“Дишегьли гьамиша ихтияррикайни азадвиликай атIанва” — ихьтин келимаяр алай аямдин инсанрин сиверайни мукьвал-мукьвал ван жеда. И жуьредин фикиррихъ тарихдин делилар авани, тахьайтIа, абур кьилдин ксарин гиманар, зендер яни? Веревирдер ийин.

Гьеле Москвадин Русдин девирда, ХIII-ХIV асирра, куьлуь-шуьлуь бязи крар себеб яз, итимди дишегьли къирмаждив гатадай. Амма дишегьлидиз ракьун ва я кIарасдин затIунивди жаза гудай ихтияр авачир. А девирдин къайдайрал асаслу яз, са тIимил гатайдалай кьулухъ дишегьли пак хъжедайди яз гьисабзавай. Акси дуьшуьшда ам айибрик акатда ва хизандин намус квадарда. Къенин аямдани инсанрин сивера авай “гатазватIа, пара кIанзава” лугьудай келима гьа девирда пайда хьанвайди я.

Амма рикIелай алудна виже къведач, обществода дишегьлидин гьалар, ихтиярар инал къейднавай жуьрединбур тиртIани, гьеле ХIII асирда  дишегьлийрин тереф мягькемдаказ хуьзвай къанунар кардик квай. Месела, руш гужуналди гъуьлуьз гун къадагъа тир. Эгер ихьтин кар себеб яз руша вичиз зиян гайитIа ва я вичи-вичин чандиз къаст авуртIа, адан бубадиз кIеви жаза гудай. Эгер итимди дишегьли намусдай ве­гьейтIа, ахьтин касдал чIехи жерме илитIзавай.

Гьелбетда, им хъсан гьал я лугьуз же­­дач, вучиз лагьайтIа дишегьли ихти­яр­­рикай саки магьрум тир, амма вичин психологический ва физический сагъламвилин жигьетдай къалабулух акатдай кар авачир. Чи йикъара и жуьреда тереф хуьнин гьалар буш хиялрив гекъи­гиз жеда.

Дишегьлидин намусдин тереф хуьн ва асайишдаказ уьмуьр  тухун патал са гьихьтин ятIани ихтиярар тахьунин месэла гьамиша важиблу я.

Инал Шамил райондай тир са рушан кьилел атай дуьшуьш рикIел хквезва. Ихтилат агъайнавилелди, секин къилихдалди тафаватлу, къадагъа крариз садрани рехъ тагай рушакай я.  Ам ва адан диде хизандин кьили мукьвал-мукьвал гатазвай. Нубатдин ихьтин са дуьшуьшди руш кьиникьал тагъана кIам-шам къакъатна: бубади къадагъа авунвай тайин вахтунилай анжах вад декьикьадин геж хтана лугьуз, ада руш вилини цIару жедалди гатана, пакун тIвалар хана.

Им чи республикада арадал атанвай агъзур дуьшуьшдикай анжах сад я. Гьайиф­ хьи, къе чун рушаривай чеб хатасузвиле яшамиш жезва лагьана гьисс ийиз тежедай муракаб дуьньяда яшамиш жезва. Дишегьлидин тереф хуьдай къанунар авач. Амукьзавайди, гьелбетда, ихьтин месэлайрин патахъай кисна акъваз тавун я. Рахух, кхьихь тIал алай месэладикай, куьмекдиз гьарая, жуван фикирар рикIе тамир.

София  Алирзаева,

ДГУ-дин филфакдин журналистикадин

отделенидин 3-курсунин студентка