Дуьньядин винел виридалайни чIехиди яз гьисабзавай Амазонка вацIун яргъивилел, алимрин гьисабунралди, тахминан 7000 км ала. Адан гьяркьуьвал жуьреба-жуьре чкайра 30-далай 80 километрдал кьван артух жезва, деринвал лагьайтIа, 30-100 метрдиз барабар я. Эвел кьил Перуда авай Анды дагъларилай гатIунзавай и вацI Атлантикадин океандиз авахьзава. Зарб кваз физвай вацIун селдин къуватлувал акьван зурбади я хьи, ам океандик какахьзавай чкадилай 320 километрдин мензилдиз кьван океандин ранг ва кьел квай яд дегиш жезва.
Кьиблепатан Америкадин мулкарилай авахьзавай Амазонкадик агъзурралди гъвечIи кIамарни вацIар какахьзава. ВацIун бине Анды дагълара аватIани, адан гужлувал Укаяли ва Мараньон вацIар сад-садак какахьзавай чкадал — Перудин къалин тамара (джунгли) арадал къвезва.
Къейд ийин хьи, алимри Амазонкадин къерехра авай набататрин алемдин анжах 30 процент ахтармишнава. Дуьньядин медицинада дарманар гьазурдайла менфят къачузвай хийирлу хъчарин 25 процент Амазониядин тамарин девлетар я. Ина гьакIни къушарин 1800 жуьреди лув гузва, вишералди вагьши гьайванар яшамиш жезва, вацIа лагьайтIа, балугърин 1500 жуьреди сирнавзава.
Дуьньядин виридалайни чIехи вад вацIун арада гьакIни Нил (Африка), Янцзы, Хуанхэ (Китай) ва Обь (Россия) ава.
Гьазурайди — Агьмед Магьмудов
