Чи юбиляр

Хайи халкьдихъ, чIалахъ рикI кузвай инсанар чахъ икьван чIа­вал­дини хьана, къенлай кьулухъни хъжедайдахъ зун кIевелай инанмиш я. Ихьтин фикирдал зун чахъ чпин уьмуьрдин чIехи пай акьалтзавай несилдиз хайи чIал кIанарай, абур ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишай, гележег патал зегьметар чIугур ва и кар давамарзавай ксар хьуни гъизва.

Эхь, чун къе чIал квахьуникай къурхулувал авай девирда яшамиш жезва. Къе чна лазим серенжемар кьабул тавур­тIа, пакадин йикъак умуд кутаз жедач. Гьа умудлувал гузвай “тIегье­рар” чахъ авазва, чна абур туьхуьн тавун патал чалишмишвална кIан­да. Алатай вацра газетдиз “Гъалибчияр хкянава — мубаракрай!” кьил алаз акъатай (автор — Жасмина Саидова) макъаладини чахъ чIалал ашукьбур, чIал хуьз алахъзавайбур, адахъ рикI кузвайбур авайди су­бутзава. Хайи чIал хуьн патал кьа­булнавай программайри, гьар йисуз кьиле тухузвай жуьреба-жуьре серенжемрини (гьа  гьисабдай яз февралдин вацра тешкилзавай илимдинни тежрибадин конференцияди ва маса мярекатрини) чи умудлувал мадни артухарзава…

Къенин макъалада заз гзаф йисара лезги чIал хуьник лайихлу пай кутазвайбурукай сад — яргъал йиса­ра Мегьарамдхуьруьн райондин Къуйсунрин хуьруьн юкьван мектебда дидед чIалан ва литературадин тарсар гайи муаллим, газетдин амадаг, и йикъара вичин уьмуьрдин 70 йисан юбилей шад гьалара къейд­навай  Роза  Абдулафисовна Мин­гьажидиновадикай  суьгьбетиз кIан­за­ва. Виликамаз лу­гьун, ам чи кIел­чий­риз фадлай та­ниш кас я. Ада аялар патал кхьизвай куьруь, амма дерин мана авай, таъсирлу гьикаяяр, макъалаяр да­тIана кIелза­вайбурун суфрадал гъизва. Гаф кватай чкадал лугьунни кутугнава, адан са шумуд эсер (“КIанчIар”, “Бадбад”) 2-классдин аялар патал “Литературадай кIе­лун” учебникда гьатнава. Мадни адан эсерар Мегьарамдхуьруьн райондин шаиррин ва писателрин хкягъай эсеррикай ибарат тир “Самурдин авазар” ктабдани чапнава. Алатай йисан конкурсрин нетижаяр кьадайла, Р.Мингьажидинова “ЛГ”-дин редакцияда фадлай кардик квай “ИкIни жеда кьван!” номинациядай — “Калушар гьикI рахкурда?” юморескадай  (2020-йисан 18-нумрадиз акъатна)  гъалиб хьана.

Роза Мингьажидинова 1951-йисуз Буйнакск шегьерда офицердин хизанда дидедиз хьана. Мегьарамдхуьруьн юкьван школада чирвилер къачуна. КIелунар акьалтIарай жегьил рушаз чIехи халади духтурвилин пеше хкягъунин меслят къалурнай, амма ада вичин къаст муаллим хьун тирди раижна. И мурад­ кьилиз акъудун патал ам ДГУ-дин филологиядин факультетдин урус ва Дагъустандин чIаларин отделенидиз гьахьна.

— Зи буба гзаф савадлу кас, коммунист тир. Чи кIвализ “Правда”, “Коммунист” — гилан “Лезги газет” хквезвай. За гьеле аял яз зи багъри чIалал акъатзавай газет рикI алаз кIелдай. ГъвечIи чIавалай зи рикI кIелунрал алайди тир, иллаки — лезги махарал. Муаллимвилин пеше заз гъвечIи чIавалай хуш тир. Чидач­ вучиз ятIа! Белки им за чирвилер къачур Мегьарамдхуьруьн юкьван мектебдин муаллимрин гьунар я жеди. Ина тарихдин тарсар гайи Шагьназ Алиевна чаз гзаф багьа тир. Исятдани ам акурла зун гзаф шад жеда. Гзаф рази я зун чаз дидед чIалан ва литературадин тарсар гайи Нисрединов Фахрудин муаллимдилай. Лезги литературадал адан рикI алай жуьре акурла, зун тарсара гьейран жедай. (Гуь­гъуьнлай, университетда кIелдай­ла тарсар гайи Гашаров Гьажи муаллимдин тарсарани зун гьа икI гьейран яз амукьдай), — вичи муаллимвилин пеше хкягъунин сир ачухзава Роза муаллимди.

Гьа икI, 1975-йисуз университет акьалтIарай Р. Мингьажидиновади зегьметдин рехъ Гилийрин юкьван школада тарсар гунилай баш­ламишна. Ина ада вад йисуз зегьмет чIу­гуна. 1981-2018-йисара ада Къуйсунрин юкьван школада тарсар­ гана. Вири йисара ада классдин ру­ко­водитель язни кIвалахна. Да­тIана ви­чин чирвилер артухарзавай ада девирдихъ галаз кам-камуна аваз физни чалишмишвалдай. Вичиз компьютердал кIвалахизни чирна. МасакIа адавай жедачир. Ам гьакI вердиш тир — рикIивай зегьмет чIуг­ваз, вичин рикI алай пешедиз вири къуватар серф ийиз. 2013-йисуз рай­онда кьиле тухвай конкурсда ам “Ха­йи чIалан хъсан муаллим” тIвар­­цIиз лайихлу хьана. 2015-йисуз адаз “Россиядин Федерациядин умуми образованидин Гьуьрметлу работник” лагьай тIвар гана. КIвалахзавай йисара адан гъилик кIелзавай аялри райондин ва республикадин дережада аваз кьиле тухвай конкурсра кIвенкIвечи чкаяр кьуна.

Роза Абдулафисовнади хиве кьазвайвал, муаллимвилин пеше хкягъунал ада садрани пашманвалнач. Амма мектебда кIвалахдай­ла рикIик серинвал, перишанвал кутур крар-ихтилатар, гьайиф кутур легьзеярни тахьана амукьначир.

— Заз бязи аялрин сиверай ван къведай: “Лезги чIал Белиждиз фидалди герек къведа”. И гафар­ абурун сиве савадсуз диде-бубайри твазвайди тир. Ихьтин вахтара заз акI жедай хьи, на лугьуди, абур зи багъ­ри касдикай пис рахазва. За ая­лар яваш-яваш чIал чи халкьдин ду­вул, гьар са инсандин руьгьдин суьр­сет, инсандин бедендиз къуват гузвай такьат тирдан гъавурда туна­. Гьи­кьван гзаф чIалар чир хьайи­тIа, гьа­кьван хъсан тирди, инсан гьа­кьван­ девлетлу жезвайди чирна­. Ах­­па абурув ихьтин гафар гумукьначир, — рикIел хкизва Роза му­ал­лим­ди.

Эхь, инсандин уьмуьрда шад вах­тарни жеда, четинвилерни гьалт­да. Ибур уьмуьрдин къанунар я. Лу­гьурвал, вири крариз инсанди ду­рум гун лазим я. Четинвилер чи ма­къаладин игитдални гьалтна. Амма зайифвал къалурнач. ГъвечIи ая­лар галаз къунши хуьруьз кIва­ла­хал физ-хтун регьят кар тушир. Къа­ридини апая къалурзавай гьуьрметдини, кутазвай руьгьдини четинвилериз дурум гуз куьмекна. Абурулай Роза Мингьажидинова гзаф рази я, гьакI  — вичин уьмуьрди­лайни. Уьмуьрдин юлдаш, хейлин йисара Къуйсунрин юкьван школадин директорвиле зегьмет чIугур ва  алай вахтундани ана биологиядин тарсар гузвай муаллим Сабир Мингьажидиновичахъ галаз ада 5 велед — Жалал, Изумруд, Якъут, Ха­на­гъа, Ирада — уьмуьрдин шегьредал акьулдна, къе абурухъ гьар са­дахъ чешнелу хизанар ава. Хтулри­ абурун рикIер шадарзава.

Макъаладин игитдиз — пара гьуьр­метзавай Роза муаллимдиз — чна юбилей рикIин сидкьидай тебрик авунихъ галаз сад хьиз, адахъ  чандин сагъвал, рикIин шадвал ва хизанда мадни еке хушбатхвал хьун алхишзава.

Рагнеда  Рамалданова