Гатун каникулар башламишнамазди, образованидин идарайра кьилинди кIелу­нин цIийи йисаз гьазурвал акун я. Ахцегь райондин школаяр ремонтунин, абур 1-сен­тябрдиз гьазурунин кIвалахар кьиле физвай гьалдикай чаз ина образованидин управленидин начальникдин заместитель, РД-дин лайихлу муаллим  Сейфуллагь  Назирович  Назарова  суьгьбетна­.

Куьруь къейд.

С.Назаров 1956-йисуз Ахцегьа зегьметкеш чIехи хизанда дидедиз хьана. 1971-йисуз Ахцегьрин 1-нумрадин школа, 1975-йисуз Дербентдин пед­училище, 1985-йисуз ДГПИ-дин тарихдин факультет агалкьунралди акьалтIарай жегьилди вичин  зегьметдин рехъ Тлярата райондин школайра кIвалахунилай башламишна. Гуьгъуьнлай Миграгъа, Къутунхъа муаллим хьана. 1981-йисалай ада вичин уьмуьр Ахцегьрин 1-нумрадин школадин коллективдихъ галаз алакъаламишна: комсомолдин тешкилатдин секретарвиле, тарихдин тарсар гудай муаллимвиле, завучвиле ва 2008-2013- йисара директорвиле кIвалахна. Муаллимвилин зегьметдин 45 йисан тежриба авай пешекарди 2019-йисалай Ахцегь райондин образованидин управленидин  начальникдин заместителдин везифаяр тамамарзава.

• Сейфуллагь Назирович, сифте нубатда вуна чаз райондин образованидин хилен умуми гьаларикай, кIелунин цIийи йисаз гьазурвал акуникай, школаяр ремонт авуникай лагьанайтIа кIанзавай.

— Ахцегь районда 19 школа кардик ква. Абурукай 14 — юкьван чирвилерин (СОШ), 4 — умуми (ООШ) ва садни 2350 — нумрадин погранчастуна авай сифтегьан чирвилерин мектеб я. Ахцегьрин 1 ва 2-нумрайрин, Хуьруьгрин ва КьакIарин хуьрерин школаяр типовойбур, амайбур вири са бубат туькIуьрнавайбур я. Алай вахтунда Луткуна 400 аялдиз чка жедай, алай аямдин истемишунрив кьур еке школа эцигна бегьемарзава (ноябрдиз ишлемишиз вахкуда), Ахцегьа 120 чкадин школадин дарамат эцигзава. Районда гьакI аялрин 5 бахча (Ахцегьа — “Солнышко”, “Юный космонавт”, “Рассвет”, Хуьруьга — “Соколёнок”, КьакIа — “Орлёнок”. 1-сентябрдиз Ахцегьа, 2-школадин патав 60 чкадин цIийи бахча ишлемишиз вахкуда), алава образованидин 8 идара ава: 2 спортшкола, 2 музшкола, аялрин яратмишунрин кIвал, искусствойрин школа, изобразительный искусстводин школа ва жегьил натуралистрин станция (СЮН). Абурук 2419 (74,4%) аял ква.

Школайра санлай 2843 аялди кIелза­ва. Абурукай 1976 ученикди 1-сменада (69,5%), 843 аялди 2 лагьай (29,7%) ва Лут­кунрин школада 24 аялди (0,8%) 3-сменада кIелзава. Школадилай виликан яшарин 2420 аялдикай 590 аял (30,1%) аялрин бахчайриз къвезва. 3-7 йисан яшарин 74 бицIек нубатда ава. 1-сентябрдилай Ахцегьа цIийи бахча кардик кутуникди и месэла са кьадар къакъатда. ЯтIани гележегда Калука, Луткуна ва Цуругъа бахчаяр эцигунин лазимвал ава.

Ремонтрикай рахайтIа, райондин ала­хъунралди эхиримжи 2-3 йисуз респуб­ли­кадин “100 школа” проектдин сергьятраваз,  чи саки вири школаяр бинедилай ре­монтна, гуьнгуьниз хкана, анра хъуь­тIуьз чимивилин къайда, 1-4 классрин аял­­риз чими тIуьнар таъминардай къулай шартIар яратмишнава. Алай вахтунда школайра шир-киреж ягъунин, михьивилер, ремонтрин вири кIвалахар 12-августдалди бегьемарун лазим я. И кар па­тал цIи муниципальный бюджетдай школайриз вахтунда ва герек тир кьадарда (умуми гьисабдалди 750 агъзур манат) пулдин такьатар ганва. И кардай школайрин коллективри,  диде-бубайри райондин кьиле авайбуруз сагърай лу­гьуз­ва. 15-августдиз школаяр кIелунин цIийи ­йисаз тамамвилелди гьазур тирвилин гьакъиндай райадминистрациядин махсус комиссиядин (адак РУО-дин, Роспотребнадзордин, Госпожнадзордин, ОВД-дин пешекарар ква) ахтармишунар кьиле тухуда ва абурун нетижайрай талукь тир къайдадин актар кхьида.

• Аялрин хатасузвал хуьнин жи­гьетдай гьихьтин серенжемар кьабул­зава?

— Образованидин вири идарайра видеокамераяр эцигнава,  пожарный щитар ава. Абур жугъунра тунва, югъди-йифди къаравулри хуьзва. Икьрардалди, Дербентдин “Моврас”  ООО карханадиз 300 агъзур манат пул яна, чи вири школайра хабардардай кнопкаяр эцигзава.

• Образованидин идарайрин коллективар садакай-садак акатдай, акьал­тIай хаталу тIугъвалдикай хуьдай гьихьтин кIвалах тешкилнава?

— И тIугъвалди чун вири секинсуз авунва. Адан вилик пад кьун патал чна Роспотребнадзордин истемишунар (хсуси сангигиена, экуьнахъ вири коллективдин сагъламвилин гьал, ифин алани, алачни тайинарун, маскаяр алукIун, классарни дегьлизар дезинфекция авун, анра гьава къекъуьрун, ара-ара ламу пек элягъун) вилив хуьз тунал гуьзчивалзава. COVID-19 азардикай хуьдай рапар ягъуналди коллективдин умуми иммунитет арадал гъун патал школайрин директорри, махсус къарар акъуд­на, муаллимрив рапар ягъиз тазва. ИкI, алай вахтунда чи школай­рин 69% муаллимри рапар янава, 1-сентябрдалди и р­е­къем 80 %-див агакьарда.

• Школайра кIелзавай 2843 аялдиз лазим тирвал тарс-тербия гун патал вири предметрай муаллимар авани? Абурун еридикай вуч лугьуз жеда?

— Райондин образованидин идарайрин вири 915 къуллугъчидикай 496 муаллимар я. Абурукай 523 -дахъ (57,2%) пешекарвилин кьилин образование, 121 -дахъ высший (13,2%) ва 141-дахъ сад лагьай (15,4%) категорияр ава. Дугъри я, дагълух 2-3 школада къецепатан чIаларин муаллимар авач, амай вири школаяр герек тир муаллимралди таъмин я. “Земский му­аллим” программадай анжах са Хинерин школада са касди кIвалахзава.

• ЦIи шумуд выпускникди ва гьихьтин нетижаяр аваз школаяр акьалтIар­на­тIа ва гила, 1-сентябрдиз, 1-классда пар­тайрихъ шумуд аял ацукьдатIа куьрелди лагьа­най­тIа кIандай.

— 2021-йисуз районда 129 выпускникди школаяр акьалтIарна. Абурукай ЕГЭ вахкуз тахьай 3 кас квачиз, амайбуру акьул­балугъвилин аттестатар къачуна. КIелуна кьетIен агалкьунар хьайи 24 аял (выпускникрин 18,6%) къизилдин медалриз лайихлу хьана. Пара выпускникар рес­публикадин ва уьлкведин вузрин медицинадин, экономикадин ва юриспруденциядин факультетрик экечIна. 2021-йисан ЕГЭ-рин нетижайрай, шазан йисав гекъигайла, юкьван дережадин балл урус чIа-лай 9,11 ва тарихдай 3,22 баллдин артух я. Гьа са вахтунда, гьайиф хьи, профильный математикадай, химиядай, физикадай, къецепатан чIаларай, обществознанидай ва биологиядай умуми баллрин кьадар шазандалай тIимил я. Республикадин олимпиадайрани чи аялри зайифдаказ иштиракзава. Гьелбетда, им фикир гун, чирвилерни тербия гунин кар хъсанарун патал серенжемар кьабулун истемишзавай важиблу месэла я.

ЦIи, кIелунин 2021-2022-йисуз, районда 1-сентябрдиз сифте яз 322 аял партайрихъ ацукьда (эхиримжи 2-3 йисуз тахминан гьа ихьтин кьадар я). Абуруз герек тир вири шартIар яратмишнава. Ктабрикай рахайтIа, 2020-2021-йисара РД-дин образованидин министерстводиз 140345 манатдин ктабар заказна. Абурукай 1-классдин аялар патал лезги чIалан 330 ктаб чкадал хканва.

• “Образование” милли проектдин сергьятра аваз хуьрерин школайра образованидин вилик фенвай технологийрин “Точки роста” классар ачухзава. Ахцегь райондин школайра абур авани?

— Эхь, 2019-йисуз Ахцегьрин 2 ва 2020-йисуз 1-нумрайрин школайра информатикадай, технологиядай ва ОБЖ-дай гьахьтин классар ачухна. ЦIи 1-сентябрдилай Хуьруьгринни КьакIарин школайра химиядай, биологиядай ва физикадай “Точки роста” классар ачухзава. Анра ни хьайи­тIа­ни ваъ, Махачкъалада пешекарвилин дережа хкаждай курсар кIел хъувунвай тежрибалу муаллимри тарсар гузва. Алай аямдин офисдин къайдада, 3D моделированидин компьютердихъ ацукьна, жуьреба-жуьре илимрай вилик фенвай технологияр чирзавай аялриз анра сугъул туш, гьевеслудаказ кIелзава.

• Сейфуллагь муаллим, малум тирвал, гатун каникулрин вахтунда районда аялрин сагъламвал мягькемардай лагерар ачухна. Абурун кIвалахдикай вуч лугьуз жеда?

— Разивилелди къейд ийин, эхиримжи 6 йисуз тахьай и кар цIи чалай алакьна: Кьа­кIарин СОШ-дин бинедаллаз 60 аялди, Ахцегьрин ООШ-дин бинедаллаз 20 аялди ял ядай йикъан лагерар кардик кутуна. Са шумудра анриз фена, малум хьайи­вал, аялрихъ хъсандиз гелкъвезва: кфетлу тIуьнар гузва, машгъулардай итиж­лу серенжемар, спортдин акъажунар, хайи ватан чирдай экскурсияр, художественный эсерар кIелунин конкурсар тешкилзава. Гьавиляй аялар ва абурун диде-бубаярни пара рази я.

Дашдемир Шерифалиев