Аялар чи гележег, чи бахтлу агьилвал я лугьузва. Гьавиляй чи саки вири къайгъуяр, хъсан алахъунар аялар хуьн, абур халисан инсанар, инсандин, Ватандин къадир авай къайгъударар яз чIехи авун, тербияламишун паталди тирдал шак алач.
Къелемлух галачиз багъ тежедайди хьиз, аялар галачиз хизанни фикирдиз гъун?.. Ваъ, жедач хизан аялар авачирдакай!..
За кьатIузвайвал, аялар хуьнин Международный югъ-суварни гьавиляй тешкилнавайди я.
Ингье, цIинин йисузни чна 1-июндин югъ-сувар къейдна. Дуьньядал тIугъвалдин завал элкъвезватIани, аялар рикIелай алуднавачир. Чи уьлкведа чпи ирид ва адалай гзаф аялар хуьзвай хейлин хизанриз “Дидевилин баркалладин” орденар гана. Уьлкведин Президент В.Путина, Аялрин крарин рекьяй Президентдин патав гвай комитетдин руководитель А.Кузнецовади чи хизанар, аялрин тешкилатар тебрикна. Шак алачиз, ибур рикIик шадвилин гьиссер кутазвай вакъиаяр я.
Амма… Гьа и юкъуз “Звезда” ва маса телеканалрайни акур гьар садан рикI къарсурдай, гьакьван бейнидиз тIал акъуддай шикиларни къалурна. Чебни аялрихъ ва диде-бубайрихъ, аялрин гьакъиндай къайгъу чIугун лазим тир (аялрин ихтиярар, саламатвал хуьдай, герек чIавуз абур къаюмвилик кутадай-попечительский) тешкилатрин векилрихъ галаз алакъалу тир.
Оренбургдин областдай (шегьер чир хьанач) попечительский органрин къуллугъчийри, участокдин полициядин векиларни галаз атана, гуя кIвале аялар хуьдай къулай шартIар авач лагьана, хайи дидедивай пуд аял, сад-садалай гъвечIибур, сад гьеле хурухъ галамайди, гужуналди къакъудна, тухузва…
Аялар вугун тийиз, атанвай “къайгъударриз” аксивал ийизва лугьуз, полициядин векилри гьа аялрин вилик дидедин гъилер ракьара твазва, аялрин душмандал хьиз, гуж илитIзава…
Ихьтин шикилри, зун инанмиш я, са зи ваъ, гзафбурун бейни чIурна, кьадарсуз залан суалра къекъуьниз мажбурна. И кар чаз адалай гуьгъуьнизни и вакъиадин шикилар ва баянар давам хьуни субутзава.
ГьикI? Гьина? Вучиз? Хайи дидедивайни бубадивай аялар къакъудзава…
Белки пиянискаяр, наркоманар, аялрал гужар илитIзавайбур тиртIа?
И суалдиз жаваб гьа репортаж къалурай журналистди вичи гана: и хизан (3 аялни диде, буба) чкIидай гьалдиз атанвай, цлари ферер ганвай, къаварай тIили къвезвай гъвечIи, дар квартирада (муниципалитетди вуганвай) яшамиш жез, садни кьве йис туш кьван…
Зун гъавурда акьурвал, передача тухвай журналистдини къейд авурвал, чIуруди кIвал (кIвалер) я. Хизандал гуж гъалибзава. (?) Аялар хайи диде-бубадивай къакъудунилай чIехи гуж авайди яни?
Гьа-гьа каналдай 1941-йисан гатуз чи Ватандал фашистрин Германияди чапхунчивилелди гьужумай тегьер, чи ажуз хьанвай хизанривай фашистрин бакьайри, аялар къакъудиз, машинриз вегьез, тухузвайвал къалурзавай.
Гьар киш, гьяд йикъара “Домашний” телеканалдай “Великолепный век” киносериални къалурзава. Анани султандиз такIан хьайи нивай хьайитIани, аялар къакъудна, гьарма саниз акъудна, тармарзава…
— Я Аллагь! — лугьузва за. Асирар гьикьван алатзаватIа аку, инсанри сада-садаз ийизвай къанунсузвилер аку!
ХХI асирда яшамиш жез, лап хъсан месэла — аялар къулай шартIара саламатдиз хуьн, чIехи авун — хьтин инсанвилин кар и тегьерда вагьшивилелди кьилиз акъуддайди я жал?
Аялрин кIваливай, ана гьикьван къулайвилер туькIуьрнаваз хьайитIани, аялриз хайи дидеди гузвай чим, тавази, гьуьрмет, кIанивал эвез ийиз жеда жал?
Советрин девирдани аялрин кIвалеривай дидени буба — хайибур эвез ийиз жезвайди тушир. И кар заз, Тагьирхуьруьн-Къазмайрин юкьван школада кIвалахдайла, жуван вилералди акурди я. Школадиз гьа патав гвай аялрин кIваляй са еке десте (200 кас) 4-8-классра кIелзавайбур къвезвай. Абурук садни заз гишинзава, мекьизва, начагъзава лугьудайди гьалтнач. Дарихзавайбур, диде-бубадихъ вил галайбур — вири! Суварин йикъара за жува тарс гузвай детдомдин аялриз кIвале чрай затIар (тIунутIар, калар, емишрин зурар) тухудай. Аялрин гуьгьуьлар чеб-чпелай ачух жедай. Абурук са диде ва я са буба, бязибурухъ дидени буба кьведни авайбурни квай. Садни авачирбурни. КIвалин шей вири аялриз сад хьиз кIандай…
Им бес кIвал, хайи диде-буба са куьнивайни эвез ийиз жедач лагьай чIал тушни?
Яраб чи хизанра, хуьрерани районра гьикьван аватIа и алаш-булаш хьанвай девирда ажуз, кесиб хизанарни, акьван къулайсуз шартIара яшамиш жезвай аяларни? Амма диде-буба сагъ яз, чеб-чпел кьару яз, кесиб шартIарани еке хизанар хуьз алахънавайбур гзаф я эхир! Телеканалдай къалурайдини, кесиб ятIани, аялрин къайгъу чIугвай хизан тир. Я наркоманар, я пиянискаяр, я зулумкарар тушир. КIвал дар я, ам ремонт ийидай къуват авач. Чкадин депутатриз, чиновникриз арза ийиз фейилани, ингье аялрин “къулайвал” хъсанардай регьят жуьре жагъанвай.
Яраб икьван камаллу гьикI хьанатIа и чиновникар? И депутатар. Муниципалитетдин кьил…
Бес аялар къакъудиз атай участокдин “кьегьалриз”, “ихтиярар хуьзвайбуруз” чкIизвай кIвализ куьмек тагузвай, хизан къулай шартIариз акъудун чпин хиве авай, амма а кар тийизвай ксар вучиз акуначтIа?
И суал а передача тешкилайбуруни гузвай. За абурун тереф хуьзва…
Мердали Жалилов,
литературадин отделдин редактор
