(Эхир. Эвел — 27-28-нумрайра)
Чи фикирдалди, академик Орбелидин таржума гьакъикъатдиз мукьва я: “Албаниядин пачагьдиз мад муьтIуьгъ жез кIанзавачир, ада Чора кIеледин къерехар элкъвена эгъуьнна ва маскутрин кьушунар а патаз акъудна, дагъларин цIусад пачагь сад авуна ва Арийский полкуниз акси экъечIна”. И таржумади, эгер “къерехар элкъвена эгъуьнна” ибара “сенгерар мягькемарна” манада ишлемишнаватIа, Дербентдихъ галаз алакъалу са суални арадал гъизвач. Сенгердал алай кIеле кукIварунин ваъ, ам мягькемарунин жигьетдай серенжемар кьабулуни дяведиз гьазур хьуникай хабар гузва. Амма са суал ачухдиз амукьзава: Дербентдай Албаниядихъ акъудай “маскутар” вужар тир?
И суалдиз жаваб Патканова таржума авунвай “Агванрин тарихда” ава. Ана дяве жедалди вилик албанрин пачагьди кьабулай серенжемрикай суьгьбетнава. Каланкатвацидин кхьинар Патканова и къайдада таржума авунва: “…Ада Чорадин жигъир кIевна ва маскутрин кьушунар а патаз акъудна. Дагъларин 11 пачагь сад авуналди, ада арийский халкьдал гьужумна…” (М.Каганкатваци. Агванрин тарих. К.Патканован таржума. СПб, 1861-йис, 376-чин). Жигъир кIевун сенгер мягькемарун лагьай чIал я. Яни ада Дербентдин жигъир михьиз агална. Шаклу масагетар ла-гьайтIа, уьлкведин часпардилай къецепатаз акъудна. Вачеди кьабулай и серенжем ам дяведиз гьазур жезвайдакай хабар гузвай делил хьиз кьабулиз жеда. Вачеди масагетри персериз куьмек гун мумкин тирди кьатIанвай. Аланар — масагетрин стхаяр ачухдиз Персиядин патал элячIнавай.
Гьа ихьтинди тир масагетрихъ авай къуватлувал: са легьзеда абур михьиз уьлкведай акъудна. Гуьгъуьнлай, VI асирда, Албаниядин масагетар тарихдин дамахдиз элкъвена. Беладзуриди хабар гузвайвал, Кавказдиз Ануширван къведайла, “маскутрин пачагьлугъ” амачир, адаз гила “лакзанрин пачагьлугъ” лугьузвай.
Якъин жезвайвал, Албанияда къецепатан халкьарикай тир тайифайрин векилри регьбервал гана лугьудай версийрихъ лап зайиф бине ава. Им, жуьреба-жуьре цIийи чешмеяр желбна, албанрин пачагьрин тIварариз этимологиядин жигьетдай анализ гана, дериндай ахтармишунин игьтияж авай месэла я.
Бедирхан Эскендеров, тарихчи
