Митридат дагъдал Яру пайдах акIурунай дирибаш кIиривидиз “Яру гъетрен” орден ганай
Кьурагь райондин КIирийрин хуьряй тир Лейли Батмановади уьмуьрдин юлдаш Батман рагьметдиз фейидалай кьулухъ текдиз ругуд веледдиз — кьве хцизни кьуд рушаз тербия гузвай. Лейли дидеди викIегь лекьер хьиз чIехи авур кьве хцизни — Лукьманазни Хидираз — Ватандин ЧIехи дяведа иштиракун кьисмет хьана. Кьведни дяве куьтягь хьайила сагъ-саламатдиз Гъалибвал гваз хайи хуьруьзни хтанай. И макъалада чаз абурукай садан — Лукьман Батманован женгерин рекьикай суьгьбетиз кIанзава.
17 йис тирла ам бубадикай магьрум хьана. Къалин хизанда чIехи хва хьуниз килигна, ам 1934-йисуз къазанмишиз Бакудин нафтIадин мяденриз фена. Яшар тамам хьайила, адаз Яру Армиядин жергейриз къуллугъ ийиз эвер гана. Им 1938-йис тир. РикIе чIехи къастар авай дагъви гадади Ленинградда артиллериядин полкунин мектебда кIелиз гатIунна. Амма адаз инаг акьалтIарун кьисмет хьанач: белофиннрихъ галаз дяве гатIунна. И дяведа къалурай викIегьвилерай Лукьман Батмановаз “Женгина лайихлувилерай” медаль гана. Гуьгъуьнлай ада къуллугъдин рехъ Выборг шегьерда давамарна.
Ватандин вилик хивевай пак буржи намуслувилелди тамамарайдалай кьулухъ ам хуьруьз хтана. Ина кьил хуьн патал машгъул жедай кеспи гьат тавур ам мад Бакудиз — нафтIадин мяденриз хъфена. Им 1940-йис тир. Яру Армиядин кьушунрай хтана са йисни алат тавунмаз, адакай мад аскер хъхьана: Ватандин ЧIехи дяве гатIунайла Лукьман Батмановаз хуьруьз, мукьва-кьилийрин патав хкведай мумкинвални хьаначир, ам Бакудай фронтдиз рекье гьатнай.
1991-йисан 9-майдиз акъатнавай “Коммунист” газетда чапнавай Шамсудин Исаеван “Ялаврай экъечIна” макъалада Лукьман Батманова дяведин йисар икI рикIел хкизва:
“Чи часть Ирандиз акъатна… — Ирид вацра Ардебиль шегьерда акъвазна. Им Ирандиз фашистар ахъай тавунин мураддалди кьабулнавай серенжем тир. 1942-йисан январдиз часть анай къати женгер физвай Новороссийскдиз тухвана. 18 лагьай армиядик акахьна. Шегьердин са пай чав, муькуь пай немсерив гвай. Ина артиллериядин батальонда разведчик хьана…”.
Йифен вахтунда кIириви авай кьушунрин са шумуд десте гимийра аваз Тамань шегьердиз акъудна. Ина къизгъин женгер кьиле физвай. Дестейриз куьмек яз гуьгъуьнлай цIийи къуватарни хтана. Са шумуд юкъуз давам хьайи ягъунрин нетижада яру аскеррилай шегьер фашистрикай азад ийиз алакьна. И женгина къалурай викIегьвилерай Лукьман Батманов нубатдин медалдиз лайихлу хьана…
1944-йисуз кIиривиди къуллугъзавай часть Украинадин 4-фронтдик кухтуна. Ингье а вахт рагьметлу ветеранди вичи гьикI рикIел хканатIа:
“Керчь патал залан ягъунар кьиле физвай. Шегьердин кьилихъ галай Митридат дагъдал пайдах акIурун патал вилик кваз гьерекатзавай чи аскер душмандин гуьлледи яна вегьена. Полкунин командирди пайдахдин гуьгъуьниз зун ракъурна. Дагъ гитлерчийри, къеле хьиз, мягькемарнавай. Амма чи кьушундин гьужумдин хура немсеривай дурум гуз хьанач. Абур катна. За цIаярайни гумарай тухвай Яру пайдахди шегьердин винел лепе гана. Гьа и кардай зун Красный звездадин ордендиз лайихлу хьана…”.
Лукьман Батманова Севастополь шегьер патал кьиле фейи женгерани иштиракна. Виринра хьиз, инани къати ягъунар авай. Душманди кIусни инсафзавачир, абуру шегьер вири патарихъай кьунвай. Гьалар пайгардикай хкатнавайди кьатIай Советрин кьушунрин командованиди тади гьалда душманрин сирер чирна кIанзавай. И месэла кьилиз акъудун патал разведчикар кардик кутуна. Рекье тур разведчикар, кар туькIуьн тийиз, сад-садан гуьгъуьналлаз хквезвай. Эхирни жавабдар везифа дирибаш кIиривидал ихтибарна. Йифен вахтунда ам, мад са шумуд разведчикни галаз, фронтдин цIарцIелай элячIна. Абур фашистрин сенгердиз мукьва хьайила, жидайрин женг кьиле фена. Нетижада разведчикри немсерикай сад есирда кьуна. Командованидиз герек тир вири делиларни гьадавай жагъанай…
Дяве куьтягь хьайила Лукьман Батманов Чехословакиядин Горный Ельня шегьерда авай. Гъалибвални ада ина къаршиламишна. 1946-йисуз ам хайи хуьруьз багърийрин патав хтана. Хейлин йисара алишверишдин къурулушда, Советрин Союздин Игит Эсед Салигьован тIварунихъ галай колхозда кIвалахна.
Ватандин ЧIехи дяведа къалурай викIегьвилерай дирибаш кIиривидиз “Яру Гъед” орден, “Кавказ хуьнай”, “Германиядин винел Гъалибвал къазанмишунай” медалар ва хейлин маса шабагьар гана. Идалай гъейри, дяведин йисара Лукьман Батмановаз Советрин Союздин Маршал, Верховный Главнокомандующий Сталина са шумуд сеферда чухсагъул малумарнай. И кардиз талукь документар ва баркаллу бубадин вири шабагьар багърийри багьа ядигарар яз хуьзва.
Лукьман Батманован уьмуьрдин юлдаш Султанхалум Азизовадини (ери-бине Ругунрин хуьряй я) ЧIехи Гъалибвилик вичин пай кутуна. Ада гьатта вич Яру Армиядин жергейриз тухун патал арзани кхьенай, амма кьабулначир. Дяведин йисара викIегь дишегьлиди, хейлин масабурухъ галаз санал, Дербентдин патав сенгерар мягькемарна, далу пата гьакъисагъвилелди зегьмет чIугуна.
Лукьман ва Султанхалум Батмановрин чешнелу хизанда 6 велед чIехи хьана. Урусатдин Игит Зейнудин Батмановни абурун мукай лув гайи лекьерикай сад я. Ич тарцивай яргъаз аватдач лугьудайвал, кьегьал буба Лукьман Батмановахъни кьегьал рухваяр хьана. Къанлуйрин вилик кIусни ажузвал къалур тавур Зейнудинан игитвал чи чIехи уьлкведин миллионралди агьалийриз чешне хьанва. Къуй вичиз Аллагьди рагьметар гурай! Ватандин кьегьал рухваяр рекьидайди туш, абур гьамиша халкьдин рикIера яшамиш жезва.
Мегьамед Ибрагьимов
