Коронавирусдин садакай  масадак акатдай тIугъвалдихъ галаз ала­къалу яз алай йисан 1-июндилай аялриз 10 агъзур манатдин кьадарда аваз са сеферда чара ийизвай пулар гуз башламишнава. Халкьдин арада чпел “коронавирусдинбур” тIвар акьалтнавай и пулар Россиядин мулкара яшамиш жезвай, диде-бу­ба ва аял вични Россиядин агьали­яр тир, чебни 3-далай 16 йисалди яшда авай (яни 2020-йисан июлдалди чпин 16 йис тамам жезвай) ая­лар авай хизанриз гуда. И такьа­тар хизандин агьваллувилелай ва тIимил таъминвилелай аслу тушиз ви­ридаз, яни винидихъ къалурнавай яшда авай гьар са аялдиз къвезва.

РикIел хкин: и пул къачун патал арзаяр яшамиш жезвай чкайра Пенсийрин фондунин отделенийра,  МФЦ-дин филиалра ва “Госкъуллугъар” порталдикай менфят къачуна (яни арада мензил аваз) гуз  же­да. Арза ацIурун патал аял (ва я ая­лар) хунин жигьетдай шагьадатнама,  ИНН, ам гузвай касдин (аялдин дидедин ва я бубадин) паспортдин делилар, банкдин картадин реквизитар герек къвезва.

Алава и пуларикай чна газетдин­ виликан са нумрада малумат гана­тIа­ни, редакциядиз суалар авай ка­гъазар, зенгер гзаф къвезва. Гьаниз килигна, чун и йикъара Дагъустандин Пенсийрин фондунин пулар (пен­сияр, пособияр…) тайинардай ва гьахъ-гьисабдин отделдин начальникдин заместитель Э.С. Агьмедовадихъ галаз интернетдин куьмекдалди алакъадиз экъечIна. И пулариз талукь яз виридалайни гзаф гьалтзавай суалриз жавабар гун тIалабна.

• Эльмира Сиражутдиновна, арза (электронный къайда) ацIур­дайла, виридалайни гзаф ахъайзавай гъалатIар гьибур я?

— Сифтени-сифте фикир гана кIан­­завай кар ам я хьи, чи ватандашри виликдай чеб “Госкъуллугъар” пор­талда регистрация авурла, пароль хвенвач. ИкI, СНИЛС-дин дели­лар кхьейла, гъалатI акъатнаваз къа­лур­зава. Агьалийри чи фондунин “та­ди гьалда серенжемар кьабулдай линиядиз” зенгер авурла, ви­ри­далайни гзаф и гъалатIдиз талукь яз суал гуз­ва. Вучиз икI жезва лу­гьуз­ ­­хабар кьазва. Ихьтин дуь­шуьш­ра агьалийривай пенсийрин фондуниз атана (интернетдикай менфят къачуналди виликамаз нубат кьуна) ва я МФЦ-диз фена и гъа­латI туь­хкIуь­риз жеда. Регистрация кьиле тух­вай­далай кьулухъ квевай арза ацIу­риз жеда.

Эгер куьн “Госкъуллугъар” порталда регистрация авунватIа, хсуси кабинетда квекай делилар хьун лазим я: фамилия, тIвар, бубадин тIвар, СНИЛС. Идалайни гъейри, квез ина куь телефондин нумра къа­луриз кичIе жемир! Куьне гъа­латI авур чIавуз Пенсийрин фондунин къуллугъчийри квез зенгда, гъалатI арадай акъудиз куьмекда.

Мадни са гъалатI. Арза ацIур­дай­ла, аялрикай делилар (хайи йис, варз, югъ) къалурдайла, куьне и рекъемар кхьин герек туш. Арзада авай календардал тIуб илисайла, анай йис, варз, югъ акъатзава, куьне квез лазим рекъемар хкя­гъун герек къвезва, мад сеферда тикрарин: абур кхьинин лазимвал авач.

Актовый кхьинриз талукь гъа­латI­дикайни лугьуз кIанзава. Актовый кхьинриз талукь яз рекъемрин кьадар 4, 6 ва я 2 хьун мумкин я. Инал аял хунин гьакъиндай шагьадатнамадин рекъем къалурун герек туш.

Мадни ихьтин гъалатI ахъайзава. Мисал яз, арза ацIурнавай кас ди­де я. Гьар са вахтунда Банкдин счётдин нумра бубадин, чIехи дидедин, чIехи бубадин (ва икI мад) къа­лурзава. ИкI хьана кIандач. Счётдин нумра арза ацIурай касдинди хьун герек я. Эгер дидедиз банкдин счёт авачтIа, банкдиз фин герек авач. Къуй арза бубади гурай! Адахъни, дидедихъ хьиз, сад хьтин ихтиярар ава эхир.

Эгер квехъ са аял аватIа, куьне  са аял къалурзава. Дагъустанда лагьайтIа, хизанра 2, 3 ва 4 аялар гзаф ава. Ина гьар са аялдин тIвар кхьин хъувун патал цIар алава хъийиз жезва (“добавить ребёнка” цIар ава). Куьне квехъ гьикьван ая­лар аватIа, гьакьван цIарар (яни кьве аял аватIа, са цIар, пуд аял аватIа, кьве цIар) алава хъийизва. ЦIар артух хьанватIа, им гъалатI туш. Эгер аялрин кьадар дуьз къа­лурнавачтIа, гьам гъалатI я, ахьтин арза кьабулдач, цIийи кьилелай ацIу­рун герек къведа.

Заз ихьтин са гъалатIдал мадни фикир желб ийиз кIанзава. Амни лицевой счётдиз талукьди я. Гзафни-гзаф гъалатI и цIарцIе ахъайзава. Виридалайни гзаф чна, Пенсийрин фондунин къуллугъчийри, арзаяр ганвай агьалийриз БИК-диз та­лукь яз зенгер ийизва. Идалайни гъейри, “тади гьалда серенжемар кьабулдай линиядизни” БИК-диз талукь яз зенгер пара къвезва. БИК банкдин карта авай гьар са касдихъ ава. Къуй ам “Сбербанк”, “Россельхозбанк”, “Почта банк”… хьурай.  Куьне БИК-дин рекъемар къалурзава, ам 9 рекъемдикай ибарат я. БИК-дилай гуьгъуьниз (автоматически) корреспондентский счёт акъат­да. Ам ацIурун герек туш, ам вич-вичелай акъатда. Ахпани лицевой счётдин нумра къвезва. Лицевой счётдин нумра 20 рекъемдикай ибарат я.

Идалай кьулухъ квез амукьзавайди арза рекье тун я. Арза рекье турдалай кьулухъ 2-12 сят алатайла, квез хабар (уведомление) рахкурда. Эгер са вуч ятIани дуьз та­хьайтIа, квез отказнавайдан гьа­къиндай хабар хкведа. Ам мад сеферда ахцIурун лазим къведа. Ви­ри дуьз яз хьайитIа, арза кьабулда.

Мадни са кардал фикир желб ийиз кIанзава. Аялрин фамилия, тIвар ва бубадин тIвар кхьидайла, куьне абур СНИЛС-да къалурнавайвал кхьин лазим я. Мисал яз “ё” гьарф аватIа, “е”, “й” гьарфунин чкадал “и” кхьена виже къведач.

• Пул гунин жигьетдай отказ авун квехъ галаз алакъалу я?

— Пул тагунин себебрик акат­зава: агьали (аялдин диде ва я бу­ба) диде-бубавилин ихтияррикай магьрумнаватIа, куьне чIуру делилар къалурнаватIа, аял кьенватIа (чна и кар ЗАГС-дин органрай ахтармишзава), арзада къалурнавай рекъемар дуьм-дуьзбур туштIа.

Газетдикай менфят къачуналди, агьалийрин фикир ихьтин кардални желб ийиз кIанзава. Къенин юкъуз­ лутуяр гзаф пайда хьанва. Абуру чеб Пенсийрин фондунин къуллугъчияр я лугьуз, и ва я маса делилар тестикьарун тIа­лабзава. За ватандашриз и кардал мукъаятвал авуниз эвер гузва. Чи идаради и къуллугъар пулсуз кьилиз акъуд­завайди я.

Эгер куь арзада гъалатI аватIа, МФЦ-дин идарада, гьакIни Дагъустандин Пенсийрин фондунин муьштерийрихъ галаз кIвалахдай отделдиз виликамаз зенгна нубат кьун герек я.

• И ва я маса себебар аваз вахтунда арза ацIуриз тахьайбуру вуч авун лазим я?

— Арзаяр алай йисан 1-октябрдалди кьабулзава. Вахт авазва.  Чун агьалийрилай арзаяр майдин юкьварилай кьабулунив эгечIнавай, а чIавуз арзаяр гайи саки вири ксарин счётриз пулар хтанва. Амайбурук къалабулух акатун герек туш. И пулар виридаз гуда.

• Эльмира Сиражутдиновна, маналу суьгьбетдай куьн сагърай! Умудлу я, чи ватандашриз адакай еке менфят хкатда.

* * *

Россиядин зегьметдин ва яша­йишдин рекьяй вилик финин министерстводин гьисабунралди, са сеферда 10 агъзур манат гудайбурук 22 миллиондилай виниз аялар акатзава. Дагъустанда лагьайтIа, 3-далай 16 йисалди яшда авай 225 агъзурни 51 аял ава.

Рагнеда  Рамалданова