“Гьуьрметлу  “Лезги газетдин” редакциядин коллектив!

За ва хуьруьн жемятдин са паюни квевай, гьикьван четин хьайитIани,  тIалабзава са куьмек авун, яни, чи тIал-квалдай кьил акъудна, газетдин чинилай, чун гьахъ яни, батIул яни чир жедайвал, хабардар авун.

Ихтилат хуьрера, зирзибил тухунин карда чпин вири везифаяр тамамар тийиз, еке къиметар къачуз, халкьдал хъуьрезвай са бязи гьакимрин вилик пад кьуникай физва.

Месела, чи хуьре зирзибил тухунал машгъул тир региондин компанияди садахъ галазни я икьрар кутIуннавач, я хуьре зирзибил вегьедай майданар, я контейнерар эцигнавайди туш. Анжах вацра кьвед-пуд сеферда трактор атана, магьледай тIуз фида. Зирзибил тухунин къимет (тариф)  — 37 манатни 70 кепек  — гьар вацра гьар са касди га­на кIанзава, им йиса 452 манатни 40 кепек жезва.

За лугьузва,  икI дуьз туш, куьне куь везифаяр кьиле тухузвай къайдадиз килигайла, гьар­ са касди 100 манат йиса гайитIани, гзаф я. Инал лугьун, чи хуьре 3646 кас яша­­миш жезва.

Мадни за и кIвалахрай кьил акъудун патал алахъунар авуна ва кьилни акъудна, амма, гьайиф хьи, хуьруьн гьакимар завай гъавурда тваз хьанач, яни абуруз гъавурда акьун чпиз зиян яз аквазва.

Законрал амал авуниз чун вири мажбур я эхир. За гзаф юристриз зенгер авуна, хабарар кьуна. Ингье абуру зун икI гъавурда туна (абурун жавабар за урусдалди гузва).

1. “Если в вашем населенном пункте не были установлены мусорные контейнеры, значит, услуга по обращению с твердыми коммунальными отходами вам фактически не оказывалась”.
2. “С учетом того, что вы живете в сельской местности и, если я правильно по­нимаю, у вас индивидуальное жилье, то с вами должен заключаться договор на вывоз­ мусора, а вот заключать его или нет это ваше право, если же заключили, то вы вправе его расторгнуть ГК РФ статья 421. Сроки вывоза мусора в холодное время го­да (при t — 50 и ниже) должны быть не более трех суток, в теплое время (свыше + 50) — не более одних суток. А контейнеры должны быть установлены до жилых зданий не ближе 20м. и не более 100м”.

Ингье, гьуьрметлу “Лезги газетдин” редакциядин коллектив, ибур заз юристри гайи жавабар я. Амма куь куьмек галачиз завай чи гьакимар гъавурда тваз жезвач.

Темирхан  Темирханов, Мегьарамдхуьруьн райондин Гъепцегьрин хуьр”.

________________________________________________________________________________________________________________

ЦIийивилер къуватда гьатнава

2019-йисан 1-январдилай Россиядин Фе­дерациядин мулкунал, гьа жергедай яз Да­гъус­тандани, “зирзибилдин реформадин” цIийи­ви­лер къуватда гьатнава. Ихтилат физвайди коммунальный кIеви амукьайрикай (ТКО), мадни якъиндаказ лагьайтIа, абурув эгечI­­дай тегьердикай ва цIийи къайдайрикай я.

“Производствода ва яшайишда жезвай амукьайрин гьакъиндай” федеральный закондин (29.12.2014-йис, № 458-ФЗ) бинедаллаз, 2019-йисалай башламишна, гьукумдин чкадин органри зирзибил кIватIдай майданар жедай чкайрин схемаяр гьазурун, региондин операторри лагьайтIа, абурухъ галаз ТБО (яша­йиш­да арадал къвезвай кIеви амукьаяр)­ герек чкадиз тухунин гьакъиндай икьрарар кутIунун лазим я. ИкI, уьлкведин вири агьа­лийри (гьам шегьерра, гьам хуьрера яша­миш жезвай) гила зирзибил масаниз (и кар патал чара авунвай махсус майданрал) тухунай ва ам терг авунай кьилдин гьакъи гун лазим я.  Къейд ийин, икьван чIавалди и къуллугъ «яша­йишдин­бурук» акатзавай. 2019-йисан 1-январдилай адакай «коммунальный» къуллугъ хьанва.

ТБО (ТКО) масанихъ акъудуниз талукь месэлада вучтин дегишвал хьанва? Икьван чIавалди зирзибил лазим чкадал тухунай жа­ваб гузвайбур идара ийизвай (управляющие) компанияр тир. Гьаниз килигна, и къуллугъдай агьалийри гузвай гьакъи яшайишдинбурун жергедик акатзавай. Гила и къуллугъ региондин операторрин хиве гьатнава. Абуру лагьайтIа, къуллугъ дуьздаказ тамамарун патал къулай шартIар арадал гъун лазим я. Месела, шуьше, пластик, чарар, ракь кьилди (абур маса шейэр гьазур хъувун­ па­тал ишлемишзава), недай шейэрин амукьаярни — кьилди (миянардай шейэр гьазурун патал ишлемишзава) кIватIун патал махсус кьватияр, къапар эцигун чарасуз я. Зирзибил масаниз тухунай, ам жуьрейриз паюнай, махсус полигонрал терг авунай жавабдарвални региондин операторрин хиве ава.

Икьрардин гьакъиндай…

Редакциядиз кхьенвай чарчин авторди агьалийрихъ галаз региндин операторди икьрарар кутIун тавунвайдакайни лугьузва. Гьелбетда, гьар са кар гъиле кьадайла, виликамаз икьрар хьун лазим я. Региондин оператордихъ галаз коммунальный кIеви зирзибил кIватIуниз, санай масаниз тухуниз, гьялуниз ва кучукуниз (захоронение) талукь икьрар вири агьалийри (кIвалерин иесийри) кутIунун чарасуз я. Авторди меслят авур юристрини икьрар кутIунун лазим тирди тестикьарзава ва абур гьахълуни я. Амма кар ана ава хьи, ТКО-диз талукь икьрар «публичный офертадин» жуьрединди я.

Республикадин прокуратурадин векилди чун гъавурда турвал, законда къалурнавай къайдадин бинедаллаз, региондин операторди тамамарзавай къуллугъдай къачузвай гьа­къидин сад тир тариф тестикьарай йикъалай кьулухъ зегьметдин 10 йикъан вахтунда государстводин гьукумдин органрин правовой актар чап авун патал къалурнавай газетра ва карханадин официальный сайтда муьш­терийриз коммунальный кIеви зирзибилдихъ галаз алакъалу къуллугъ тамамарунин гьакъиндай икьрар кутIунунин теклиф чап авун лазим я (къейд ийин, «Экологи-Ка» ООО-дин официальный сайтдин «Договоры на вывоз» чина агьалийрихъ галаз икьрардин проект авазва). Икьрар гьакI­ни карханадин офисда кутIунайтIани жеда. Эгер муьштериди регоператордив арза ва документар агакьар­навачтIа, къуллугъ тамамарунин гьа­къиндай икьрар кутIунна­вай­ди яз гьисабзава ва ам регоператордин официальный сайтда чап авур йикъалай зегьметдин 16 югъ алатай­далай кьулухъ къу­ватда гьатзава.

Месела, офертадин икьрар яз гьисабиз жеда автобусда аваз финин   гьакъи гун. И ва я маса автобусдин пассажиррихъ галаз садани ва садрани икьрарар кутIунзавач эхир, анжах общественный транспортда аваз санай масаниз финин гьакъидин кьадардикай ва ам чарасуз гана кIанзавайдакай СМИ-ра суьгьбетзава ва идалди кьилди ксарихъ (агьа­лийрихъ) галаз икьрар кутIунзава.

Тагькимаруниз мажбур я

Дагъустандин вири майдан ругуд паюниз (зонайриз)  пайнава ва республикадин мулкунал зирзибилдихъ галаз алакъалу къуллу­гъар региондин кьуд операторди тамамарзава: “Дагэкосити” ООО, УК “Лидер” ООО,  “Экологи-Ка” ООО, “Даг-Эко-Дом” ООО.

14 муниципалитет, гьа жергедай яз Мегьа­рамдхуьруьн районни  акатзавай “Кьиблепатан зона” комплексдиз “Экологи-Ка” ООО-ди къуллугъзава.

Малум хьайивал, регоператорди ина вичин кIвалах субподрядчикрин куьмекдалди тамамариз башламишнава. Кьилди къачур­тIа, — “Мегьарамдхуьруьн район” МР-дин адми­нистрациядин “ЖКХ” МУП-дин ва хуьрерин чкай­ра авай кьилдин экипажрин  куьмекдалди­.

Райондин администрациядай чаз хабар гайивал, зирзибил (ТКО) къапар, чанахар (кон­тейнерар)  ишлемиш тавуна, регоператорди экипажрихъ галаз кутIуннавай зегьметдин икьрардин бинедаллаз  кIватIзавай хуьрерин чкайра и кIвалах михьиз акъваз хьунин къурхулувилик акатнава. И кардин себеб­ зирзибил кIва­тIунал машгъул работникриз авунвай кIва­лахдай, гьакIни тракторар кардик хьун патал харжзавай кудай шейинин гьакъи тагун я. Карханайрин, идарайрин ва алишверишдин объектрин зирзибил лазим чкадиз вахт-вахтунда тухунин кIвалах саки тамамарзавач, амма ятIани тавунвай къуллугъдин гьакъи къалурнавай счетар ида­райрив агакьарнава.

Хожа-Къазмаяр, Мегьарамдхуьр, Муьгъверган ва Филерин хуьрера зирзибил кIва­тIунин ва лазим чкадиз акъудунин кIвалах  “Экологи-Ка” ООО-ди вичи тамамарзава. Амма  региондин оператор и кардив вичин хсуси техника авачиз эгечIнава —  ада “ЖКХ” МУП-дин махсус техника кирида къачунва, ам лагьайтIа, мукьвал-мукьвал чIур жезва. Та­лукь яз, зирзибил кIватIунин ва акъудунин кIвалахда нукьсанар гьатзава. И кар себеб яз, администрациядай чаз хабар гайивал,  региондин оператор кIватI хьанвай зирзибилдин гьакъиндай мукьвал-мукьвал тагькимаруниз мажбур жезва. Амма ятIани гьелелиг карда дегишвал авач. Къейд ийин, арадал атанвай суалриз жавабар жагъурун патал чна “Экологи-Ка” ООО-дин Дербент ше­гьер­да­ авай офисдин нумрайриз са шумуд сеферда зенгер авуна, амма нетижадал атанач­.

Мегьарамдхуьруьн районда зирзибилдин месэладихъ галаз алакъалу яз арадал атанвай гьалдикай рахун давамарайтIа, къейд ийин, санэпиднадзордин органрихъ ва хуьре­рин администрацийрин кьилерихъ галаз санал ина агьалийри законсуздаказ хъуртар арадал гъизвай чкаяр ахтармишунин рейдар кьиле­ тухузва. Хуьрерин кьилерал зирзибил кIватI­дай алава майданар арадал гъунин, чана­хар маса къачунин ва абур эцигдай чкаяр лазим жуьреда туькIуь­рунин месэлаяр гьялун тапшурмишнава. Ида­лайни гъейри, чаз хабар гайивал, Россиядин ФСИН-дин Дагъустан Республикада авай Управленидихъ галаз гьазурзавай икьрардин бинедаллаз, мукьвал тир вахтунда районда зирзибил кIватIдай контейнеррин месэла гьялун лазим я.

Чна идалай виликни хабар гайивал, Мегьарамдхуьруьн районда ахтармишун патал гъиле кьунвай “Михьи район” проект уьмуьрдиз куьчуьрмишиз башламишнава. Алай вахтунда райондин мулкунал зирзибил чараз­ кIватIдай комплекс эцигун патал кьве участок чара авунва. Абурукай садан майдан — 1 гектардиз, кьвед лагьайдан 2 гектардиз барабар я. Райондин хуьрер зирзибилдикай михьун патал генеральный схема туь­кIуьрна­ва ва тайинарнава, законсуздаказ арадал гъанвай хъуртар алай чилер михьи хъувунва. ГьакIни ахтармишун патал гъиле кьунвай проект уьмуьрдиз куьчуьрмишунин месэлайрал машгъул жедай пешекаррин десте арадал гъанва, проектдиз талукь рекьерин карта­ туькIуьрнава ва тестикьарнава. Яни, малум жезвайвал, районда зирзибил законда къалурнавай тегьерда кIватIуниз ва терг авуниз талукь кIвалах къайдадик кутун па­тал серенжемар кьабулзава. Умуд кутаз кIан­­зава, и серенжемри мукьвал вахтунда хъсан нетижаярни арадал гъида.

Эгер зирзибил садрани вахчунвачтIа, ТКО-диз талукь гьакъи гун лазим яни?

Закондин бинедаллаз, кIвалин иесиди коммунальный къуллугъар тамамарунай, гьа жергедай яз зирзибил вахчунайни гьакъи чарасуздаказ гун лазим я. Эгер и къуллугъ та­­мамарзавачтIа, агьалиди гуьзчивалдай органдиз арза гун ва и рекьяй жавабдарбурувай ам вахчун истемишун лазим я. ГьакIни адавай тамамар тавунвай къуллугъдин гьа­къи цIийи кьилелай гьисаб хъувун истемишиз жеда. Амма зирзибилдин гьакъи михьиз тагудай законлу рехъ, чун гъавурда турвал, авач. ТКО-дин гьакъи тагунай кIвалин иеси жерме ийидай (1-2 агъзур манатдин) ихтияр ава. Коммунальный буржар суддин куьмекдалди истемишун мумкин я ва икI мад.

Гьа са вахтунда агьалийривай коммунальный къуллугъриз талукь кьезилвилер ишлемишиз жеда (абурукай делилар талукь идарайрай жагъуриз жеда).

ТКО вахчунай къачузвай гьакъидин тарифрикай рахайтIа, къейд ийин, 2020-йи­суз абурун кьадардикай НДС хкуднава, яни, алатай йисав гекъигайла, цIи тарифар агьалияр патал 20-23 процентдин ужуз хьан­ва­. Дагъустан Республикадин тарифрин рекьяй къуллугъди (РСТ) гьар са муниципалитет патал тестикьарнавай тарифрин кьадар идарадин официальный сайтда — http://rst.e-dag.ru/utilizatsiya-zakhoronenie-tbo — къалурнава.

РД-дин тIебиатдин ресурсрин ва эколо­гия­­дин министерстводин векилди чун гъавурда тур­вал, тарифрин кьадар уьлкведин ре­ги­онри­ чпи тайинарнава. Гьакъидин кьадар тайинардайла кIеви амукьаяр кIватIуниз, санай масаниз тухуниз ва кучукуниз жезвай хар­жияр, гьакI­ни элкъуьрна кьунвай тIе­би­ат­диз ийизвай таъсир ва инвестицийрин делил фикирда кьазва­.

Республикадин вири шегьерра ва районрани тариф гьар жуьрединди я ва, къимет арадал гъидайла, регоператорри чпин харжийрин гьакъиндай Дагъустандин РСТ-див агакьарнавай делилар фикирда кьунва. ЯтIани зирзибил вахчунай Дагъустанда къачузвай гьакъидин кьадар, уьлкведин маса регионрив гекъигайла, виридалайни агъузди яз гьисабзава. Агьалийрик пашманвал кутадай делил ам я хьи, коммунальный къуллугъ­ тирвиляй зирзибилдин тарифдин кьадар, амайбур хьиз, йиса садра — июлдилай — индек­сация ийизва, яни хкажзава.

Гьелбетда, чIехи пай хуьрерин чкаяр патал зирзибил кIватIунин месэла цIийиди я: хиве кьан, гьам аранда, гьам дагъда — хуьрера зирзибилдин кьисмет агьалийри гьамиша чпи гьялзавайди тир. Я ам дагьардиз гадарзавай, я чилик кутазвай, кузвай, хуьрерин къе­рехра авай хъуртарал вегьезвай. Амма гила акI кьиле фидач ва и гьакъикъат кьабул­на кIанда. Алай аямдин агьалидин яшайишда­ акьалтIай гзаф кьадарда зирзибил арадал къвезва, вични — тIебиидаказ терг тежедайди­. Эгер чи ата-бубайрин девирдин зирзибил куьгьне пек-лек, гичинар ва ракьар тиртIа, чи яшайишдин гьакъикъат эцигунардай ва полимердин материалар, пластик, полиэтилен, шуьше, залан (зегьерлу) металлар ва тIе­би­атдиз зурба зарар гузвай маса шейэр я.

Гьаниз килигна, басмиш жезвай тIебиат къутармишун, чи гележегдин несилриз михьи чил, яд, гьава тун патал гьар са агьали зирзибилдин месэладив рикIивай ва дуьздаказ эгечIун лазим я.

Жасмина Саидова