ЛЕЗГИ ХУЬРЕР
Касни яшамиш техжезвай дагълух хуьрерин ирс хуьн, абур рикIел хкун, акьалтзавай несилриз чпин бубайрин бинеяр чирун патал “Лезги газетда” “Лезги хуьрер” рубрика ачухун тебрикиз жедай кар я.
Лезгистандин къадим хуьрерикай сад ЯркIи дереда авай ЦицIигъар я. И хуьруьхъ, хейлин маса хуьрерихъ хьиз, виш йисарин тарих ава.
Вилик девирра яшамиш хьайи инсанрилай агакьнавай делилралди, хуьр тахминан XVII асирда арадал атана. А чIавуз ЦицIигъа Къуба, Штул, Захит-Наби ва гьакIни маса хуьрерай куьч хьанвай инсанар яшамиш жезвай.
ЦицIигъар арадал къведалди и мулкарал НацIархуьр алай. ЦицIигъар хуьруьн тIвар лагьайтIа, “цIицI” гафунилай арадиз атанва. Къунши хуьрерин арада Хпуькар, ЧIилихъар, КIелеяр ава.
Лагьана кIанда, 1893-йисуз хуьруьн мулкарал живе хкатзавай чка жагъана. Инай 1500 пут кьван живе патарал тухвана. Ам хкудзавай мяденда урус ва ингилис пешекарри кIвалахзавай. Октябрдин инкъилабдилай кьулухъни живе хкудунин кIвалахар давам хьанай.
1886-йисуз кьиле тухвай переписдин делилралди, ЦицIигъа 66 кIвал, 180 итим, 196 дишегьли, вири санлай 376 кас яшамиш жезвай. 60-йисарин эвел кьилера кьабулай хуьрер куьчарунин программадин сергьятра аваз цицIигъвияр арандиз куьч жез гатIунна. 1966-йисан 20-апрелдиз хьайи залзалади и месэладик генани гьерекат кутуна: сад-вад кас квачиз, амайбур вири арандиз (гзафбур — Агъа СтIалрин-Къазмайрал) хъфена. Гьайиф хьи, гьакьван гуьрчег чкадал экIя хьанвай ЦицIигъа алай вахтунда са касни яшамиш жезвач.
Къейд ийин хьи, патарал алатIани, цицIигъвийри бубайрин ерияр рикIелай алудзавач: мумкинвал хьайила аниз хъфизва, чIехи бубайрин сурарихъ гелкъвезва.
Ватандин ЧIехи дяведин йисара хуьряй фронтдиз 80 касдив агакьна итимар фена. Абурун чIехи паюниз элкъвена хтун кьисмет хьанач, гзафбур гел галачиз квахьна.
ЦицIигърин хуьряй акъатнавай машгьур ксарин арада профессор, философиядин илимрин доктор Салигь Муслимов, профессор, экономикадин илимрин доктор, “Халкьарин Дуствал” ордендин лауреат Наврузбег Гьабибов, Лезги театрдин артисткаяр Саимат Муслимова, Къизил Аллагькъулиева, генерал-майор Энрик Муслимов, медицинадин илимрин доктор Шихрагьим Мизамудинов, Костромской областдин лайихлу эцигунардайди Аюб Гьабибов, педагогикадин илимрин кандидат Жаруллагь Жаруллаев, хуьруьн майишатдин илимрин кандидат Альберт Гьабибов ва хейлин масабур ава. ЦицIигъвияр Дагъустанда ва адалай къецепата рекьер, муькъвер, кIвалер эцигдай хъсан устIарар язни машгьур я.
Жуван хайи хуьруькай кхьенвай макъала заз шиирдин цIараралди акьалтIариз кIанзава:
…Гьар жуьредин шартIар авай,
Берекатлу мулкар авай,
Хуьруьн кьилихъ дагълар авай,
Макан я вун чи, ЦицIигъар…
Тегъи Мегьамедов
( Макъала кхьидайла Салигь Муслимован “ЦицIигъ Намэ” ктабдикай менфят къачунва ).
