ЦIийи ктаб
И йикъара заз са шадвал хьана: зав жуван рикI алай зари Мерд Алидин шииррин “Яшамиш жен!..” — цIийи кIватIал агакьна. Ихьтин тIварцIи гьасятда фикир желбна: адет хьанвай къайдадин “Яшамиш хьухь” ваъ, “Яшамиш жен!.. ТIварцIин кIаникай кхьенвай “ТIугъвалдив зи дяве” кIелайла, гъавурда акьуна: кирамди чаз, кIелзавайбуруз, чIулав азардихъ галаз тухузвай женгинай сагъ-саламатдаказ экъечIуниз эвер гузва.
“Мавел” басмаханади гуьзелдаказ акъуднавай ктаб тадиз тупIалай авуна, зун ам кIелунив эгечIна… Чи уьлкведа, вири дуьньяда гьатнавай тахьай хьтин чIуру азарди — тIугъвалди инсанар, иллаки кIвалахзавай къуллугъчияр, алимар, муаллимар, кIелзавай аяларни студентар кIвалера ацукьарнава… Мердали Абдулазизовични, “Лезги газетдин” литературадин отделдин редактор, кIвале “кутIуннава”: ада телефонринни машинрин куьмекдалди вичин везифаяр тамамарзава ва, къаст авуна, гьар юкъуз сад-кьве шиирни кхьизва… Март, апрель, май, июнь варцара кхьей вишни кьудкъадалай гзаф эсерар цIийи ктабда гьатнава, 240 чиникай ибарат дневник — йикъарган!..
Чи халкьдиз фадлай машгьур, са шумуд ктабдин кирамди, зариди-классикди “Яшамиш жен!..” ктабда квекай кхьизва? Махачкъалада авай вичин кIвалин айвандилай, капун юкьвал алай хьиз, аквазвай Каспий гьуьлуькай, далудихъ галай Тарки дагъдикай, садрани хиялдай акъат тийизвай хайи Гъуцарсувукай, Ватандикай, дуьньядикай, чIуру азарди кIеве тунвай инсанрикай, дустарикай, чIехи бубадинни бадедин рикIер шадарзавай хтулрикай… Ктабдин тематика дуьнья кьван гегьенш я!
ТIугъвалди инсанар кIеве — кIвалин “дустагъда” тунва. Шаирди азардиз инад кьазва вичин рикIин гьевесдалди, ашкъидалди, тIебиатдихъ инанмишвилелди…
“Инсандилай вуч аватIа къиметлу?” суалди ктабдин тамам са чIук арадал гъанва. “Вахтни начагъ жеда кьван?”, “Уьмуьр — аламат”, “Агь, цуьквер!”, “Рагъ”, “КIвалин “дустагъдай” ва маса шиирри кIвалин “дустагъ” ва ачух дуьнья сад-садав гекъигзава, ана экуь, михьи къуватар гзаф тирди раижзава. Ихьтин чIукар ктабда мад кьуд ава, гьар садакни са шумуд цIуд шиир ква.
“Яшамиш жен!” — ажайиб, тарихда тахьай хьтин жуьредин ктаб я: адак акатнавай гьар са шиир кьилдин тема, кьилдин важиблу месэла я. Гьавиляй гьар садакай кьилди рахунни лазим къвезва. Абур, гьи шиир къачуртIани, жанлу къаматрив, хци тешпигьрив, дерин веревирдерив ацIанва, художественный жигьетдай (рифма, ритм, цезура, къурулуш хвена, ранг ядай гафар ишлемишна) вини дережада аваз теснифнава. Гьавиляй гьар са эсер, устаддин гъиликай хкатнавай ивир хьиз, виле, рикIе акьазва. Абурун кирам философ тирди чна гьеле 2004-йисуз “Мерд Алидин мани” ктабда къейднай.
Заридин цIийи ктабдиз рецензия гун четин месэла я. Ихьтин пар завай жуван хивез къачуз жедач. И кар кьилиз акъуддай литературадин жегьил критикар, рецензентар тахьана амукьич. Заз лагьайтIа, ктабдихъ галаз алакъалу са дуьшуьшдикай суьгьбетиз кIанзава.
Алай йисан 21-апрелдиз зун, тIугъвалдиз яб тагана, зенгни тавуна, Мерд Алидиз мугьман хьана. Машмаш тарак (вичин гьаятда) ацукьнавай иесиди зун жумартвилелди кьабулна, чIехи хизандин вири къайгъуяр мугьмандиз къуллугъ авунихъ элкъуьрна… Чи вилик гьасятда чаяр, ахпа лезги хинкIаларни атана…
Адетдин хваш-беш, суал-жаваб куьтягь хьайила, иесиди теспачавилелди лагьана:
— Къурбан муаллим, вун чи багьа мугьман я, за пуд югъ гьисабдач. Хабар кьан: вун чаз ихьтин шартIара, къадагъайрин вахтунда, хабарни авачиз, илифунин мурад-метлеб вуч ятIа? Яраб вуна а папкада аваз вуч гъанватIа?
— Зунни, вун хьиз, Мердали стха, тIугъвалди кIвале ацукьарнавай инсан я, — лагьана за. — Фадлай гъиле кьунвай са эсер авай, за ам эхир куьтягьна. Ингье ваз кIелиз гъанва. Вун фадлай зи сад лагьай кIелчини я, меслятчини.
— Ви эсерар кIелиз зун гьамиша гьазур я, муаллим. Вуч эсер я? Нубатдин роман туштIа? Инихъ ая кван, — иесидик гьевес акатна.
— Вун гъалатI хьанач: им “ЗартIиш” тIвар алай роман я, ма, — за Мерд Алидив папка вугана.
Папка ачухна, сад лагьай чарчиз вил яна, Мерд Алиди тIуб цавуз хкажна:
— “ЗартIиш”! Мифдин роман! Лезги литературада мифдин кьвед лагьай роман! Мубаракрай!
…Пуд йикъалай Мерд Алиди заз зенгна, цIийи роман тебрикна. Ахпа адан хтулди роман авай папка зи кIвализ хкана. Ана М.Алидин теклифар ва заз багъишнавай “Я инсан!” шиирни авай. Ингье ам:
Я Инсан! Вун ихьтин чIавуз
ГьикI атана ракIарай?!
Шадвал гана чилиз, цавуз,
Такур жуьре мукьвара!
Вун атана — тар хъуьрена,
Къакъатай чим хтай хьиз.
Хурал чуьнгуьр, тар хъуьрена,
Къакъатай сим хтай хьиз.
Ахкатна мад кимик рябет,
Чан хтана къванерал.
Гурлу хьана сирни суьгьбет,
ТIал чукуриз метIерай.
Фадлай квахьай хтана дад
Ризкьидизни суфрадин.
Чан Земзем яд! Чан Ричал яд!
Агакьай чи чарадив!
Вири тIалар хьана яргъа,
АлатнатIа вахт гьикьван!
Ачух хьана гьар са жалгъа, —
Заха я кьван бахт икьван!
Ша талгьана атай мугьман
Мугьмандилай пара я.
Герек чIавуз жагъай иман
Дармандилай пара я!..
И шиир 4 вацралай М.Алидин “Яшамиш жен!..” ктабдиз (93-94-ч.) акъатна, адан кIанел чун гуьруьш хьайи 21-апрель къалурнава. Заз икьван гуьзел чIал, кIелзавайбуруз гьакьван метлеблу ктаб багъишай зари сагърай!
Ктабдихъ, за гьисс авурвал, гьар са инсандин руьгь сагъардай, ам суалрайни хъутIалрай саламатдиз акъуддай къуват ава! ЧIалан устадвиливди яратмишнавай савкьат…
Саки гьар са цIар са мисал, къешенг ибара хьиз кIелиз жезва…
Гьаким Къурбан
