Ахцегь райондин экономикадин бинелу хел хуьруьн майишатдин, яни малдарвилинни хипехъанвилин ва набататчивилин производство я (ада 85% кьазва). Хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилунал 35 СПК, 21 КФХ, 2 “ООО” ва 11395 ЛПХ (хсуси майи­шатар) машгъул жезва. Хуьруьн майишатдин мулкари санлай 111006 гектар кьазва, гьа гьисабдай яз райондин сергьятра 80200 гектардин майданар ава. Цазвай никIерин кьадар — 2100 гектар, адакай райондилай къеце  — 526 га. Росстатдин 2021-йисан 1-январдин делилралди, райондин вири жуьре майишатра санлай 11039 къарамал (КРС), 74293 лапаг (МРС) ва 323 балкIан ава. 2020-йисуз ина санлай 2 миллиард манатдин къимет авай хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилна. Гьелбетда, пис нетижа туш. Амма ам хуьдай, гьялдай ва маса гудай мумкинвилерни авайтIа, производство ва гьадахъ галаз санал къазанжийрин кьадарни аквадайвал артухариз жедай. Ида жемятдин гьал-агьвалдизни хъсан таъсирдай.

Аквазвайвал, хуьруьн чкада кьилинди хуьруьн майишат арт­мишун я, амай вири идарайрин къурулуш агьалийриз (абур патарихъ алат тавун патал) чкадал гьакъисагъвилелди зегьмет чIугвадай ва ял ядай яшайишдин къулай шартIар яратмишун патал алахъна кIанда. “Амма гьакъикъат масад я. Хуьруьн майи­шат вири девирра ва вири уьлквейра дотационныйди я. Чкайрал хуьруьн майишатдин производство вилик тухун патал гьукуматдин патай са жуьредин куьмекни авач”, — гьайиф чIугунивди лугьузва райондин УСХ-дин начальник Арген Гьажиева.

Алай вахт суьруьяр къишлахрай яйлахриз куьчарзавай жавабдарди я, гьаниз килигна, хипехъанвилин месэладал акъва­зин. Ина, бубайрилай адет хьанвайвал, гатуз куьлуь карч алай  гьайванар яйлахра, хъуьтIуьз арандин къишлахра хуьзва (идаз куьчери хипехъанвал лугьуда). Эхиримжи йисара, икI асант я жеди, абурухъ галаз санал  общественный майишатрин (СПК, КФХ, ИП) къарамаларни куьчарзава. ИкI, цIинин гатфарихъ майи­шатрин вилик азаррин вилик пад кьадай серенжемар кьиле тухвана, тахминан 50 000 МРС ва 3500 КРС (адакай дул, яни таза кIелерни данаяр квачиз, Дербентдин зонадай — 16000 лапагни 723 мал ва Кочубей зонадай — 32850 лапагни 1260 мал) куьчарунин везифа гваз, ам саки кьилиз акъуднава, гьайванар чпин чкайрал хкана динжарзава. Михьи гьава, дагъдин къацу векь, булахрин михьи яд агакьайла абур яваш-яваш чкадиз хквезва. Амма марфар тахьуникди гьелелиг яйлахрин гьаларни тарифдинбур туш.

Чна УСХ-дин начальник Арген Гьажиевахъ ва адан тежрибалу пешекарар тир Адильхан Агьмедовахъни Ханлар Рамазановахъ галаз суьгьбетна. Малум хьайивал, алатай кьуьд къишлахра, гьакI вири республикадин хипехъанар патални эхиримжи 25 йисуз тахьай хьтин четинди хьана. Кьурагь хьуникди векь экъечIнач. Шимедин тIурфанар акъатуникди Тарумовка ва Ногъай (чи бязи майишатар гьанрани авай) районра 200 гектардилай артух майданар тамамвилелди шимеди кьуна. Нетижада, юкьван гьисабдалди, 60 процентдилай артух хиперин дул къачуз хьанач, хкатунар пара я. Куьрелди, майишатрал еке харжияр акьалтна. Гьич тахьайтIа, хипер хкун патал кьазвай “КамАЗ-дин” са рейс 48-50 агъзур манатдай акъваззава.

— Хипехъанрин йисаралди авай четин месэлаяр гьялиз жезвани? — хабар кьазва чна абурувай.

— Ваъ. Къишлахра чубанринни абурун хизанрин яшайишдин шартIар гьакIа четиндиз ама: эквер, школа (аялар хуьрера бадейрин патав тазва), медицинадин къуллугъ авач. Хъвадай цин патахъай дарвал ава (бязи чкайра гьайванризни хъвадай яд машинраваз гъизва). Чубанрин кIвалерни ятахар лап куьгьне я ва икI мад. Эхиримжи 8 йисан къене къишлахрал культурадин серенжемар кьиле тухванвач. Я къайдаяр худай органрин векиларни анра аквадач. Четин мад са месэла: хипехъанвилел машгъул пара майишатриз икьрарралди тестикьарнавай гатун яйлахар, хъуьтIуьн къишлахар авач. Абуру, авайвал лагьай­тIа, лукIвилин аслувал эхуналди (чилерин иесийри гьатта икьрар кутIунуникай кьил къакъудзава) Дербент, Кочубей, Ногъай зонайра хъуьтIуьн варцара 250-300 агъзур манат киридин пул гузва. Маса чара авач. Ихьтин татугай гьалара, гьелбетда, жегьи­лар чубанвал ийиз къвезвач. Месэлаяр, месэлаяр…

Дашдемир  Шерифалиев