Гафарин алемдай
Маса чIалара хьиз, лезги чIалани цIийи гафар пайда жезва. Чаз аквазвайвал, абур пайда хьунин рекьер-къайдаяр жуьреба-жуьребур я. Месела, эдебиятдин чIалан умуми лексикадиз кьилдин ксари арадал гъизвай тек-туьк гафарни, маса чIаларай къвезвайбурни, чIалан кьилдин нугъатрин гьисабдайни, аффиксрин къайдада туькIуьрзавайбурни алава хъжезва. Инал къейднавай жуьреда алава хъжезвай вири гафариз неологизмаяр лугьуз жедач.
Чи писателрин, къелемчийрин эсерра гьалтзавай, анжах “-чи” суффиксдин куьмекдалди туькIуьр хьанвай бязи гафариз фикир гун.
Теснифчи — “Гъезел — тIал я, тIал я къати, теснифчидин бедендин…”. (Зульфикъар Къафланов, “Гьикьван вахт я, вун гуьзетиз…”).
Улакьчи — “Лап хъсан, — бейкефни тахьана, разивал къалурна шоферди, — квез маса улакьчи жагъура”. (Нариман Ибрагьимов, “Я эвел, я эхир”).
Чуьнгуьрчи — “Эверна хуьре авай чуьнгуьрчидизни, лагь-лугьунар, суьгьбетар бул жеда межлисда”. (Мирземет Салманов, “Фалфараш”);
Макьамчи — “Абумуьслуьма, са затIни хьанвачирди хьиз, макьамчийриз эмир авунай”. (Седакъет Керимова, “Итимдин ихтилат”).
Хъивегьчи — “Вун хьтин хъивегьчи гъуьл заз герек авач лагьана”. (Нариман Ибрагьимов, “Гьа ихьтин итим?!”).
Савдачи, базарчи — “Фад-фад таниш базарчийрихъ галаз чар-затI туькIуьрна, абурун гъилни ягъламишна, савдачияр чпин алвердив эгечIна”. (Агьед Агъаев, “Лезгияр”).
Рехнечи — “ЯтIа, ви чIаларни вижевайбур я, — рехнечи рази хьана”. (Гьаким Къурбан, “Дили дуьньядин чирагъ”).
Икрамчи — “Фена кьавал вичин кьетIен Икрамчидин гуьгьуьл кьаз, Агъмишун яз ялгъуз елкен, Авазрикай са гьуьл кьаз”. (Арбен Къардаш, “ЧIагъанчи”);
Маарифчи — “V асирда машгьур эрмени шаир ва маарифчи Месроп Маштоца пуд халкьдиз (алпанвийриз, гуржийриз ва эрменийриз) алфавитар туькIуьрна”. (Азиз Мирзебегов, “Алпан гьукуматдин девирдин лезги эдебият”).
Мисалрай аквазвайвал, анжах тек са суффиксдихъ гафар туькIуьр хьунин жигьетдай еке эгьмият ава. Зи фикирдалди, винидихъ къалурнавай гафарин гъавурда гьар са кIелчи акьада, вучиз лагьайтIа абур малум гафарихъ-дувулрихъ суффикс акал хъхьуналди арадал атанвай цIийи манадин уьлчмеяр я.
К.Къалажухви
