хъсанвилелай гъейри маса крар авунач. Ам чидай вирибурун рикIел алама, Мирзяли чIехи хизандин къайгъудар кьил, вафалу юлдаш, дуст, къени, намуслу инсан, гьакъисагъ зегьметчи, камаллу насигьатчи тир.

Райондин “Дагъдин булах” газетдин корреспондент тир М.Магьамдалиев, 60 йис тамам­ хьанмазди, арза кхьена, кIвалахдилай элячIна. Кьил акьул-камалдив ацIанвайла, уьмуьрдин тежриба кIватIна­вайла, гъилера, кIвачера  звар, рикIе хейлин­ мурадар амайла…Вучиз? Жегьилриз рехъ ачухун, кIва­­лахдай чка хьун ва кар ахлакь тийиз, бубадилай­ атай кавал хьиз кьуна, къуллугъ ахъай тийизвайбу­руз чешне къалурун патал. Редакторди, юлдашри­ “гьеле фад я, экъечIмир, са вад йисуз кьванни кIва­­лах­ хъия” лагьанатIани, ам вичин гафунилай элячI­нач. Ихьтин къанажагъдин иеси хьун патал гегьенш­ чирвилер, марифат, къаст, инсанрихъ кIани­вал, об­ществодикай, гележегдикай фикирдай ерияр кIанда. Абур Мирзяли Магьамдалиевахъ бес кьадарда авай.

Веледрин, хуьруьнвийрин рикIел Мирзялидин хейлин камаллу ихтилатар, акьулар, тарсар алама. Абур къенин несилризни лап кутугайбур я.

Са жув патал яшамиш хьун гьар садалай алакьда, амма масадбур патал-нелай хьайи­тIани ваъ. Гьавиляй жезмай кьван хъсанвал ийиз алахъ.

Келегъа кIватIна, гъиле кьамир. Ам гьикьван­ ахъаяйтIа, гьакьван еке ва гегьенш жеда…

Чарадан шейиниз са чIавузни те­мягьмир. Жуван гъилералди къазанмишай шейи­нихъ дадни, берекатни жеда, ам гьалални я­.

Жува хъсанвал авур касдивай эвездин хъсанвални гуьзлемиш хъийимир.

Вил алаз акъвазна, ам ахгакь тавурла, рикI мадни тIар жеда.

Жувак тахсир квачтIа, кIусни кичIе ­же­мир, гьахъ, гьикI авуртIани, винел акьалт­да.­

Жуваз гьуьрмет авуна кIанзаватIа, масадбурузни ая. Жув хуш хьана кIанза­ва­тIа, жуван къваларив гвайбурни кIан хьухь.

КIвалах  четинди, заланди, регьятди­ я лагьана ваъ, рикIиз хушди, жувалай алакьдайди, обществодиз хийир гудайди хкягъа.

Гъиле кьур кар кьилиз акъуд тавуна тамир.

Ризкьидив гьуьрметсузвилелди эгечI­мир, гьихьтинди хьайитIани адаз ти­къет­ ямир.

Мирзяли Магьамдалиева баркаллу, чешнелу уьмуьр тухвана. Ада вичелай гуьгъуьниз чешне къачудай крарни, гафарни, эсерарни, сегьнедин къаматарни туна.

Нариман Ибрагьимов