Коронавирус!  Гьар жуьре рахунар, уйдурмаяр махар, манияр галаз атай­ ихьтин тIугъвал-завалди вири дуьнья гъулгъуладик, къурхулувилик ку­тун­­ва. Телевизордай датIана гузвай ма­лу­ма­тар гуя чIехи дявединбуруз ухшар я.

Вилиз таквазвай фендигар душмандихъ галаз дяве, гьайиф хьи, Дагъустандани къизгъин я. 28-майдин официальный делилралди, республикада 4579 касдик вирус акатнава, 151 кас кьенва, 4402 — са­гъар хъувунва, парабур “самоизоляцияда” ава. Маса делилралди, республикада медицина зайиф тирвиляй вирусдин стIалжем кваз кьенвайбурун кьадар са шумуд сеферда артух я, 18-майдиз 700 авай.

Роспотребнадзордин делилралди, республикадин кеферпатанбурув ге­къигайла, Ахцегь районда гьалар акьван пис туш, гуьзчивилик ква. 27-майдиз авай делилралди, ина 300-дав агакьна ксари тестар вахканва, азардин 26 чешме, 51 азарлуди дуьздал акъуднава, 20-даз COVID-19 ва 44-даз стIалжем тестикь хьанва, 200-далай артух ксар чпин кIвалера амайбурукай чара авунва. Райадминистрацияда азардин вилик пад кьадай оперативный штаб кардик ква, ЦРБ-да махсус госпиталь ачухнава, 4 кас кьенва, 5 сагъар хъувунва.

Райондин больницадин кьилин дух­тур Митгьедин Мурсаловахъ ва адан заместитель Етер Къасимовадихъ галаз авур суьгьбетдай малум хьайивал, эвелдай вирибур месэладив саймазвилелди эгечIуникди гьалар пис патахъ дегиш хьана, духтурарни кваз азарлу я. Ина азар, лугьурвал, гьеле вичин “пикдив” агакьнавач. Больница духтурар патал махсус пар­талралди ва лазим медалатралдини дарманралди таъминвиликай ра­хай­тIа, гьалар инсанрин сивера авай ихтилатра хьиз пис туш.

— Азар къведалди чаз НЗ-динбурни кваз, гьич тахьайтIа, 120 медкостюмар (СИЗ), 15 агъзурдав агакьна бегьлеяр, 7 агъзурдалай артух маскаяр, гьакI чарасуз дарманар авай,- лугьузва ЦРБ-дин кьилин духтурди. — Дугъри­ я, абур ишлемишайдалай кьулухъ са кьадар вахтунда четин хьана, вучиз ла­гьайтIа абур къачудай мумкинвал авачир. Гила, чкадал госпиталь кардик акатайдалай кьулухъ алатринни дарманрин патахъай четинвилер авач. Кьилди къачуртIа, ахцегьви карчи Асанагъа Агъамугъланова, Палчаеврин хизанди, РД-дин Халкьдин Соб­ранидин депутат Сафидин Мурса­лова, РД-дин Муфтиятдин мергьяматлу­вилин “Инсан” фондуни, ФЛНКА-ди, “Нафта-газ” фирмади, “ЛЕКИ” фон­ду­ни, Ахцегь райадминистрацияди гьар­да вичелай алакьдай куьмекарна. Республикадин здравоохраненидин ми­ни­с­­­терство­дайни куьмек агакьзава: са реамобиль, тади куьмекдин са машин чара авунва, герек дарманар хиве кьунва.

— Койка-чкайрин, духтуррин ва медицинадин алатрин патахъай игьтияж авани? — хабар кьуна за.

—  Гьелелиг госпиталда 50 чка ава. Герек атайтIа, “Самур” медцентрадинбурни кваз, районда 150-дав агакьна чкаяр гьазуриз жеда. Пешекаррин патахъай рахайтIа, чаз инфекционист, реаниматолог, анестезиолог духтурар герек я. Медоборудованидикай 8 ИВЛ, кислородный концентраторар, цифровой флюорограф ава. Гьелбетда, хъсан рентгенаппарат (авайди куьгьне я) ва гьар са койкадихъ ИВЛ, кислородный концентратор хьанайтIа, ваъ лугьудачир. Азар тайинарун патал инсанар тестироватунин карда четинвилер ава. Мазокар шегьеррин лабораторийриз рекье тваз, анайни нетижаяр лап геж хквезвай, гила и месэлани къайдада гьатнава. Лугьун хьи, азардин вилик пад кьун патал чкайрал профилактикадин серенжемар кьиле тухузва, кьилди къачуртIа, азардин чешмеяр, больницадиз физ-хквезвай рекьер, тади куьмекдин машинар, общественный чкаяр дикъетдалди дезинфекция авунихъ еке метлеб авайди аннамишнава.

Месэладин гьакъиндай, гьелбетда, чна Ахцегь, Рутул ва Докъузпара районра санитарный кьилин духтур Арсен Къасимовахъ галазни суьгьбетна.

— Гьайиф хьи, инсанри карантиндин истемишунрал амал тавуникди, парабуру чпи-чеб кIвалин шартIара сагъариз алахъиз, духтурар вахтунда хабардар тавуникди кар яцIа гьатна. Гила инсанар (абур гьалар хаталу тирдан гъавурда акьунва) кIвалера ацукьдайдак, абуру маскаярни бегьлеяр алукIдай­дак, туьквенра инсанрин арада мензил хуьдайдак, пешекарри азарлуяр авай кIва­лера лазим тегьерда дезинфекциядин мярекатар кьиле тухудайдак ва, вичин нубатда, гьукумдаррини карантиндин къайдаяр жезмай кьван мягьке­мардай­дак умудар кутунва. Алай вахтунда вири и месэлаяр чи кьетIен гуьзчивилик ква. ИкI, профилактикадин, дезинфекциядин режимар чIуру­най чна 13-мартдилай инихъ, Докъузпара ва Рутул­ районарни кваз, СП-рин кьилерилай — 21, карчийрилайни 21 протокол (ст.19-7, ст. 6.3, часть 2. Кодекс РФ адм. наруш.) суддиз рекье тун­ва. Азарлуйрихъ галаз алакъайра хьанвай ва маса уьлквейрай хтанвайбур мажбури­даказ чара авун патал 216 постановле­ние кхьенва. Чи предписанийрин истемишунар вахтунда ва дуьз кьиле тухун­ патал Ахцегь, Рутул, Докъузпара районрин ЦРБ-рин кьилин духтурриз игьтият хуьнин патахъай виликамаз хабар ганва. Ахцегь, Рутул (Рутула 70 азарлудакай 23 стационарда къатканва, 40 са­гъар­ хъувунва, 4 кас кьенва) районрив ге­къигайла, Докъузпарада гьалар хъсан я, коронавирусдик анжах кьве кас азарлу я.

— Арсен духтур, рикIиз гьикьван савух кар ятIани, арадал атанвай муракаб шартIара коронавирусдик кьенвай кас мусурман къайдайрал кучукунин месэлани ава.

— Эхь. Хатасувал таъминарун патал за больницада кьенвай инсан фаракъат авунин чи вири адетар (мейит чуьхуьн, кафанра тун, капI авун) игьтият хуьналди, фекьидин ва лап мукьва багърийрин иштираквални аваз больницада тешкилна хьиз, гьанлай машиндаваз сурарал тухвана кучукун теклифзава. Рутула гьакI ийизва. И кар патал чаз ЦРБ-дин дараматдин кьулухъ, инфекциядин отделенидин куьгьне дараматда, ана кьве кIвал са бубат къайдадиз хкана хьиз, кутугай чка ава. Маса чара аквазвач. Вучиз лагьайтIа, чи районра садакай масадак акатнавай и азардин вири дуьшуьшар мейит кучукунихъ галаз алакъалу адетрин мярекатра (дуьаяр, сурар, тазият) арадал атанва.

— Дуьз меслятдихъ галаз вири рази хьун лазим я. Мад са месэла ава. ТIугъ­валдин шартIара районда гьафтейралди зирзибилар тухун тавуниз куьн гьикI килигзава? Яшайишдин амукьаяр йикъа-йикъа михьиз, гьатта райондайни кваз акъудна кIани чкадал райцентрада, гьакI чIехи хуьрерани, зирзибилрин бакрин майданар тамам хъуртариз — микробрин мяденриз элкъвенва. Гила чими вахтунда кьуд пад пис ниди басмишзава, инсанри чпин наразивилер малумарзава.

— Гьелбетда, им лап беябурчивилин, санитариядиз акси хаталу гьалар я. 2019-йисалай Кьиблепатан Дагъустандин районра зирзибилар кIватIна тухун региондин оператор тир “Экологика” ООО фирмадал тапшурмишнава. Чна чалай алакьдай вири жуьредин серенжемар кьабулзаватIани, ада гьар жуьре багьнайралди вичин везифаяр тамамарзавач. Гъилевай йисан февралдиз судди “Экологикадал” 250 агъзур манат­ жерме илитIна, ятIани хийир хьанач. Мад уголовный делояр къарагъарун патал чна прокуратурадиз арзаяр ганва. Район зирзибилрикай михьуниз мажбурзавай чи ва райпрокуратурадин искдин арзаяр исятда Мегьарамдхуьруьн районда силисдин отделда ава.

Районда коронавирусдин вилик пад кьунин тамам шикил-гьал къалурун патал чун Ахцегьрин ЦРБ-да кардик кутунвай госпиталдин начальник Исламов Тельман духтурдихъ галазни телефондай алакъадиз экъечIна.

— Гьалар, дугъриданни, асантбур туш. Терапевтический отделенида вахтуналди тир госпиталь кардик кутур 13-майдилай азарлуйрихъ гелкъвезвайбур зун, Бабаева Айиша духтур, медсестраяр тир Наиля, Фаида ва санитаркаяр Зояни Наиля тир. Гила Дагмара Магьмудовани Ирена Шуаева, духтуррин бригада гелкъвезва, — лагьана Тельман духтурди. — Са бубат тадарак­ламишнавай 50 койкадин (лазим хьайи­тIа лагьана, дегьлиздани 5-6 койка эхцигнава) госпиталда, 27-майдин делилралди, коронавирус квай 23 азарлу ава. Дугъри я, сифте йикъара гьар са куьнин патахъай дарвал авай. Мергьяматлувилин “Инсан” фондунин ва Аллагь рикIел алай кьилди ксарин патай куьмекар агакьайла са кьадар регьят хьанва. Авайвал лагьайтIа, чна герек дарманрин кьитвал гьиссзава. Медтехникадикай гьелелиг ишлемишиз чав гвайди кислородный пуд концентраторни са ИВЛ я. Иллаки концентраторар пара хьа­найтIа ва больницада, общественный чкайра дезинфекциядин кIвалахар кьве сеферда артухариз хьанайтIа, хъсан тир.

— Месэла арадал атай гьа сифте йикъалай чна райадминистрациядин махсус къарардалди, коронавирусдихъ галаз женг чIугвадай оперативный штаб тешкилна, гьалар тамамвилелди чи гуьзчивилик кутунва, ара-ара оперативный штабдин, ВКС-дин заседанияр кьиле тухузва, — къейдзава медицинадин илимрин кандидат, вахтуналди Ахцегь райондин кьилин везифаяр тамамарзавай Мегьамед-Рауф Гъаниева. — Суддин къарардалди, казначействода ЦРБ-дин пулдин счётар агалнаваз, гьайиф хьи, лазим дарманар, маса тадаракар къачуз тежез, бязи четинвилер арадал атана. И кардин гьакъиндай чна РД-дин Гьукуматдиз, здравоохраненидин министерстводиз са шумудра арзаяр авуна. “ЦРБ-дивай пулдин операцияр жезвач кьван, куьне хьайитIани дарманар къачуна ре­кьер хтур”, — тIалабна чна министерстводай. Са варз алатнаватIани, месэла гьялиз хьанвач. Гена ЦРБ-да НЗ аваз, гьакI чи ва меценатрин куьмекралди къе азарлуяр герек дарманралди таъминарзава. Нагагь азар яргъалди давам жез, месэла яцIа гьатиз хьайитIа, гьалар четин, паталай гьакъикъи куьмекар герек жеда. ИкI тахьун патал чна карантиндин истемишунар кьетIи авунва. Общественный чкайра гьар юкъуз дезинфекциядин серенжемар кьиле тухузва. Инсанривай чпин сагъламвал, анжах кIвале ацукьуналди, заминвилелди хуьз жеда, — алава хъувуна М.-Р.­Гъаниева.

Дашдемир  ШЕРИФАЛИЕВ