Дагъустандай гзаф халкьар, са кеспи жагъурун, дуланажагъдин гьалар хъсанарун, яргъи пулар къазанмишун патал кеферпатан яр­гъал шегьерриз физвайди сир туш. Бя­­зи кIе­лиз фейибур, эвленмишни хьа­на, хизанар арадал атана, ватандивай ми­хьиз­ къакъатна амукьзава. Анра хъсан кIва­лахал хьайибуру, хтана ме­хъерарна, вичин свасни галаз хъфена мад кIва­лахар давамарзава.

Гзафбуру, кIвалах патарал ийизватIа­ни, ватандихъ галаз алакъаяр квадарзавач. Отпускайриз хтай вахтунда, чил, кIвал, туьквен, ма­са са вуч ятIа къа­­чу­на, чпин багърийрин, яни диде-бубайрин, вахар-стхайрин тIва­рунихъ яна, хъфизва. Ватандиз хтайла  яшамиш жедай, хийир гудай чка кIвал эциг­­дай чил, маса мумкинвилер жезва.

ЦIуд йисуз Тюменда кIвалахна, га­туз­ отпускдиз хтай Марифатаз, кIвал къачуна, вахан тIварунихъ ягъиз кIан хьана. Ваха наразивал ганач. Къачур кIвал вири шейэрни авай, цIийиз ­ре­­­­монтарни авуна туькIуьрнавайди ­хьана.

— Марият вах, ваз фадлай Дербентда яшамиш жез кIанзавайди тир. Чун Тю­мен­да амай кьван вахтунда, ваз ви кIвал же­далди, и кIвале яшамиш хьухь­. Жуван­ кIвал хьиз ишлемиша. Заз кирини лазим туш, анжах цин, экве­рин, газдин, вуна иш­лемишай за­тIарин пул це. Буржар аламаз­ тамир, — къачур кIвалер  вахан кIва­чихъ яна, кIвалин документар ва куьлегар адав  туна, Марифат Тюмендиз хъфена.

Итимдихъ галаз чара хьанвай Марият, вичин кьве аялни галаз хтана, вири шартIар авай кIвализ куьч хьана. Кьвед-пуд йисалай отпускдиз хтайлани, Марифат вичин вах инжиклу тийиз­ алахъзавай. Мари­фата вичиз Дербентдиз куьч жез кIан­за­вайдакай вахаз  хабар гана ва вичин кIвал гаталди азад авун тIа­лабна.

— КIвал зиди я. Жуваз кIвал жа­гъу­р­а, — жаваб гана Марията. Марифа­та адан гафар зарафатрай кьуна. Мад кIва­лин месэладикай рахун тавуна, гатуз вири гьахъ-гьисаб авуна, ам ватандиз хтана. Вичин кIвалин ракIарихъ хтай ам ваха къенез ахъайнач.

— Вун шейэрни гваз иниз вучиз хтанвайди я? — хъел кваз хабар кьуна Марията.

— Я чан вах, за кьве вацран вилик ваз хквезвайдакай хабар гайиди тир. Вуна кIвал азаднавачни? — секиндиз хабар кьуна, Марифатаз къенез гьахьиз кIан хьана.

— Акъваз!  Вун гьиниз я? — вахан хура гъил акIурна Марията.

— Зун жуван кIвализ хтанвайди я. Вуна зун ахъайзавачни?

— И кIвал, чан вах, зиди тирди ваз хъсан чизва. Зун ина яшамиш жез цIуд йис я. Документарни зи кIвачихъ галайди я, кIвални зиди я. Вун ина са касни туш. Алад ваз гьиниз кIантIани, — Ма­рията вахан хура мад гъил акIурна.

— Заз ви гуьгьуьлар хъсанзавайди аквазва. Бес я зарафатар авурди. ЭкъечI, къерех хьухь, зун яргъал ре­кьяй хтана галатнава.

— Зарафатар вучтинбур я? Зарафа­тар туш. Алад жуваз гьиниз кIантIани, амма и кIвализ  мад хквемир! — Мариятаз ракIар акьализ кIан хьана.

— Я руш, вун дили хьанвани? Ваз тах янавани? Ваз  вуч хьанва?- Марифатаз генани вахан гафарихъ агъаз кIанзавач.

— Завай кIвал къакъудиз кIанзавай, тах янавайди вун я! КъекъечI, за ра­кIар акьалзава!

— Дугъриданни, вун кими хьанва… Исятда вуна зун къенез ахъай тавур­тIа, пака за вун суддиз гуда. Вуна гьакI чун беябурмир!

— Зи тIварунихъ галай, цIуд йисан къене яшамиш жезвай, налогарни вири гузвай хсуси кIвалерай иесияр акъуддай ихтияр са суддизни авайди туш.  Ваз гьи суддиз кIантIани алад! — Мария­та ракIар къене патай куьлегрив агална­.

Марифата гзаф ракIар гатана, зенгер яна, амма Марията ракIар ачух хъувунач. Ваха ийизвайбур зарафатар туширдан ам гъавурда акьуна.  Яр­­гъалди тIуб сара кьуна ракIарихъ галамукьна, эхир, мугьманханада йиф акъудиз фена.

…Пакадин юкъуз са шумуд сеферда Марифат вичин кIвализ хъфиз алахъ­на, амма ваха ракIар ахъайнач. Ма­са чара тахьайла, намусди кьабул­за­вачиртIани, ам вахалай арза гваз милициядин идарадиз фена.

— Ам кIвалин иеси я. Завай адаз гаф лу­гьуз жедач. Квекай вуж гьахъ ятIа, суд­ди кьил акъудрай,- кIвалин до­кументар Мариятав вахкана, хъфена милица.­

— Я руш, бесрай авур кими амалар. За ваз авур хатурдай вуна заз хъийизвай гьуьрмет яни? ЦIуд йисан къене вуна зи кIвале кеф чIугурди бес тахьана, абур завай къакъудиз кIанза­вани? Вахар суд-дуванра ава лагьай ван хьайи халкьари чаз вуч лугьуда? Вуна заз и писвал вуч патал ийизва?..

— И кIваляй экъечIайла, зун гьиниз фида?

— Гьуьлуьн кIаниз алад! КIвал жа­гъи­далди заз вун ина таз кIанзавайди тир. Гила за вун ракIарихъни тадач. Вун заз душман кьван такIан хьанва. Квахь зи кIваляй, алад жегьеннемдиз!..

— АкI ятIа, чун килигда, вуж гьиниз фи­датIа. Вавай гьич суддални им ви кIвал тирди субут жедач. Ваз атай милица, са галкIидай чкани тачагъна, хъфейди акуна. Алад…

— Вун вах хьанач, душман хьана. И кра­рикай чи рагьметлу диде-бубадин руьгьериз хабар хьайитIа, абурун сурар пад жеда…

— Зун кIвал-югъ авачиз куьчейра авайдакай абурун руьгьериз хабар хьайитIа, сурар пад жедачни? Вун яргъал шегьеррай, чIехи пулар къазанмишна, кефер чIугуна хтанвайди я. Къачу заз са кIвалин чка, я тахьайтIа, це заз кIвал къачудай пул, пака за ви кIвал азадда.

— Ву..у…уч? Зун кефер чIугуна хтанвайди я? За къад йисан къене къа­яр чIугуна, каш эхна, жуваз азарар­ къазанмишна, кIватIнавай кьве кепек… Гила  ваз яни?  Акьван кефер авай чка тирла, вун атай са вацралай вучиз катна хъфенай?

— Заз гьакIан балабанар ямир. За лагьайвал вуна тавуртIа,  и кIваляй зун санизни фидайди туш. ЭкъечI зи кIва­ляй, заз ксуз кIанзава…

— Я цIехемди ягъайди, вуна зун зи кIваляй акъудзава? Зун санизни фидач! Суд-дуван жедалди зунни и кIвале акъвазда.

— АкI ятIа, милицайриз гила за эверда­. Абуру вун, тумуна кьуьл эцяна, акъуд­да, — Марият телефондал фена…

Зур сятинилай милицайрин машиндаваз атайбуру вахариз кьведазни яб гана, документриз килигна, Марифат кIваляй акъудна.

Суддиз гуз кIан хьайи Марифатаз кIвалер къачудайла, я пул гудайла акур шагьидар жагъанач. Чара атIай ам, вахаз са кIвал къачудай пул гуниз мажбур хьана.

— Вун авай шегьерда заз нефес дар жезва, — лагьана, са йисалай Марифат, кIвалер маса гана, элкъвена мад кеферпатаз хъфена…

Сардар Абил