Илимдин кукIушар муьтIуьгъарайди

21-майдиз Мегьарамдхуьруьн райондин Билбилхуьруьн юкьван умуми образованидин школада алим, хуьруьн майишатдин илимрин доктор, гьукуматдин кьве медалдин ва грамотайрин, СССР-дин ВДНХ-дин буьруьнждин медалдин са­гьиб, ДАССР-дин лайихлу агроном  ­Керимханов  Селимхан  Устарович  дидедиз хьайидилай инихъ 90-йис тамам хьун шад гьалара къейдна.

Ана Махачкъаладай атанвай экономикадин илимрин доктор Зияудин Пулатова, Дагъустандин “Агрохимслужбадин” директор Мегьамед-Загьир Къадималиева, хуьруьн майишатдин ДНИИ-дин накь­вар ахтармишдай илимдин отделенидин заведующий Мамалав Алачиева, Дагъус­тандин бахчачийрин союздин председатель Къазиагьмед Букарова, алимдин уьмуьрдин юлдаш Таибат Керимхановади, Москвадай хтанвай алимдин 4 руша ва езнейри, шаирар Гъулангерек Ибрагьи­мовади ва Аллагьяр Абдулгьалимова, Бил­билхуьруьн администрациядин кьил Низами Шагьпазова,  общественный деятелри, муаллимри, аялри, хуьруьн жемятди ва масабуру иштиракна.

Сифте гаф рахай школадин директор Тимур  Саидова  чIехи алим Селимхан Устарович рикIел хкуниз ва адан 90 йис тамам хьуниз бахшнавай мярекатдиз атанвай мугьманриз, Россиядин шегьеррай хтанвай алимдин рушариз ва кIватI хьанвай виридаз сагърай лагьана.

— Чи хуьруьн сифтегьан классрин школада кIелунар хъсан къиметар аваз куьтягьай С.Керимханова, — давамарна ада, — ахпа Тагьирхуьр-Къазмайрин юкьван школа, Дербентдин педучилище ва гуьгъуьнлай Дагъустандин хуьруьн майишадин институтдин агрономиядин факультет, вини дережадин чирвилер аваз, яру дипломдалди акьалтIарна. 1957-йисуз ам СССР-дин АН-дин В.Докучаеван тIвару­нихъ галай чилер гарари ва ятари тухунин месэлайрал машгъул институтдин патав гвай аспирантурадиз гьахьна, профессор С.Соболеван регьбервилик кваз чилер ци тухунин месэладай 1961-йисуз диссертация хвена. Ада Дагъустанда хуьруьн майишат вилик финик ла­йих­лу пай кутуна. Селимхан Устаровича арадал гъайи проектрикайни схемайрикай ва, адан къелемдикай хкатна, чапнавай илимдин кIвалахрикай къени хуьруьн майишатдин месэлайрал машгъул тир алимри еке менфят къачузва. Чна чи хуьруьн алимдал дамахзава.

Зияудин  Пулатов: — Селимхан Устарович почвоведенидин классик тир. Зун алимдихъ галаз 1970-йисара за Москвада Темирязеван тIварунихъ галай институтда кIелдайла, таниш хьанай. Ам неинки­ пешекар алим, адахъ инсанар вичел чIуг­вадай къуват авай, ам хъсан ораторни тир. Диссертацияр хуьзвай ученый советдал ам тамам делилар гваз рахайла, 17 акаде­мик, член-корреспондентар — вири ада гъизвай делилрихъ галаз рази жедай. Алимрин советдилай гуьгъуьниз ада, чун кIватI­на, ла­гьана: “Килиг, гадаяр, куьн амай­­бу­ру­лай кьве кIарцIин вине хьана кIанзавайди я. За квек умуд кутазва”.

За Дагъустандин Обкомда,  партиядин райкомдин сад лагьай секретардин къуллугъдал кIвалахдайла,  чун мукьвал-мукьвал гьалтзавай, чилериз талукь месэлаяр веревирдзавай. А вахтунда ада почвоведенидин отделдин заведующий яз кIвалах­завай… Ада хуьруьн майишатдин илимдинни ахтармишунрин институтда зегьмет чIуг­вазвайла, Дагъустандин мулкара, жуьреба-жуьре районрин чилерал, гьар йисуз 50 агъзур гектардив агакьна ахтармишунрин кIвалахар кьиле тухудай, накьвадин мен­фятлувал гьина хъсан ятIа, винел акъуд­­­дай цIуд пешекардикай ибарат алимрин десте тешкилна. И рекье къазанмишай агалкьунри С.Керимханован тIвар неинки республикада, гьатта адалай къецени садлагьана машгьурна. Адан гъилик илимдиз камар къачуз хьайи цIудралди пешекарри кандидатвилин ва кьве касди докторвилин диссертацияр агалкьунралди хвена. Россиядин илимдин хейлин журналра, хъсан ери авай бегьер вахчун патал чил гьялунин­ месэлайриз талукьарна, ада илимдин 170 кIвалах чапна.

Адаз, вичин зегьметдиз килигна, 1980-йисуз ВАК-ди хуьруьн майишатдин илимрин докторвилин тIвар ганай. 1982-йисуз КПСС-дин Обкомдин теклифдалди ам Да­гъустандин хуьруьн майишатдин проектрин ва ахтармишунрин станциядин директорвиле тайинарнай.

Вичин рахунрин эхирдай З.Пулатова хуьруьн са куьчедиз алимдин тIвар гун тек­лифна.

Мегьамед-Закир  Къадималиев:         — 1962-йисуз чилерин накьвадин ва агрохимический ахтармишунар кьиле тухуникай, гележегда илимдинни баянрин системаяр ва миянардай шейэр ишлемишун патал ла­зим­ планар туькIуьрунин мураддалди уьл­кведин гьукуматдин къарардалди С.Керимханов, са десте пешекарарни галаз, Гвинеядиз ва Сомалидиз рекье твазва­.

И кIвалахди республикайрин чилерин бе­рекатлувал артухаризни куьмек гун ла­зим­ тир. Хуьруьн майишатдин институтда кIвалахзавай йисара алимди накьвадин ге­незисдинни географиядин, микро­биология­дин, биохимиядин, физикадин, гьакIни чилер ацахьунин, кIватунин месэлайрал маш­­гъул­ лабораторияр арадал гъанай. Поч­во­веденидин отделдин начальник яз, ин­­сти­тутда кIвалахай 24 йисан вахтунда ада Да­гъустанда сифте сеферда яз республикадин вири мулкарал накьвадин еридиз талукь ахтармишунар кьиле тухвана. С.Керимханова, Да-гъустандин накь­варин еридиз, экологиядиз, лезетлу шейэр кваз хьу­низ талукь ва са жерге маса ахтармишунрал бинеламиш хьана, картаяр туькIуьрна.

Мамалав  Алачиев: — Гьуьрметлу Билбилхуьруьн жемят, зи фикирдалди, куьн виридалайни бахтлу халкь я. ГьикI ла­гьай­тIа, куь хуьряй почвоведенидин илимдин рекьяй дуьньяда тIвар-ван авай чIехи алим  акъатнава. Адан илимдин ирсиниз къимет авач. Алатай йис, Селимхан Устаровичан юбилейдиз талукьарна, почвоведенидин йис яз малумарнавайди тир. ТIугъ­валдиз килигна, чавай илимдин сессия тухуз хьанач. Дагъустандин АПК ви­лик тухуник С.Керимханова кутунвай пай къимет гуз тежерди я. Адан илимдин агалкьунар, ада арадал гъанвай схемаяр, проектар дуьньядин тIвар-ван авай алимри, пешекарри къени чпин кIвалахра ишлемишзава.

Къазиагьмед  Букаров: — Селимхан Устаровичан ахтармишунрал бинеламиш хьана кIвалахзавай Приморский, Хабаровский крайрин, Дальний Востокдин агьалийрилай Дагъустандин илимдинни ахтармишунрин институтдиз къени чухса­гъулдин чарар къвезва. С.Керимханова Да­­гъустан­дин хуьруьн майишатдин проектрин ва ахтармишунрин станциядин регьбервиле кIвалахай йисара идарада кIва­­лах­завай работникар патал 90 квартирадин кIвалер эцигна, работникриз пайна…­

Къазиагьмед  Селимов, хуьруьн агъ­сакъалрин советдин председатель:  — Заз Селимхан 1943-йисалай чида. Ам хийир гудай кьегьал хва тир. Адаз гзаф азиятар, дяведин йисара гзаф дарвилерни акуна. Адаз гьам жемятдин, гьам вичин­ юлдашрин арада ва гьукуматдин идарайрани еке гьуьрмет, авторитет авай. Гьайиф­ хьи, ам фад рагьметдиз фена.

Алаудин  Саидов, мукьва-кьили:   Гьуьрметлу мугьманар! Селимхан Устаровичан ватандиз атана, ам рикIел хкана, адан экуь къаматдикай чи балайриз ихтилатнавай куьн вири сагърай. Адан илимдин кIвалахдал гьикI рикI алайтIа, гьакI хайи чIалални, халкьдин авазрални, культурадални рикI алай.

Ахпа анал рахай Низами Шагьпазова, Бахтияр Сафаралиева, Гъулангерек Ибрагьимовади, Аллагьяр Абдулгьалимова адан инсанвилин, регьбервилин дережайрикай, вичин вири уьмуьр хайи чилиз намуслувилелди бахш авуникай суьгьбетна, юбилярдиз бахшнавай шиирар кIелна.

Школадин жаван артистри мярекатдал генани хъсан ранг гъана. Абуру, хали­сан артистри хьиз, манияр лагьана, кьуьлер авуна ва фасагьатдаказ шиирар кIел­на.

Эхирдай анал мукьва-кьилийрин патай рахай С.Керимханован езне Шамсудинов Альберта ва Таибат Керимхановади ихьтин хъсан мярекат тешкилай школадин руководстводиз, мярекат кьиле тухвай тежрибалу муаллим Мурад Саидоваз концерт­дин программа гьазурай Сафинат Бейбалаевадиз, Тават Абдуразакьовадиз, музыкантриз, аялриз рикIин сидкьидай сагърай лагьана, школадиз оргтехника пишкешна, мярекатда иштиракайбуруз рикIел аламукьдай савкьатар гана.

Къагьриман  Ибрагьимов