Лезги литературоведенида чIехи шаир Етим Эмин дидедиз хьайи хуьруьн жигьетдай тайин тир делил авач: садбуру ам Кьурагь райондин Цилингрин хуьряй, муькуьбуру Сулейман-Стальский райондин Ялцугърилай я лугьуз тестикьарзава. Гьуьжетарни давам жезва.
Зун эдебият ахтармишзавай алим туш, жуван халкьдин тарих итижлу тирвиляй за виликан девиррин араб чIалалди кхьенвай чешмеяр суракьзава, абур чи чIалаз таржума ийизва. Нетижада малум тушир чинар винел акъатзава.
Зи фикирдалди, гьакъикъатда Етим Эмин гьи хуьряй ятIа тайинарун патал шаир яшамиш хьайи девирдихъ элкъвена кIанда, гьа йисарин чешмеяр мад сеферда тупIалай авун герек я. Малум тирвал, виликан девирра кхинар арабдал (аджамдал) ийизвай, гьа жергедай яз, Эминани.
За Ичинрин хуьре жуван кIвале лезги тарихдиз талукь музей арадал гъанва. Абурун арада Етим Эмина араб чIалал гъилин хатIаралди кхьенвай дафтарарни ава. Къейдна кIанда, са вахтара шаирри чпин шииррин эхиримжи бендина автордин ва адан хуьруьн тIвар къалурун деб хьанвай. Етим Эмина аджамдал кхьенвай хейлин шииррин эхирда «Етим Эмин ал Ялцугъари» (яни ялцугъви) къейднава. Са мисал гъин: «Назм силсила авлияил кирам Мугьамад Эмин ал Ялцугъари. 1338. 8 раджаб». Ихьтин чешнеяр мадни гъиз жеда. Зи фикирдалди, эгер Етим Эмин хайи бине Цилинг тиртIа, ада вичин эсерра ялцугъви ваъ, цилингви къейддай.
Эминакай рахадайла, заз кIелзавайбурун фикир мад са делилдал желб ийиз кIанзава. 1994-йисуз публицист Нариман Ибрагьимова акъуднавай Хпеж Къурбанан шииррин кIватIалда, гъалатI хьана, Етим Эминан шиир (45-46-чинар) Х.Къурбанан къул алаз ганва. Етим Эминан гъилин хатIарин зи музейда авай дафтарда (ам аджамдал кхьенва) винидихъ тIвар кьунвай ктабда гьатнавай шиирни ава. Агъадихъ чна ам гузва:
Рабби
Рабби гьар са дуьньяда
Авни мадад вун я хьи.
Вири шейэр фана я,
Даим абад вун я хьи.
Диде-дадаш авачир,
Велед-юлдаш авачир,
Бажи, къардаш авачир,
Вагьид агьад вун я хьи.
Бине, макан авачир,
Маскан, магъдан авачир,
Гьаким – султIан авачир,
Даим азад вун я хьи.
Рабби, завал авачир,
Тагъаяру гьал авачир,
Ташбигь, жамал авачир,
Гьаким самад вун я хьи.
Халикь, шарик авачир,
Ташбигь, малак авачир,
Девлет, уьскуьч авачир,
Даим абад вун я хьи.
Вилер авачиз, акваз,
Мез авачиз, рахаз,
РикIин сирдикай хабар,
Рабби, абад вун я хьи.
Руьгь авачиз, деринд,
Яб авачиз ван жерид,
Я раб лам – ялид
Ва лам – юлад вун я хьи.
Ирид чилер цаваринн,
Ирид икьлин гьуьлерин,
Тамам буьтуьн эллерин,
Халис устад вун я хьи.
Эвел буба Адамдин,
Ахпа эхир Хатамдин,
Вири жумла аламдин,
Зикир, фейрад вун я хьи.
Вири шейэрин Халикь,
Гьар са мазрукьдин разикь,
Гьам магъбудвилиз лайих,
Агъа, тек сад вун я хьи.
Я Рабби, вун я вадуд,
Гьар са гьамиддин магьмуд,
Етим Эминан макьсуд,
РикIин мурад вун я хьи.
(Шиир аджамдин бязи кьетIенвилер вилив хвена таржума авунва – А.Р.)
Къейд ийин хьи, Н.Ибрагьимован «Пуд асирдин эдебиятдин пуд кукIуш» ктабда винидихъ гъанвай шиир са бенд алава хъувуна Хпеж Къурбанан тIвар алаз ганва:
Хпеж Къурбанан дуьадал,
Ислам диндин бинедал,
Гунагьрин сан – килледал,
Зи иман-дад вун я хьи.
Зи гъилевай дафтарда и шиир, вучиз ятIани, и бенд галачиз, Етим Эминан тIвар кьунвай бендиналди куьтягь жезва.
Ариф Рустамов, Ичинрин хуьруьн мискIиндин имам
