Газетдин нубатдин нумра чапдиз вахкудайла, Дагъустандин Кьилин ва Гьукуматдин Администрациядин пресс-къуллугъди хабар гайивал, Дагъустандиз Россиядин Федерациядин Гьукуматдин Председатель Михаил Мишустин мугьман хьана. Адахъ галаз республикадиз гьакIни Урусатдин вице-премьер Юрий Трутнев, РФ-дин здравоохраненидин министр Михаил Мурашко, экономикадин рекьяй вилик финин министр Максим Решетников, эцигунрин ва яшайишдинни коммунальный майишатдин министр Ирек Файзуллин, тIебиатдин ресурсрин ва экологиядин министр Александр Козлов, Ростуризмдин кьил Зарина Догузова ва масабур атана.
Къейд ийин, Михаил Мишустин 14-апрелдиз Дербентдиз фена. Дагъустанда авай йикъара РФ-дин Гьукуматдин Кьили республикадин руководстводихъ галаз Дагъустан яшайишдинни экономикадин жуьреба-жуьре хилерай вилик финин месэлаяр веревирддайвал я.
Гегьеншдиз “Лезги газетдин” сайтдай кIелиз жеда.
* * *
10-апрелдиз РФ-дин экономикадин рекьяй вилик финин министр Максим Решетников Дагъустандиз мугьман хьана. Делегациядик гьакIни РФ-дин хуьруьн майишатдин ва финансрин министерствойрин векиларни квай. Федеральный министерствойрин къуллугъчийрин кIвалахдин программа кьиле фейи къайдадикай РД-дин Кьилин ва Гьукуматдин Администрациядин пресс-къуллугъди хабар гузва.
Сифтедай Максим Решетников РД-дин Кьилин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Сергей Меликовахъ галаз санал инвестицийрин “Тюбе” майдандал фена. Ана абур “Керамогранит Дагъустан” ва “Каспийдин табагъ шуьшедин завод” карханайрихъ авай производстводин мумкинвилерихъ галаз мукьувай таниш хьана.
Гуьгъуьнлай министр Дербент шегьердиз рекье гьатна. Ина коньякрин заводдин мулкунал Максим Решетникова ва Сергей Меликова Дагъустандин агропромышленный комплекс виликди тухунин месэлайриз талукь совещание кьиле тухвана.
Министрди малумарайвал, совещание заводдин мулкунал тешкилун дуьшуьшдин кар тушир: регион патал асул месэлайрикай сад уьзуьмчивилин ва чехирчивилин хилер виликди тухун я. Ада къейд авурвал, Россиядин тамам циклдин жуьреда акъудзавай коньякрин 90% Дагъустандал гьалтзава. “Дагъустандин коньяк тарих авай бренд, и хел инлай кьулухъни виликди тухун лазим тирди якъин я. Чун патал им сифтени-сифте кIвалахдин цIийи чкаяр тешкилуналди важиблу я.Чехирчивилин суьрсет акъудунин карда тахминан 20 агъзур касди иштиракзава, абурукай 18 агъзурда — уьзуьмчивилин хиле. И рекье мадни еке мумкинвилер ава”. Идалайни гъейри, гьисабзава ада, и хел виликди тухуни республикадин бюджетдиз яшайишдин программаяр кьилиз акъудиз куьмекдай алава къазанжиярни гъида. Ида гьакIни маса регионрихъ, уьлквейрихъ галаз алишверишдин алакъаяр туькIуьрдай рекьер ачухда.
Коньякрин суьрсет акъудзавайбуруз гьеле гиламаз вижевай куьмек гузва. Важиблу къарар алатай йисуз кьабулнай: РФ-дин Гьукуматди “эвездин куьмекдин къайда” — тамам циклдин суьрсет акъудзавайбур патал налогрин вычет кардик кутунва. М.Решетникова малумарайвал, виридалайни важиблу серенжемрин арада уьзуьмлухри кьунвай майданар гегьеншарун ава.
Суьгьбет давамаруналди Россиядин экономика вилик тухунин крарай министрди и хиле авай вири четинвилер малум тирдакай лагьана ва абурун арада са жерге месэлаяр чара авуна.
ИкI, тамам циклдин жуьреда суьрсет акъудзавайбур патал комплексный лицензия кардик кутуникай фикирна кIанда. Ида вад документдин чкадал сад гьазурдай, карчийрин вахтни, пулни кьенятдай мумкинвал гуда. Закупкайрин агъа кIанин къиметриз, коньякар кура-кура маса гуниз, гьакIни суьрсетдиз Евразиядин экономикадин союздин патай ийизвай истемишунриз талукь месэлаярни ава. “Чна са шумуд идарадин векилрикай ибарат десте яз кIвалахзава. Яни къенин совещанида кар алай къарарар кьабулунин карда иштиракзавай ксарни ава, гьаниз килигна, чавай теклифар гьазуриз ва РФ-дин Гьукуматдин дережадиз экъечIиз жеда”, — малумарна министрди.
Дагъустандин Кьили делегациядин векилриз республикадиз мугьманвиле атунай ва региондин яшайишдинни экономикадин тIал алай месэлайриз фикир гунай чухсагъул малумарна.
“Асул министерстводин кьил Дагъустандиз атуниз чун цIуд йисаралди кIватI хьанвай са кьадар месэлаяр гьялдай мумкинвилиз хьиз килигзава. Дагъустандихъ виликди финин жигьетдай зурба къуват ава ва республикадин руководстводин, властдин вири дережайрин органрин вилик квай месэла чахъ авай мумкинвилер агьалийрин хийир патал ишлемишуникай ибарат я”, — къейдна ада.
Региондин Кьили къейд авурвал, республикадин АПК-ди региондин ВВП-дин 21 % тешкилзава, и хиле тахминан пудай кьве пай агьалийри кIвалахзава. Лапагрин ва цIегьерин, гьакIни кIватIзавай майвайрин кьадардал гьалтайла, Дагъустан сад лагьай чкадал ала. Авай вири мумкинвилер ачухариз тахьанвай терефрикай рахадайла, Сергей Меликова прунзчивилин, уьзуьмчивилин ва чехирчивилин, гьакIни интенсивный багъманчивилин хилерин тIварар кьуна. Гьа са вахтунда уьзуьмчивал ва чехирчивал яшайишдин хел патал иллаки важиблубур ва региондин бюджет тешкилзавайбур яз къейдна.
Алатай йисуз уьзуьмчийри эхиримжи 30 йисан вахтунда тахьай кьадарда — тахминан 290 агъзур тонн бегьер кIватIна ва 145 агъзур тонн гьялна. И хиле республикадин бюджетдиз 6 процентдин налогар гъизва. Амма 70-80-йисара Дагъустанда кIватIзавай бегьер 370 агъзур тонндив агакьзавай. “Якъин жезвайвал, и хиле виликди тухун патал авай мумкинвилер гьеле виле акьадайбур я”, — къейдна ада.
Целди таъминарунин месэладиз талукь яз Сергей Меликова къейдна хьи, республикада неинки балугъчивилин хел, гьакIни туризмдин кластер еримлу авун патал къулай шартIар ава. Гьа са вахтунда, яд бес тежез, вирер кьуразва. Яд къачузвай тадарак масаниз тухунин месэла гьялуналди, регионда кьазвай балугърин кьадар йиса 10 агъзур тонндив агакьардай мумкинвал ава.
Эхирдай республикадиз атунин макьсаддикай рахадайла, Максим Решетникова къейдна: “Кеферпатан Кавказдин федеральный округ виликди тухунин программа республикада гьикI кьилиз акъудзаватIа, гьихьтин объектар эцигзаватIа, гьихьтин четинвилер аватIа килигун важиблу тир. Чна фикир неинки программа уьмуьрдиз кечирмишунал желбна, гьакIни экономикадин жуьреба-жуьре зонайрин, промышленный паркарин месэлаяр ахтармишна, республикадин мулкунал алай зурба карханайрин кIвалахдихъ галаз таниш хьана. Им сад лагьай месэла я. Кьвед лагьайди Дербентдиз талукь я — шегьер вири патарихъай виликди тухуниз талукь Россиядин Президентдин тапшуругъ ава.
Регион патал виридалайни хци месэлаяр целди таъминарунихъ, канализациядин ва инженервилин къурулушрихъ галаз алакъалубур я. Чна Каспийдиз чиркин амукьаяр гадаруналди жезвай зарар жезмай кьван тIимиларна кIанда, вучиз лагьайтIа, экологиядин месэлайри туризмдин хилез виликди фидай мумкинвал гудач”, — лагьана Максим Решетникова.
РФ-дин экономикадин жигьетдай вилик финин министерство регион еримлу авунин программаяр туькIуьрунин ва абур уьмуьрдиз кечирмишунин рекьяй кьилин оператор я.
«Лезги газет»