Пайгъамбаррин варисар (шариатдин) алимар я

(Эвел — 26,28-34, 36-37, 39-нумрайра)

Имам Агьмадакай алимри лагьанвай гафар

(Къейд авун лазим я, чIарарикай ва маса шейэрикай берекат къачун — им анжах Пайгъамбардин (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) хсуси шейэриз талукь тир кьетIен кар я. Маса ксариз и карда къияс ийидай ихти­яр авач, ни акI ийизватIа, яни маса ксарин­ шейэрикайни берекат къачудай ихтияр ава лугьузватIа, ада и месэла, шариатдин делил гъана, субут авун лазим я).

Заз гьакIни ада Пайгъамбардин (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) бади къачуна, ам чIехи ге­тIеда чуьхвена, гуьгъуьнлай а бадидай яд хъваз акуна. Мадни, сагъарун патал ада замзамдин цикайни менфят къачузвай, и целди ада вичин гъилер ва чин кьежирзавай (гъил алтадзавай)”.

Имам аз-Загьабийди имам Агьмадакай чIурукIа рахазвай ва ам инкар ийизвай касдиз лагьана: “Имамдин хци-Абдуллагьа вичин бубадивай Пайгъамбардин (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) минбардин (Мединада мис­кIин­да авай) кIашабандик (лашунин кьазвай кьил хьтин чкадик) ва гьуьжредин цларик кязавай (хкIазвай) касдин патахъай хабар кьуна! Имам Агьмада лагьана: “Заз ада чIуру кар ийиз аквазвач!”. (Къуй Аллагьди чун хаварижрин ва бидятчийрин фикиррикайни крарикай хуьрай!).

Имам Агьмадан хци Абдуллагьа лу­гьуз­ва: “Зи бубади гьар юкъуз Къуръандин­ иридакай са пай кIелзавай (яни гьар юкъуз­ 4, 5 жуз кьван). Ам иша (месин) кпIу­нилай кьулухъ са гъвечIи геренда ксузвай, ахпа къарагъна, экв жедалди кпIар ва дуьаяр ийизвай”.

Аль-Маррузий алимди лугьузвайвал, имам Агьмада лагьана: “Заз зун, инсанриз чир тежедайвал, Меккадин са дереда хьа­найтIа кIандай. Дугъриданни, машгьурвал (тIвар-ван акъатун) заз са имтигьан (бала) хьанва. Гьа и кар себеб яз, заз гьар па­камахъ ва гьар нянихъ кьиникь кIан жезва…”.

Аль-Маррузий алимди агакьарнавайвал, ада имам Агьмадаз лагьана: “ГьикI ава вун и пакаман вахтунда?” Имамди ихьтин жаваб хгана: “ГьикI жеда гьал и пакамахъ бендедин — адан Раббиди ферзер ада авун тIалабзавайла, адан Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) Сунна кьилиз акъудун тIалабзавайла, кьве малаикди амал (крар) дуьз хъувун тIалабзавайла, адан нефсини гьевесриз табий хьун тIалабза­вайла, иблисди чIуру (гунагь) кар авун тIа­лабзавайла, ажал (кьиникь) гвай малаикди руьгь вахчун патал гуьзчивалзавайла, адан хизанди нафакьаяр (харжияр) авун тIалабзавайла?!”.

Ибн аль-Жавзий алимди лугьузва: “Лап чIехи къазиди — Али ибн Усайн аз-Зайнабийди хабар гана: “Чи кIвалери цIай кьур чIавуз анавай вири шейэр кана, тек са имам Агьмадан гъилин хатIуналди кхьенвай бязи чарар авай ктаб квачиз”. Ада гьакIни лагьана: “Багъдадда гьижрадин 554-йисуз тIурфан (яд акьалтун) арадал атайла, зи ктабар вири батмиш хьана, тек са имам Агьмадан гъилин хатIунин кьве чар авай жуз (ктаб) квачиз”.

Имам аз-Загьабийди лугьузва: “Дугъриданни, гьижрадин 720-йисалай гуьгъуьниз Багъдадда хьайи тIурфан (яд акьалтун) гзаф чкайрив агакьна (вири чкаяр бат­миш хьана), гьа жергедай яз имам ­Агьмад кучукнавай сураривни… Яд са къулачдин (зур метр) кьван виниз хкаж хьана ва Аллагьдин къудратдалди ам акъваз хьана (мад хкаж хъхьанач). Нетижада имам Агьмадан сурун патарив гвай чкаяр кьурудаказ амукьна. Им гьакъикъатдани еке аламатдин-кераматдин кар я!”.

Имам Агьмада лагьана: “Чна и илим умунвилелди (агъузвална, секинвална) къачуна ва чна ам масадбурувни умунвилелди агакьарда!”.

Закариййа ибн Ягьйа адз-Дзарир алимди агакьарнавайвал, ада Агьмад ибн Гьанбалаз лагьана: “Муфтий хьун патал итимдиз (мусурманриз) шумуд гьадис чир хьун бес я? Виш агъзур бес яни?” Имамди ихьтин жаваб хгана: “Ваъ!” Ада мад хабар хкьуна: “Муфтий жез кIанзавайдаз вад виш агъзур гьадис чир хьун бес жедани?”. “За умудзава…!”, — жаваб хгана Агьмад ибн Гьанбала”.

Аль-Мигьнагь

Имам Агьмад дустагъдай экъечIай­да­лай кьулухъ аль-Муътасим халифадин девирда жуьмя кпIар ийиз физ, тарсар гуз эгечIна. Аль-Муътасим кьейидалай кьулухъ халифадин везифаяр адан хва аль-Васикьан хиве гьатна ва гьадани чIуру фикирдихъ ян гана. Имам Агьмада виридахъ галаз жуьмя капI ийизвай, амма кIва­лиз хтайла цIийи кьилелай нисин капI хъийизвай. Идан себебни ам тир хьи, чIуру фикирдихъ инанмиш ксарин гуьгъуьна ийизвай капI дуьзди жезвачир.

Гуьгъуьнлай халифа аль-Мутаваккиллакай хьайила, ада гьахъ чкадал хкунин карда еке куьмек гана: алимар дустагърай ахъай хъувуна, абуруз еке ихтиярар хгана…

Имам Агьмадавай Багъдаддин гьаким тир Исгьакь ибн Ибрагьима хабар кьуна: “Вуна гьинай къачуна (Къуръанда гьинава) ам халкьнавай шей туширди къалурзавай делил?” Имам Агьмада лагьана: “Аллагь-Таалади лагьана (7-сура, 54-аят, мана): “…Эхь! Са Адаз талукь я — халкь авун ва эмир авун…”. Аллагьди “халкь авун” ва “эмир авун” гафарин арада тафават тунва (яни абур гьар сад кьилди ва маса шей я) ва Къуръан — Аллагьдин чирвилерикай я. 2-сурадин 145-аятда къейднава (мана): “…Эгер вун вав чирвал агакьайдалай кьулухъ абурун гьевесриз табий хьайитIа, гьакъикъатда вун, а чIавуз, (дугъриданни), зулум авурбурукай жеда”.

Имам Агьмада лагьана: “Ни Къуръан халкьнавай шей я лагьайтIа, ам кафир я!”.

Имам Агьмадан хци Салигьа лугьузва: “Зи буба сурариз гьахьайла, ада вичин кIвачеллайбур хтIундай ва абур гъиле кьуна къекъведай”.

Имам Агьмада лагьана: “Иснаддин вини дережа — тIалабун — Суннадикай я!”.

Имам Агьмадавай хабар кьунай: “Мусурманрикай сада хашпарадиз “Аллагьди ваз гьуьрмет авурай” гаф лагьайтIа дуьз жезвани?”. Имамди жаваб хгана: “Эхь! Къуй ада “гьуьрмет авун” гафаралди “Исламдал гъун” ният авурай”.

Имам Агьмадавай (кьве гъилни кьве кIвач чиле акIурна) акъвазна тIаваф ийида лагьана незуьр авур касдин гьакъиндай баянар гун тIалабна. Имамди ихьтин жаваб гана: “Къуй ада кьве тIаваф авурай ва (кьве гъилни кьве кIвач чиле акIурна) тIаваф тавурай”.

Имам Агьмадан веси: “Им Агьмад ибн Мугьаммада авунвай веси я: “Дугъриданни, ада шагьидвалзава: авач илагьи (ибадат авуниз лайихлу тир) са Аллагьдилай гъейри, Сад я Ам, Адаз шерик авач ва дугъриданни, Мугьаммад Адан бенде ва расул я!”.

 (КьатI ама)

Ямин Мегьамедов,

диндин рекьяй алим