Регьим ая ви кIанидаз1

 

Гуьзел суна2, вучиз вуна

Дерт ачухдач вун хьайидаз3?

Дуьньяд гъамар рикIе туна,

Бес гьикI кIан хьуй вун гъайидаз?

 

Гьич жеч эхир ихьтин дуьшуьш:

Тавунамаз зи рикI дадмиш,

Накъвад4 вире жемир батмиш,

Шукур ая бахт гайидаз.

 

Заз аквазва вун сефил яз,5

Ширин чанни ви зелил6 яз.

За вуч ийин, рикI пехил яз,

МуркIад винел тум цайидаз?7

 

Фикир мийир, гуьзел суна:

Шад жеда хьи,8 вун акуна,

Ви9 гьалдикай хабар кьуна,

РикI дердиник кваз кайидаз.10

 

Эмин гада, ваз11 яр ава,

РикIе адан гъам-пар ава,12 

Вавай кIан я заз са дава:

Регьим ая ви кIанидаз13.

 1862

______________________________

1  И шиир 1980-йисуз Гъ.Садыкъиди акъудай Е.Эминан шииррин кIватIалда 5 бендинин “Эмин гада” тIвар алай эсер хьиз сифте яз ганвай. Мад и эсер са кIватIалдани чап авурди туш. Чи фикирдал­ди, и шиир 1862-йисан зулун сифте кьилерай, Эминан яр Туькезбан масадаз тухванвай вахтунда кхьенва. Шиирди шаирдин рикIин михьивални регьимлувал ва руьгьдин кьакьанвал къалурзава. ГьакI хьайила, чаз и шиирдилай “Эмин гада” тIвар алудна, адал шиирдин эхиримжи цIар тир “Регьим ая ви кIанидаз” тIвар эцигун хъсан аквазва. Эсер Гъ.Садыкъиди чап авунвай жуьреда, чарасуз тир дегишвилер кухтуна, герек тир баянарни галаз, чна газетда гузва.

2  Шиирдин 1980-йисан вариантда “гуьзел суна” келимадин чкадал “Эмин гада” кхьенва. Амма икI кхьин гъалатI я. Сад лагьайди, Эмина вичин тIвар, адет яз, шиирдин сад лагьай ваъ, эхиримжи бендина кхьизвайди тир. Кьвед лагьайди, и бендина “вун гъайидаз” кхьенва, гьакI хьайила, бендина итимдикай ваъ, дишегьлидикай ихтилат физва.

3  Шиирдин 1980-йисан вариантда инал рифма патал бендинин манадив такьазвай “кIанидаз” гаф кхьенва. Гьа гаф эхиримжи бендинани рифма патал ишлемишнава. Им Эминан яратмишунра тежедай кар я. Чна инал “кIанидаз” гаф бендинин манадив кьазвай “хьайидаз” гафуналди эвезнава.

4  Накъвад — “накъвадин” гафунин куьруь жуьре. Шиирдин 1980-йисан вариантда инал, гъалатI яз, “накьвад” гаф кхьенва.

5  Шиирдин 1980-йисан вариантда и бенд ихьтинди я:

Заз аквазва вун сефил яз,

Ширин чанда мерез аваз.

За вуч ийин рикI пехилдаз,

МуркIад винел тум цайидаз?

Чи фикирдалди, и бендина авай рифмаяр арадал гъизвай гафарик Эминалай гуьгъуьнлай акатнавай нукьсанар ква. Чна бендина авай рифмаяр мягькембур авун патал адан цIарарин эхирар са жизви дегишарнава.

6   Зелил — зайиф.

7  И цIарцIе, чи фикирдалди, вичин руш Туькезбан гужуналди масадаз гъуьлуьз гайи адан бубадикай ихтилат физва. Ада авур кардай Эминаз вучиз ятIани “пехилвал” аквазва.

8  Шиирдин 1980-йисан вариантда инал кхьенвай “шад жеда хьи” келимадин чкадал “Эмин шад я” келима ала. Амма им жедай кар туш: шиирдин автордин тIвар эхиримжи бендина хьун герек я ва ам гьана ава, эхиримжиди тушир бендина а тIвар кьун шиирар туькIуьрунин къанунар чIурун жезва. ГьакI тахьун патал чна “Эмин шад я” келима “шад жеда хьи” келимадалди эвез авунва.

9  Шиирдин 1980-йисан вариантда инал бендинин манадив такьазвай “зи” гаф кхьенва, чна ам бендинин манадив кьазвай “ви” гафуналди эвезнава.

10  Шиирдин 1980-йисан вариантда инал “хьайидаз” гаф ала. А гаф сад лагьай бендина чна иш­лемишнаваз акуна, инал цIарцIин манадив ва рифмадив кьазвай “кайидаз” гаф кхьенва.

11 Шиирдин 1980-йисан вариантда инал бендинин манадив такьазвай “ви” гаф кхьенва. Чна адакай бендинин манадив кьазвай “ваз” гаф авунва.

12 Шиирдин 1980-йисан вариантда и цIар ихьтинди я: “Шадвилерив рикI ацIана…”  Гьелбетда, цIарцIин и жуьре шиирдин манадив такьазвай жуьре я. Ам чна шиирдин манадив кьадай кIалубдиз гъанва.

13 Инал масадаз гужуналди гъуьлуьз ганвай Туькезбаназ “регьим ая” лугьуз, Эмина вичи вичивай тIалабзава.

(Етим Эминан и шиир чапдиз гьазурайди

ва адаз баянар гайиди Мансур Куьреви я)