Алай йисуз Россияда кьиле фидай важиблу серенжемрик агьалийрин переписни акатзава. Росстатдин сайтда хабар ганвайвал, ам 15-октябрдилай 14-ноябрдалди кьиле тухуда, фин-хтун четин тир чкайра и серенжем 20-декабрдалди давам жеда (бязи чкайра ам башламишнава). Талукь къарардал 16-августдиз РФ-дин премьер-министр Михаил Мишустина къул чIугуна. РикIел хкин: Вирироссиядин перепись 2020-йисан октябрдиз кьиле тухун лазим тир, амма дуьньяда, гьа гьисабдай яз чи уьлкведани коронавирусдихъ галаз алакъалу яз арадал атай гьалар фикирда кьуналди, ам 2021-йисуз кьиле тухунин къарар кьабулна. Переписдин сифтегьан  малуматар (аник акатзава: Россияда яшамиш жезвай ксарин кьадар, абурукай итимар ва дишегьлияр, яшар) 2022-йисан апрелдиз, эхиримжибурни къведай йисан эхирдай раижда…

РФ-дин законодательстводал асаслу яз, перепись тахминан гьар 10 йисалай (идалай виликанбур — 2002 ва 2010-йисара, абурни ок­тябрдиз тешкилнай) са сеферда кьиле тухуз­ва. Агьалийрин перепись — им тайин са чка­да — уьлкведа санлай, регионда ва я хуьрени шегьерда авай инсанрин кьадар чирун я. И серенжем Государстводин статистикадин  федеральный къуллугъди  — Росстатди тешкилзава ва кьиле тухузва. Амма гьазурвал акун ва кьиле тухун патал гзаф ведомствояр, институтар ва къуллугъар желб­зава.

ЦIинин перепись сифте сеферда яз са шумуд жуьреда тешкилда. ИкI, чи уьлкведин гьар са агьалидивай вичикай малумат, делилар “Госкъуллугъар” порталдин куьмекдалди, МФЦ-диз фена ва я стационардин участокда гуз, гьакIни, вири йисара адет хьанвай къайдада, яни переписдал машгъул ксар кIвализ атун вилив хуьналди (и жуьреда, яни чарарал и серенжем эхиримжи сеферда кьиле тухуда), гуз жеда. ЦIи переписчикрин кьадар 320 агъзур касдив агакьда, чпин кIва­лахда абуру электронный планшетар ишлемишда.

Агьалийрин перепись квез герек я лагьай­тIа, исполнительный властдин органри и серенжемдин делилар уьлкведин стратегиядин къарарар кьабулдайла,  регионрин демографиядиз, яшайиш вилик тухуниз, инфраструктура арадал гъуниз талукь программаяр туькIуьрдайла, шегьерринни хуьрерин бюджетар арадал гъун патални менфят къачуда. Са гафуналди, и делилар уьмуьрдин гзаф хилера — МВД-дин паспортно-визовый, налогрин къуллугъда, пенсийрин фондуна ва икI мадни лазим къвезва.

Агьалийривай вуч хабар кьада?

Чи уьлкведин гзаф агьалийрик алай вахтунда къалабулух кутазвай месэлайрикай сад переписчикри гьихьтин суалар гудатIа, гьадаз талукьди я. Ахьтинбур гьасятда секинариз кIанзава: кьилинди, и ва, маса касдин къилихриз талукь суалар гудач, я квевай документарни тIалабдач. Гьавиляй куь хатасузвилин жигьетдай кичIе хьун герек туш.

Переписдин чарче агъадихъ галай суалар ава:

—           итим ва я дишегьли тирди къалурун (пол),

—           яшар;

—           гражданство;

—           хизандин яшайишдин шартIар;

—           кIвалахдалди таъминвал;

—           миллет;

—           образование;

—           такьатар къазанмишзавай чешмеяр  (абурун кьадар — ваъ) ва икI мад.

ИкI, Россияда са йисалай виниз вахтунда­ гьамишалугъ яз яшамиш жезвай ксари переписдин чарче къалурнавай 33 суалдиз жава­бар гун герек я. Абур кьве патал пайнава: сиф­тегьан паюник 23 суал ква, абур перепис­дин иштиракчидиз ва адан кIвалин майишатдиз талукьбур я. Амай 10 — яшайишдин шар­тIа­риз. Вири делилар  электронный жуьреда санал кIватIда.

Чир хьун лазим я хьи, Вирироссиядин переписда иштиракун  — им гьар са касди вичин хушуналди кьилиз акъудзавай кар (садни мажбурзавач), амма гьар садан гражданвилин буржи я.

***

“Кеферпатан Кавказдин автопортрет: агьалийрин перепись 2020 (2021)” лишандик кваз алатай гьафтеда чи республикада серенжемдив эгечIнава. Идакай “Лезги газетдиз» РД-дин милли сиясатдин ва динрин крарин рекьяй министерстводин пресс-къуллугъди хабар гана.

Кьилди къачуртIа, агьалийрин переписдиз талукь месэлаяр Махачкъалада, Дуствилин КIвале, элкъвей столдихъ веревирдна. Мярекатда региондин милли кIватIалрин ва диаспорайрин векилри, общест­венникри, жуьреба-жуьре ведомствойрин пешекарри иштиракна.

“Кеферпатан Кавказдин автопортрет: агьалийрин перепись 2020 (2021)” — им халкьарин ва этносриз талукь дестейрин кьадар тамамдаказ чирун, СКФО-дин субъектра агьалийрин перепись кьиле тухудайла, абурун миллетдин ихтиярар чIур тавун патал арадал гъанвай общественный проект я.

Вирироссиядин агьалийрин переписдихъ Дагъустан — уьлкведин виридалайни гзаф мил­летар яшамиш жезвай регион патал кье­тIен метлеб ава.  Идакай кIватI хьанвайбуру чпин докладрани гзаф лагьана. Кьилди къа-чуртIа, РД-дин милли сиясатдин ва динрин крарин рекьяй министрдин заместитель-статс-секретарь Арсен Магьмудова къейд авурвал, элкъвей столдихъ жуьреба-жуьре пешекарар — общественный деятелар, ком­мерциядинбур тушир организацийрин регьберар — кIватIунин макьсад вилик квай важиблу серенжемдиз вири патарихъай гьазурвал акун хьиз, адахъ галаз алакъалу яз арадал къвезвай бязи месэлаярни веревирд авун я.

“Кеферпатан Кавказдин автопортрет: агьа­лийрин перепись 2020 (2021)” проектдиз талукь яз гегьенш доклад адан координатор Александр Джадова авуна. Ада, перепись ту­хунин серенжемдал фикир желбун яз, экспертрин майданар арадал гъунин теклифни гана.

Мярекатдин иштиракчийри Вирироссиядин цIинин перепись кьиле тухунин кьетIен­вилер веревирдна (чна абурукай макъалада винидихъ ганва).

Рагнеда  Рамалданова