Гафарин алемдай
Гьар патахъ чкIанвай битав тарцин хилер хьиз, са чIалал рахазвайбурун лексикани чара-чара нугъатриз пай хьанва.
Лезги чIаланни урус чIалан ва урус чIаланни лезги чIалан гафарганра чал “афни” гаф гьалтзава. Им эдебиятдин чIала вирибуруз малум ва орфографиядин гафаргандани тестикьарнавай уьлчме я. Нугъатрилай тафаватлу яз, чIалан сагьибри вирибуру икI лугьузвач. Месела, адахъ нугъатра “алфунаг”, “арфунаг”, “ерпенаг” вариантар-синонимар ава. “Алфунаг” гаф заз Кьурагь райондин бязи векилрин сиверай ван хьана. Гьа и ерийрин векил тир писатель Б.Гьажикъулиева вичин “Хайи чилел” эсердани и жуьре ишлемишнава: “Ина, са мисалда лугьузвайвал, алфунагар цана, клампIар экъечIайтIани, чуькьдай касни жедач”. Гьикаятчидин гьа и эсерда “афни” гафни дуьшуьш жезва: “Духовкада чрана, яру авунвай верчерни, булахдик хъивегьайла хцIу хъхьанвай таза афнияр сад-садахъ галаз хъсандиз кьазвай”.
Фонетикадин жигьетдай и вариантдиз мукьва “арфунаг” гаф чи рикIел писатель З.Эфендиеван “Чрай арфунагар” эсерди хкизва. Докъузпара магьалдин бязи агьалийри “ерпенаг” лугьузва.
И делилри къалурзава хьи, “афни” гафунихъ кьведалай тIимил тушиз синонимар ава — алфунаг ва ерпенаг. Амма, зи фикирдалди, кхьинра “алфунаг” ва “арфунаг” жуьрейриз кьведазни рехъ гуникай хийир жедач. И кьве жуьредикай гележегдин гафарганра анжах сад хьун герек я.
Инал къалурнавай “ерпенаг” гаф Самур магьалдин вири нугъатра сад хьиз лугьузвач. Сесерин жигьетдай чаравал жезва. Месела, бязи хуьрера “эрпенаг” вариантни ава. Писатель ва алим Къ.Акимован “Лезги-урус гафаргандани” кьвед лагьай вариант гьатнава. Зи фикирдалди, литературадин чIала мягькем чка кьунвай гафарин синонимар хьиз, ихьтин уьлчмеяр гележегда орфографиядин гафарганрани гьатун герек я.
К.Ферзалиев
