Ахцегьрин баркаван чили дуьньядиз чпин гъвечIи ватан машгьур авур бажарагълу алимар, пагьливанар, искусстводин устадар ва маса пешекарар пара гана. Амма са кар якъин я: инсанрин вири агалкьунрин бинеда зегьмет ава — общество патал гьакъисагъ, намуслу зегьмет.
Гьахьтин баркаллу зегьметдин таж алайбурукай сад Агъасиеван тIварунихъ галай колхоздин (совхоз “Ахтынский”) бригадир хьайи, Социализмдин Зегьметдин Игит ва Ленинан ордендин сагьиб (30.04.1966), РСФСР-дин Верховный Советдин депутат (1963-1967) Саимат Ферзалиева тир. Советрин девирда гьукуматдин лап чIехи дережадин и шабагь производстводин акьалтIай зурба агалкьунрай гузвай. Кечмиш хьайидалай кьулухъни тIвар-кар эбеди авун ва абурун чешнейралди акьалтзавай несилар дуьз тербияламишун патал ватанда памятникар хкаждай адет ава. Амма Саимат Керимовнадиз я гьукуматдивай, я халкьдин куьмекдалди, гьайиф хьи, памятник эцигиз хьанвач.
С.К.Ферзалиева 1925-йисан 1-январдиз Ахцегьа кесиб лежбердин чIехи хизанда дидедиз хьана. Диде Умагьаназ зегьметдин йикъар къазанмишиз куьмекун патал ам гьеле 1935-йисан гатун каникулриз колхоздин производстводик экечIна. Са йисалай Ахцегьрин 1-нумрадин мектебда 7-класс куьтягьна, ам Агъасиеван тIварунихъ галай колхозда тамамвилелди кIвалахал акъвазна, виридалайни жегьил колхозчи хьана. Хайи чилихъ галаз алакъалу адан вири уьмуьр районэгьлийрин рикIел хъсандиз алама. Итимвилин суй авай зегьметкеш, дирибаш, производстводин зурба тешкилатчи ва кIусни дамах гвачир шад къилихрин дагъви дишегьли — ам чидай вирибурун рикIел алама, адакай анжах хуш, гьуьрметлу келимайралди рахазва.
1941-йисуз Ватандин ЧIехи дяведик цIай кутурла, Саимат Керимовнади колхозда итимрихъ галаз къуьн-къуьневаз кIвалахзавай. Тарарин пунариз пер ягъун, дагъда-никIе гвен гуьн, дергесдалди векь ягъун адаз гъвечIи чIавалай адет хьанвай. Зегьметда, гьакI гьар са рекье кIвенкIве аваз вердиш дирибаш руш вирибуруз чешне тир. Дяведилай гуьгъуьнин йисара йисан план 120 яз, Саиматалай 500 ва гьадалайни артух зегьметдин йикъар къачуз алакьзавай. Гьа са вахтунда кIвале 5 аялни тербияламишзавай ва дяведай инвалид яз хтанвай гъуьлуьхъни гелкъвезвай. Ам мус ва гьикI агакьзавайтIа, сирдай кьил акъатдачир.
Саимат Керимовнадин гьакъисагъ зегьмет ва тешкилатчивилин алакьунар гьисаба кьуналди, колхоздин правлениди ам майишатда лап хъсанбурукай сад тир Саид Алиеван регьбервилик квай багъманчивилин бригадада звеноводвиле, ахпа бригадирвиле тайинарна. Зегьметкеш 20 дишегьлидикай ибарат адан дестеди гьар са гектардай (бригадада 60 гектардихъ галаз емишдин багълар авай) юкьван гьисабдалди 180 центнер хкягъай сортарин ичер атIуз, Москвадиз ва промышленный маса центрайриз рекье твазвай. Гьатта бегьерсуз 1965-йисузни кваз гьар са гектардай 86 центнер ерилу емишар къачунай. Гьа са вахтунда жегьил тарарин арайра картуфар, келемар, емдин чугъундурар цазвай, чIехи тарарин арайрай векьер гьазурзавай.
Саимат Ферзалиевади районда сифте яз авиациядин куьмекдалди багълариз дарманар ягъунин, хаталу гьашаратар кьун патал тарарин танар кутIунунин (ловчие пояса), тарарин дибрик фитер элкъвена эгъуьнна кутунин хьтин менфятлу къайдайрик кьил кутуна. Саимат Ферзалиева кьилевай багъманчивилин бригададин коллективди СССР-дин 7-11-пятилеткайрин (1961-1985-йисар) планар артухни алаз ацIурна. Гьавиляй райондин руководстводи ам гьукуматдин чIехи наградаяр гун патал къалурна. СССР-дин Верховный Советдин Президиумдин 1966-йисан 30-апрелдин къарардалди хуьруьн майишатдин производствода къазанмишнавай зурба агалкьунрай Ферзалиева Саимат Керимовна Социализмдин Зегьметдин Игитвилин тIварцIиз лайихлу хьана, адаз Ленинан орден ва мукални кIута алай къизилдин медаль гана. Адалай вилик ам РСФСР-дин Верховный Советдин депутатвиле (1963-1967), гуьгъуьнлай, 1966-йисуз, КПСС-дин ХХIII съезддин делегатвиле ва партиядин Обкомдин членвиле хкяна.
Эхиримжиди хьайи 12 — пятилеткадин (1986-1990) сифте йисарани Саимата, вичин яшлувилизни, чандин сагъсузвилизни килиг тавуна, вердиш тегьерда кIвалахзавай. Амма, уьлкведа пис патахъ дегиш жезвай гьалар акваз, адавай яргъалди дурум хгуз хьанач, 1992-йисуз 55 йисан зегьметдин стаж аваз пенсиядиз экъечIна. 1995-йисуз 70 йисан яшдаваз рагьметдиз фена.
Чпин вири къуватар, алакьунар халкьдин рекье эцигна, зегьметда игитвилер къалурай баркаллу ксарин тIварар кьейидалай кьулухъни, адет яз, абурун цIийи, лишанлу уьмуьр къванце, мармарда аваз, несилрин рикIера амукьзава. Дугъри я, Игитдин тIварцIихъ Ахцегьа куьче гала, вичин гъилералди эцигай яшайишдин кIвалел рикIел хуьдай кьул алкIурнава.
Месела, Зегьметдин Игит Сейфедин Къулиеваз къурушвийри, 100 йис тамам хьайила, ЦIийи Къурушдал памятник эцигна. Баркалла, лап хъсан кар хьана. Халкьдиз чпин игитар чир хьун лазим я. Абурун уьмуьрдин рехъ жегьил несилриз чешне я. Зегьметдин Игит Саимат Ферзалиевадиз чавай памятник эцигиз хьанвач. 2025-йисуз, Игит дишегьлидин 100 йисан юбилейдиз талукь яз, адаз хайи ватанда кутугай памятник эцигунин месэладив къе эгечIдай вахт я. Ихьтин баркаллу крарал мискьивална, игитар рикIелай алудайтIа, абурун чешнейралди чавай цIийи игитар арадал хкиз жедач.
Дашдемир Шерифалиев
