Зи баде, Гуьнешан руш Къарибова Репия, 1951-йисан 28-декабрдиз Бакуда дидедиз хьана. Ина школа, М.Ф.Ахундован тIварунихъ галай чIаларин академия акьалтIарна. Хейлин йисара урус чIаланни литературадин муаллимвиле кIвалахна.
Бакуда “Самур” газет акъатиз башламишайвалди, зи бадедини аниз са затI кхьин кьетIна. Газетдин редактор, машгьур писатель ва публицист, лезги тават Седакъет Керимовади бадедиз лезги халкьдин адетрикай, ацукьун — къарагъунин къайдайрикай кхьин меслят къалурна. ИкI сифтегьан макъалани арадал атана: “Чи хуьруьн мехъерар”. Ам бадедин диде-бубадин ватан Докъузпара райондин Къаракуьре хуьре мехъерар кьиле тухунин адетрикай тир. “Вижевай макъала хьанай, — рикIел хкизва бадеди, — парабуру гзаф хушдиз кьабулнай”. Идалай кьулухъ бадеди къелем гъиляй ахъайнач.
Ада кхьей кьвед лагьай макъала — “Дидедиз гьуьрмет” — 7 аялдин дидедикай тир. Ана ихтилатзавайвал, Дагъустандин хуьряй тир лезги руш Бакуда яшамиш жезвай касдиз гъуьлуьз фена, ятIани лап эхиримжи йисаралдини вичин рикIе дагъларихъ ийизвай ялвар хвена.
Бадеди кхьей и макъала КцIар шегьерда яшамиш жезвай, вичихъ 5 хвани 5 свас авай начагъ бубади кIелна. Макъалади а кас кIевелай желбна, вилерал накъвар алаз, ада кхьей касдиз сагърай лагьана. И кардикай ван хьайила, зи баде Репия гъавурда акьуна хьи, вичин яратмишунрини са низ ятIа куьмекзава.
Эхиримжи йисара, Бакуда “Алам” журнал акъатиз башламишайла, бадеди хейлин затIар а журналда чапна. Чебни “Лезгийрин кухня” рубрикадик кваз. Ина саки гьар са нумрада бадеди чи милли хуьрекрикай, абур гьазурунин кьетIенвилерикай кхьена. И затIар журнал кIелзавай вирибуру хушдиз кьабулна.
Бадеди журналди тешкилзавай хейлин конкурсрани иштиракна. Абурукай “Зи хуьр Къаракуьре” эсседи вирибурун патай разивал къазанмишна, хъсан къимет гузвай хейлин чарарни атана.
Вичин яшаризни килиг тавуна, бадеди интернетда ачухнавай “Лезгияр”, “Жуванбур”, “Лезги Яр” сайтра иштиракзава, вичин гьикаяяр, шиирар акъудзава. Ада гьакI “Дидед чIал чирин”, “Ваз лезги литература чидани?”, “Дурумлу ибараяр гьикI таржума ийида” рубрикаярни кьиле тухузва.
Бакуда тешкилзавай лезги интеллигенциядин жуьреба-жуьре мярекатра иштиракиз, ада ватанпересвилин тах квай хейлин макъалаяр кхьена. “Ви тIвар вуж я?” макъала, “Алам” журналда хьиз, “Лезги газетдани” чапнай.
Авторди лезги дидейриз чпин веледрал милли тIварар — Гьажи Давуд, КIири Буба, Ярагъ Мегьамед, Эмин, Сулейман ва гьакI жуван чIехи бубайрин, бадейрин тIварар эцигунин теклиф ганва. Гьакъикъатдани, алай вахтунда Самур вацIун са пата са кьадар аялрал урус, муькуь пата туьрк тIварар эцигун адетдиз элкъвенва.
Бадеди зегьметчи дишегьлийрикай — дидейрикай са шумуд очерк кхьенва. “Дидедиз гьуьрмет” (“Алам” журнал), “Дидедикай макъала” (“Лезги газет”), “Диде” (фейсбукда), лезги суваррин адетрикай (“Хуьре сувар”) ва маса затIар гьа жергедай я.
“Дагъустандин дишегьли” журналда 2016-йисуз бадедин “Кьуд цIар” тIвар алай, лезги халкьдин фольклордикай кхьенвай метлеблу макъала чапнава.
Гьа йисуз Махачкъалада “Мавел” чапханада Репия Къарибовадин “Зи аялриз” тIвар алай урус чIалал кхьенвай ктаб чапдай акъатна. Анай чаз гьам бадедин вичин ва гьам адан хуьруьнвийрин аял йисарин гзаф вакъиайрикай чир жезва.
2014-йисуз баде Бакудай Дагъустандиз куьч хьана. Гьа чIавалай инихъ “Эренлардин сес”, “Лезги газет” газетра, “Самур”, “Кард” журналра бадедин хейлин шиирар чапна. “Зул”, “Вуч иер я”, “Яран мани”, “Марвар”, “Хурмадин тар”, “Жедани?”, “Самур вацIуз” ва маса шиирри кIелзавайбурун патай хъсан фикирар арадал гъана.
Буба — лезги, Диде — лезги,
ЧIал чин тийир инсан женни?
Адет — масад, миллет — масад,
Гъурбатдикай ватан женни?..
Куьруь шиир ятIани, и цIарара Репия Къарибовадин ватанпересвилин гьиссер гьатнава. Адан “Ватан” тIвар алай шиир жегьил несилрихъ элкъвена кхьенвайди я:
КIани рушни кIани гада,
Квез чир хьурай, Ватан куьд я.
Гъил-гъилеваз уьмуьр гьала,
Вилик квай заман куьд я.
И ва маса шиирар бадедин 2018-йисуз Махачкъалада чапнавай “Туй булах” тIвар алай ктабда гьатнава. Туй — им бубадин рекьяй зи чIехи бадедин тIвар я. Вичин хайи хуьруьн патав гвай дагъда жанлу булах акуна, ада анал, инсанривай ишлемишиз жедайвал, хъсан чешме туькIуьрна. А чешме гилани ама. Инсанри анал ял язава, булахдикай лезет хкудзава. “Туй амачтIани дуьньяда, тIвар алама булахдал” лугьузва.
ТIвар кьунвай ктабда пуд паюникай ибарат тир “Яр атана” пьеса, кьве поэма, бубадиз, дидедиз, хтулриз бахшнавай шиирар, са шумуд гьикая ва очерк гьатнава. “Яр атана” пьеса чи милли суварикай я, ам Махачкъаладин 59 — нумрадин юкьван школадин аялри сегьнеламишнава.
Бадеди, акьалтзавай жегьил несилар халисан ватандашар яз тербияламишунал машгъул яз, хайи чIалан ва литературадин ачух тарсар тешкилзава. Гьа са вахтунда шегьерда кардик квай “Суна чан” ансамблдани иштиракзава.
Заз къейд ийиз кIанзава: зи баде, гьа вичи лагьанвайвал, халисан Инсан я.
Пара ятIан кас дуьньяда,
Гьар садаз са хесет ава.
Лугьурай чаз: чи арада
Инсанвилин инсан ава.
Жамиля Къарибова,
ДГУ-дин филфакдин журналистикадин
отделенидин 3-курсунин студентка
