Дустар! Ша чун къе чи лезги къилихрикай ва абур гьикI хъсанардатIа, гьадакай рахан. Четин месэлайриз дурум гун ва абур арадай акъудун патал жегьилар лезги руьгь квайбур яз тербия гана чIехи авун, и кардиз кьетIен фикир гун ва и рекье гьакъисагъвилелди зегьметни чIугун герек я. Заз чиз, и меслятдихъ галаз гьар са лезги рази жеда.
Таб тавуна лугьун, за жувани и крарикай датIана фикирзава. Са шумуд йис идалай вилик заз “Агалкьунрин тарих” (“Истории успеха”) кьил гана чи халкьдин векилар тир карчийрикай макъалаяр (очеркар, агьвалатар, кьисаяр..) кхьиз кIан хьанай. За фикирнай, карчивилин рекье авай лезги стхайрин агалкьунри ва уьмуьрдин рекьи чи жегьилрин гьевес хкажиз, абурулай чешне къачуз куьмекда. Амма, гьайиф хьи, чпикай кхьиниз гьазур тир ксар жагъурун четин кардиз элкъвена. Зун и месэладин патахъай ФЛНКА-дизни акъатнай, гьайиф хьи, чпикай ва чпин рекьикай ихтилатиз кIан хьайи карчияр зал гьалтнач. Бязибур гьатта ихьтин фикирдин гъавурдани дуьздаказ акьунач.…
И кардин таъсирдик кумаз заз гуьгъуьнлай жергедин лезгийрин къилихриз дериндай дикъет гуз: абурун кьетIенвал квекай ибарат ятIа, маса халкьарив гекъигайла, квелди тафаватлу ятIа чириз кIан хьана. Вуч паталди? — суал гунни мумкин я кIелзавайбуру. Кар анал ала хьи, гьар са жемиятдин агалкьунарни татугайвилер — абур авай гьаларилай, шартIарилай (къецепатан лишанрилай) хьиз, гьакI къенепатан гьерекатрилайни, къуватдилайни аслу я. Чи халкьдин “психологический” къамат, яни инсанрин умуми къилихар, чпи чеб тухузвай къайдаяр, арада авай рафтарвилин дережа гьа ихьтин къенепатан лишанрикай сад я. И кар себеб яз, за интернетда, соцсетра кьилдин ксари — чи миллетдин векилри — чпи чеб тухузвай къайдайриз, и темадихъ галаз алакъалу яз кхьенвай баянриз фикир гана. Лугьун хьи, пара рекьерай — эдебдинни ахлакьдин, савадлувилин ва икI мад — чав агакьдайбур тIимил ава. Им маса халкьарини хиве кьазвай кIвалах я.
Амма, лагьана кIанда, чи къилихрин зайиф терефарни авачиз туш. Са патахъай лагьайтIа, чи умуми хесетрикай сад — артухан ихтибарлувал я: пара вахтара масадан гафарик таб квайди чи кьилиз къвезвач, герек авай, авачир чкайрал масадбуруз рикI ачухзава, пара вахтара вахъ галаз таб кваз рахазвай, гьатта женжелвалзавай касдин “макьамрихъни” яб акалзава. Муькуь патахъай лагьайтIа, лезгиди пара вахтара вич “индивидуалист” хьиз тухуда, ада вич ва вичин руьгь маса касдиз (гьукумдизни) табий ийидач. И къилихдин къуват екеди я. Амма, гьайиф хьи, бязи вахтара, маса касдихъ галаз рафтарвалдайла ам терсвилиз (упрямство) элкъведа. И кардин кьилин себеб — адан уьмуьрдин (къастарин, мурадрин, къилихрин) бинеда авай ивирарни принципар жуван халкьдин, инсаниятдин тарихди тестикьарнавайбур тахьун я.
Гьелбетда, къилихрин зайиф патари уьмуьрдиз еке манийвалзава. Мисал яз, рахунар (переговорар) тухудайла, ихьтин касдин «позиция» зайифди жезва, жува дуьшуьшдай лагьай гафунин лукI хьана, адакай отказ хъувун азаб жезва. Ахпа и манийвилер яваш-яваш еке татугайвилериз элкъвезва: гъилевай кIвалах жуваз кIанивал кьиляй-кьилиз тухуз, рикIевай мурадар кьилиз акъудиз жезвач. Садра-вадра вилик эцигнавай мурадар, къастар кьилиз акъат тавурла, жегьилдин рикI хазва. Адан гъиляй кар къвезвач, маса чIуру (лугьун, пехилвал хьтин) хесетри винел пад къачузва (ички хъваз эгечIзава, тиряк чIугвазва…). Четин мадни еке месэлаяр арадал къвезва…
Чи миллетдин векилрин къилихар зайиф терефрикай азад хьун патал, чи хуьрера ва районра информациядин ва тербиядин кIвалах дуьздаказ эцигна кIанда. И карда виридалайни еке нетижа къачуз жедай чка хизан ва мектеб я. Чи аялриз гъвечIизамаз халисан ивирар, принципар вучар ятIа чирна ва абурун таъсирдик экечIиз куьмекна кIанда. Гьа са чIавуз спортдин, илимдин ва маса рекьерай къастар-мурадар вилик эцигна кьилиз акъудунин карда абурук руьгь кутун герек я. ИкI хьайитIа, шаксуз, чIехи жердавай абурукай хизандиз, халкьдиз ва инсаниятдиз вафалу тир, хийир гъидай, кIеви къилихрин инсанар жеда.
Жуван лезги тIварцIел дамахдалди вилик вуна мус ва гьи чкадал лезгивал къалурнатIа, рикIел хкваш!
Тамам са инсан хьун патал, аял ИНСАНрин арада чIехи хьун герек я.
Уьмуьрда ихтибарлувал къазанмишиз алахъ, амма жува масадбуруз артухан ихтибар ийиз гьерекатмир!
Уьмуьрдин дибда жуван халкьдин, инсаниятдин тарихди тестикьарнавай ивирарни принципар тур!
Мариф Къадимов,
карчи, физикадинни
математикадин илимрин кандидат
