Хуьруьг  Лукьман. Пара азаблу, четин, дарих, амма руьгьдиз викIегь кьисметдин инсан. 1921-йисуз дуьньядиз атай адаз гзаф крар акуна, гьам хъсан, гьам пис вакъиайрин шагьид хьана. Адаз яшайишдин мискьивилерни, мекь-кашни, гьахъсузвилерни, етимвални, зегьримар азардин сергьят­сузвилерни, дуьньядин зидвилерни тIимил акунач. Уьмуьр шаирвилин “ни­кIе” цан цаз акъудай Хуьруьг Лукьманан  “Рагъ” тIвар алай са ктаб 1971-йисуз акъатнай. Азардикди 1988-йисуз рагьметдиз фейи шаирдин виш йис тамам жедайла, адан ирс майдандиз акъудун хуьруьгви жегьил шаир, таржумачи Мурад Саида вичин хивез къачуна ва и карда адаз Лукьманан веледри ва са шумуд кас хуьруьнвийрини куьмек гана.

“Уьмуьрдин рехъ” тIвар алаз “Мавел” издательствода акъуднавай ктабда куьрелди адан уьмуьрдикай, яшайишдикай, яратмишунрикай макъалаярни (Алирза Саидован, Жамалдин Алискерован ва Мердали Жалилован) ава.

Ктаб кьуд паюникай (“Уьмуьрдин гелеваз”, “Вун рикIеваз”, “Сатира ва басняяр”, “Х.Лукьманаз бахшнавай эсерар”) ибарат я.

Хуьруьг Лукьман кьетIен хатI авай, лезги шииратдин классикар — Кь.Саидан, Е.Эминан, С.Сулейманан, Х.Та­гьи­ран рехъ давамарай ва милли шииратдиз вичин цIийивилер гъайи шаир я. “КIелзавайбуруз” шиирда ада кхьизва:

Вун патал гзаф чIугуна зегьмет,

Яратмишна за са гъвечIи багъ.

Мичурин вун я, гудай заз къимет,

Килиг, къелемар яни, тушни сагъ!

Лукьманан и багъ бегьерлуди, жуьреба-жуьре емишрин къелемар авайди хьана, амма битмишарзавай емишар халкьдин базардиз акъуддайбур, абуруз къимет гудай Мичуринар, вучиз ятIани, шаирдивай яргъа тир. ЯтIани ам акъвазнач, чарни къелем ада гъиляйни ахъайнач. Шиирарни, басняярни, поэмаярни, гьатта шиирралди теснифнавай романни арадал гъана.

Жегьилзамаз шаирдин кIула азар гьатна. Ида руьгь жанлу, рикI хци касдиз гзаф манийвилер гана. ЯтIани касди ацалтай кьван четинвилер ред  авуна, вич жемятдин, уьлкведин уьмуьрдивай, важиблу месэлайривай къерехнач. И кар адан гражданвилин, ватанпересвилин, сиясатдин, философиядин, азадвилин, зегьметдин, критикадин шииррай аквазва. РикIиз хуш кардал, яратмишунал машгъул жез тахьу­ни шаирдин уьмуьр дердиниз элкъуьр­на. Идакай ада “Им яни инсаф?”, “Вад йис”, “Зиян авач”, “РикI тIарзава” шиирра ачухдиз кхьенва.

Хуьруьг Лукьман хайи халкьдихъ, ватандихъ, уьлкведин пайгарвилихъ рикI кузвай кас тир. Дагъдин хуьряй, ви­чи арадал гъанвай библиотекадай адаз вири дуьнья ва адан хъсанни пис аквазвай. Гьавиляй ада кхьенва:

Зегьмет кIани, рикI михьи халкь, азиз тир,

Заз гьамиша багьа я вун, ширинни.

Ви бахтлувал зи бахтни я, виниз тир,

Заз хуш я ви гъамлувални, хъуьруьнни.­

Заз мекьи я — вакай чими рагъ жеда.

Гъамлу я зун — вакай заз хъвер, бахт жеда…

“Ваз икрамзава, халкь”

 

Къарагъ, дустар! Гьужумнава Ватандал

Пехъи хьанвай душманди, кьил къутана.

Алчахвилелд, квадарнавай инсанвал,

КукIвар авун лазим я, ам гатана.

“Къарагъ, дустар!”

 

Азадвилин чIехи пайдах

Миллионрин пайдах я.

Азадвал — им инсан патал

Лап сад лагьай кIвалах я.

“Азадвал”.

Шаир халкьдин трибун я лугьудай гафар Хуьруьг Лукьманахъ галаз лап кьазва. Винидихъ гъанвай мисалрай и кар хъсандиз аквазва.

Гьа са вахтунда шаирди инсанрик квай чIуру хесетар, абурун татугай амалар негьзава. И жигьетдай гьатта лайихлу тарсар гузва, халис инсан, зегьметчи хьунин эвелимжи сирер ачухзава. Шаирдин “цаз алай” шииррикай абурун кьилери лугьузва: “Гилан угъри”, “Завал”, “Фендигар сикI”, “Ламран жаваб”, “Я келле”, “Куьчебан”, “Бюрократ”, “Ламран къайда”, “Кьве мез авай…”

Хуьруьг Лукьман кIанивилин темадивайни къекъечIнавач. КIанидахъ элкъвена лугьузвай гафар, арадал гъанвай ранглу къаматар рикIелай тефидайбур я:

Са затIни жеч яр хьтин хуш,

Лап терс рикIни ийида буш.

“Рушариз”.

 

Зун ашукь я, варцар хьтин вилерал.

“Зун вал ашукь я”.

 

Ви дердина захъ ахвар амай туш.

“РикIин гаф”.

 

Зи рикI са цIун тIурфан я лагь Зуьгьредиз

“Зуьгьредиз”.

Мурад Саида “Мавел” издательст­водин директор Мегьамед Магьмудовахъ галаз мад са лайихлу кар авунва — Хуьруьг Лукьмана Дагъустандин халкьдин шаир СтIал Сулейман Хуьруьгрин хуьруьз мугьман хьуникай кхьенвай “Гомер чи хуьре” поэма кьилдин ктаб яз акъуднава. Сифте гафуна Да­гъустан­дин халкьдин шаир Арбен Къардаша кхьизва: “Гьеле санани чап тавунвай эсер кIе­лайла, зун и шаир ри­кIивайни чIе­хи бажарагъдикай пай ганвай халисан устад тирдахъ генани кIе­велай агъуна…”

Дугъриданни, Лукьмана “Гомеран” гьакъикъи къамат арадал гъанва. Поэ­ма регьятдиз кIелизни жезва.

Са и поэма туш. Хуьруьг Лукьманан чап тавунвай эсерар гзаф я. Ада милли эдебият патал тунвай ирс екеди я. И кьве ктаб дуьньядиз акъатуни шаирдин амай эсерарни кIелдайбурув агакьунин умуд кутазва.

Нариман  Ибрагьимов