Наркоманиядиз — ваъ!

И мукьвара РД-дин Кьилин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Сергей Ме­ликован регьбервилик кваз наркоманиядиз акси комиссиядин нубатдин заседание кьиле фенай. Анал республикада наркотикар ишлемишунин, чукIу­рунин, и хаталу кардин вилик пад кьунин ва азарлубур сагъар хъувунин месэлаяр веревирднай.

Къейд авурвал, алай вахтунда республикадин наркодиспансердин гуьзчивилик квай 7 агъзурдав агакьна ксар ава. Уьлкведин майданда авай гьалдив ге­къи­гайла, и рекъем екеди туштIани, разивалдай карни авач. Дагъустанда гьар са 100 агъзур касдин кьилиз 132 наркоман ава. 2016-йисуз и рекъем­ 237-даз барабар тир. Яни и йисара наркотикар ишлемишзавайбурун кьадар тIимил­ви­лихъ элкъвена.

РД-дин МВД-дин министр А.Мегьамедова малумарайвал, 2020-йисуз республикада наркотикрихъ галаз алакъалу 2,7 агъзур тахсиркарвал дуьздал акъуд­на. Абурукай 800 тахсиркарвал лап заланбур тир. Мярекатдал чир хьайивал,  гзафни-гзаф наркоманар Махачкъаладани Дербентда ава.

Сергей Меликова къени республикада наркоманиядик начагъбур яшайишдин рекьяй реабилитация ийидай идара тахьунал наразивална. Малум хьайивал, ихьтин идара 2012-йисуз эцигиз гъиле кьунай, амма гилани куьтягьнавач. Наркоманиядик начагъбуруз пулунихъ са гьихьтин ятIани куьмекар гузвай коммерциядин организацияр ава, амма абуру хейлин нукьсанриз рехъ ачухзава ва абурулай наркоманиядик азарлубуруз тамамвилелди куьмекни гуз жезвач. Медицинадин наркологиядин центр республикадиз чарасуз герекзава.

Садазни сир туш, наркоманияди, ички иш­лемишуни, бязи жегьилрин ахлакьсузвилин ва ягь-намус квахьунин крари чи агьалийрик, иллаки диде-бубайрик, дишегьлийрик, къалабулух кутун тавуна тазвач. Чна гьайиф чIу­гу­нив­ди жегьилар рекьяй акъатзавай ягьсуз­ гьаларал гуьзчивалзава ва суаларни арадал къвезва. Республикада мис­кIи­нар, гьаждал физвайбур гзаф жезва, ви­шералди жегьилар ислам диндихъ элкъвенва, амма руьгьдин, фа­гьум-фикиррин, крарин михьивилел гьалтайла, вири дагъустанвияр вине ава лугьуз жедач. И месэладикай мадни гзафбуру фикирзава. Амма дуьз рекьиз экъечIдай, наркоманиядал, ичкибазвилел, ягьсузвилел ва дагъустанвидин тIвар­цIел леке гъизвай маса алчах крарал эхир эцигдай серенжемар кьабулиз жезвач. И важиблу месэла садавай, цIу­давай гьялиз же­дач, ам вири обществодин везифадиз элкъуьрун лазим я.

Наркоманиядихъ галаз женг чIугваз гьи­кьван йисар я? Наркотикар ишлемишзавайбур мадни гзаф жезва. Чеб чпин гъи­ляй ажуз хьанвай анаша чIугваз­вай­бур дустагъра твазва, амма абур гьа зегь­ри­мардалди таъминарзавайбур секин тазва.­

Наркотикар ишлемишзавай жегьил дишегьлийрин кьадарни яваш-яваш гзаф жезва. Наркотикар чукIурзавай­бу­рук, масанрай гъиз маса гузвайбурук, гьайиф къведай делил ятIани, дагъви дишегьлиярни ква. Бязибуру малумарзавайвал, дишегьлидин гьар са гъалатI­дай саки гьамиша итим (буба, стха, гъуьл) тахсиркар я лугьуда. Гьа са вахтунда жемиятдин чIехи паюни вири тахсирар анжах дишегьлидин хиве твазва. Эгер хизан чкIайтIа, аялар тербиясузбур хьайитIа… ГьикI лагьайтIани, адет тирвал, вири гунагьрин тахсиркар дишегьли яз гьисабзава.

Вичи вич лайихсуздаказ тухузвай са дишегьлини гьахъдиз акъудна виже къведач — ада гьамиша вичин кьетIен везифани намус михьидаказ хуьн рикIел хвена кIанда. Абур лап важиблу ерияр я ва рекье­лай алатзавай дишегьлидивай кIе­ве­лай хабар такьунани же­дач. ГьикI ла­гьай­тIа, дишегьли диде, къула­ цIай хуьзвайди, акьалтзавай несилдин тербиячи я. Гьавиляй ада вич гьар са уламда ла­йих­лу­ви­лелди тухун, ягь-намус хуьн ва адал­ леке гъидай кардизни рехъ тагун ла­зим я.

Эгер чна чIуру крарин гуьгъуьна гьатнавай дишегьлийрин кьисметдиз фикир гайитIа, аквада хьи, абурун кьисметар ви­ри саки сад-садаз ухшарбур я. Хуьруьн руш кIелиз ва я кIва­лахиз шегьердиз къвезва, кIвалинбурун гуьзчивиликай хкатай ада азаддаказ гьиссзава. Жуьреба-жуьре дестейрихъ агалтзава. Чпиз хабарни авачиз, наркотикрин, ичкидин ва маса ягьсузвилерин таъсирдик акатзава. Ах­па и гьалдай экъечIунни четин акъваззава.­

Жегьилар диде-бубадин гуьзчи­ви­ликай, тербиядикай хкатуниз, чIуру крарин, амалрин, гьерекатрин иесияр хьуниз таъсирзавай са улам мад ава. Хизанра къалма­къал хьун, меслят, садвал тахьун, сада-са­даз гьуьрмет тавун, гьарда вич хан хьиз ту­хун. Ихьтин хизан­ра­ чIехи жезвай аялар кIанз­ни-такIанз хизандивай къакъатзава, абур куьчейриз акъатзава, герек авачир дестейрик акатзава. Ихьтин жаванриз ахлакьсуз, кутуг тавур ва законрихъ галаз кьан тийизвай­ крарал элячIун патал амукьзавайди са кам я.

Фагьумайла, ахьтин фикирдал къвез­­ва хьи, гзаф хизанра дидейри чпин веледрихъ галаз и чIуру крарикай суьгьбетарзавач, абуруз кьилел атун мумкин тир бедбахт дуьшуьшрикай лугьузвач. КIевивилер, къа­да­гъаяр, гуьзчивилер кIа­май кьван, са месэладикайни хабардар тийиз. Ихьтин гьалара чIехи жезвай гадайризни рушариз къадагъа авунвай емиш ширин жезва. Эхир кьилин нетижадикай фикир тавуна, абуру “азадвилеризни” рехъ ачухзава.

Талукь органрин пешекарри тестикьарзавайвал, наркоманиядин, ички ишлемишунин, ягьсузвилин рекье авайбурун лап чIехи пай жегьилар я. Абуру анаша, марихуана, спайс, героин, трамал, “лирика” ва метадон ишлемишзава, ички хъвазва. Бязибуру, тетралгин ва медицинадин къуватлу маса дарманар какадарна, чпин беденриз рапар язава.

Ихьтин зиянлу ва къуватлу наркотикрин жуьреяр республикадиз Россиядин центральный регионрай хкизва. Сифте нубатда гьуьлуьн портунай, Ярагъ-Къазмайрин сергьятдин пунктунилай. Талукь органри республикадиз наркотикар гъизвайбурун рекьер агалун, и чIуру кардал машгъулбур кьун патал да­тIана жуьреба-жуьре серенжемар тешкилзава, ам­ма еке пуларин гуьгъуьна гьатнавай ксари мадни чинебан рекьер жагъурзава.

Са рахунни алач, республикадин образованидин, медицинадин идарайра, гьукумдин, жемиятдин органра наркоманиядин вилик пад кьун, жаванрин ва же­гьилрин арада гъавурдик кутунин, профилактикадин кIвалах тухун патал кардик квай отделар, дестеяр, жавабдар къуллугъчияр ава. Абуру чпиз та­лукь кIва­лахар ийизва, герек серенжемарни кьабулзава. Амма абур бес кьадарда жезвай хьтинди туш. ГьикI ла­гьай­тIа, наркотикар ишлемишуник, ички хъуник акатзавайбурун вилик пад кьаз жезвач.

Эхь, гунагь крарихъ (наркомания, пиянискавал, ягьсузвал, криминал) эхир авач, абур мадни гзаф жезва. ИкI тахьун­ патал вуч авун лазим я? И суалдиз гьукуматдин, къайдаяр хуьдай органри, же­миятдин, жегьилрин, диндин организацийри, диде-бубайри жаваб жагъурун ва лазим тир чараяр акун герек я.

Нариман  Ибрагьимов