2-июлдиз Москвадин миллетрин кIвале “Московские лезгины” НКА-ди тешкилнавай тарихдинни эдебиятдин межлис кьиле фена. Ам XIX асирдин кьвед лагьай паюна яшамиш хьайи лезги медениятдин машгьур арифдаррикай акъуднавай ктабриз талукьарнавайди тир.
“Етим Эмин (1840-1880)” ктаб (автор — Низами Абдулгьамидов) лезги литературадин бине эцигай тIвар-ван авай шаир Етим Эминан уьмуьрдиз ва яратмишунриз бахшнава. Ам Россиядин илимрин академиядин РагъэкъечIдай патан чIаларин институтдин редакциядик кваз 2020-йисуз акъатна. Еке къимет гуналди, и ктабдихъ галаз кIватI хьанвайбур РАН-дин академик, философиядин институтдин илимдин регьбер, философиядин илимрин доктор Абдусалам Гьуьсейнова танишарна.
“Диван ал-Мамнун” ктаб шаир, общественный деятель ва Дагъустандин сифтегьан тарихчийрикай сад тир Гьасан Алкьвадарвидин (эдебиятдин тахаллус — ал Мамнун) уьмуьрдикай ва яратмишунрикай кхьенва. И ктаб 1913-йисуз, алим рагьметдиз фейидалай кьулухъ, араб чIалал чапдай акъуднай. ЦIийи кьилелай ам урус чIалал 2020-йисуз акъатна. И ктабдихъ галаз кIватI хьанвайбур РАН-дин РагъэкъечIдай патан чIаларин институтдин директор, тарихдин илимрин доктор Аликбер Аликберова танишарна.
И кьве ктаб жуьреба-жуьребур ятIани, абурун арада са гьихьтин ятIани алакъани ава. Са йисуз акъудайвиляй, ксар са вахтара яшамиш хьайивиляй ва тухумрин бинеярни сад-садак какахьнавайвиляй. Къейд авун лазим я хьи, и ктабар майдандиз акъудун патал Абдусалам Гьуьсейнован регьбервилик кваз илимдин проект тешкилнай. ГьикI лагьайтIа, Етим Эминни Гьасан Алкьвадарви чпин вахтунин савадлу, халкьдин арада еке гьуьрмет авай, тIвар акъатнавай инсанар тир. Абур неинки чпин яратмишунралди, гьакI халкьдин арада екез гьуьрмет авуналди тафаватлу жезвай. Абуру лезги халкьдин милли культура ва эдебият вилик тухуник еке пай кутуна, къвезмай несилриз руьгь, культура хкажунин, халкь вилик финин карда куьмекна.
Етим Эминаз талукь ктабда Мансур Куьревиди (Н.Абдулгьамидован тахаллус) архивдин материалрин, документрин, малум хьанвай цIийи делилрин бинедаллаз шаирдин уьмуьрдиз алава сейр хъийизва. Ада, гъиле гьатай документрал рикIивай кIвалахуналди, кIелзавайбуруз илимдинни литературадин лап хъсан ахтармишун теклифнава. Абурун вилик Е.Эминан уьмуьр ва яратмишунар цIийи жуьреда ачух жезва.
Гьасан Алкьвадарвидин ктаб урус чIалал акъудунихъ философиядин, тарихдин, ахлакьдин жигьетдай еке метлеб ава. Гьа са вахтунда ада милли тарихдай чаз авай делилар деринарзава. Ктаб алай аямдин инсанар XIX асирдин кьвед лагьай паюнихъ ва ХХ асирдин сифте кьилерихъ галаз алакъалу ийизвай муьгъ хьиз я.
Са рахунни алач, и кьве ктаб акъатун лезгияр патал важиблу вакъиа я.
М.Мегьамед-Эминов,
М.Ломоносован тIварунихъ галай МГУ-дин профессор,
психологиядин илимрин доктор,
“НКА “Московские лезгины” РОО-дин советдин председатель
