Президентдин Чарчин цIарцIе аваз
“Надзор” гафунихъ, М.Гьажиеван “Урус чIаланни лезги чIалан словарда” къалурнавайвал, “гуьзчивал”, “гуьзчивал ийидай (тухудай) ксар ва я тешкилатар” — манаяр ава.
Эхиримжи вахтунда, иллаки “цIийи демократия” лугьудайди кьилиз атайдалай кьулухъ, и “надзорар” акьван гзаф хьанва хьи, гуя абур галачиз чавай гьатта ксузни жезвайди туш. И мукьвара чи телевиденидин са каналдай къалурай сюжетри зун чи обществода хьанвай кьван “надзорар” — чал, чи крарал, уьмуьрдал гуьзчивал тухузвай къурулушар гьисабуниз мажбурна: потребнадзор, пожнадзор, охотонадзор, архнадзор, технадзор, леснадзор, химнадзор, транснадзор, стройнадзор, виннадзор, торгнадзор, табачный, алкогольный, имущественный, таможенный, прокурорский, хлебнадзор, ветеринарный, посевнадзор, пошивнадзор, санитарный, фармацевтический, обрнадзор, патентнадзор, мад ва мад “надзорар”.
Аламат я. РикIел чIехи шаир В.Маяковскийди вичин вахтунда кхьей “Прозаседавшиеся” шиир къвезва. А чIавуз чиновникри акьван заседанияр эвер гузвай хьи, бязи вахтара гьа са чиновник гьа са вахтунда са шумуд заседанида ацукьна кIан жезвай. Ихьтин дуьшуьшра абурун кьили — са заседанида, кIвачери масана “иштиракзавай”.
Гилани чи са бязи чиновникар гьа са вахтунда са шумуд “надзорда” жезвай хьиз я. “Потребнадзорда” авайди — “торгнадзорда”, “ценообрнадзорда”, “маркетинг-надзорда”, “мониторинг-надзорда” ва икI мад.
“Надзорар” икьван гзаф хьанвайла, бес крари гьикI еримишзава? Чи СМИ-райни аквазвайвал, сюжетрини раижзавайвал, парабуру чпи чеб “незва”! “Потребнадзор” авайла, месела, “торгнадзор”, “табачный” ва я “алкоголдин” надзорар яраб вуч паталди ятIа?
“Антимонопольный” надзор хьайила, “еридин” надзор квез я?
Контрольно-ревизионный надзор (къурулуш) авайла, счетный палатайри ва я финансрин контролдин къурулушди вучтин гьисабар кьазвайди ятIа? Ибурун кьилел “казначейство” лугьудайдини ала. Авай са манат гьисабиз, шумуд къурулуш?.. Икьванбур аваз хьайила, миллиардар гьикI тарашзава, къецепатазни тухузва?! Банкарин къурулушдивай пул гьисабиз жезвайди туш жал?..
Гьа ихьтин шартIари “хазвайди” тушни бес и чаз къалурзавай кьван “надзорар”? Са гьуьлуьз авай кьван “надзорар” вуч я? (Рыбнадзор, судонадзор, экологонадзор, торгнадзор, навигациянадзор, паспортнадзор, технадзор, миграционный надзор…)
Икьван “надзорар” аваз, чи гьуьлуьн балугъар куьтягь хьана, гимияр квахьна, балугърин комбинатарни цIрана…
Гьа саягъда “хлебонадзор” лугьудайди амаз, “хлебопродуктрин объединение”, “хлебо-булочный” шейэрин комбинатар, гъуьр регъведай регъвер квахьна…
Вири жуьредин “надзорар” аваз, “мясокомбинат” лугьудайдини сада “тIуьна”..
“Стройнадзоррикай” мад чун рахан тийин. Акьван “надзорар” ава хьи, абуруз чи меркезда законсуздаказ эцигзавай кьван дараматар акваз амукьнач. “Надзорар” яргъал меркезрай гъуниз мажбур хьана. Гила “къайда твадай” “надзордихъ” къекъвезва.
Гьа саягъда чи тамарин, ятарин, никIеринни багъларин, уьзуьмлухрин кьисметарни “гьялна” куьтягьна. Управленияр (“надзорар”) вири ама эхир вири районра…
Чи таможнядал (сергьятдал) алай кьван “надзорар” (чпи лугьузвайвал, уьлкведин сергьят ва хатасузвал хуьзвайбур) маса гьич санани, белки, аквадач. Амма гьикI хуьзва сергьят ва чи хатасузвал?
И “надзорра” сад-кьве йисуз хьайивалди, гьатта мектебда пудралдини кIелиз тахьай гачални кваз хандиз элкъвезва! “Гьалаллу” ришветрикай къизилдин керпичар туькIуьриз къалурзава, чеб маса “надзоррин” гъиле гьатдалди.
Чи Самурдин муькъвелни “Бриллиантринди” тIвар акьалтун дуьшуьшдин кар туш. “Надзоррихъ”, эхь, гьакьван зурба аламатар авайди я кьван!
Ихьтин крар авайвиляй, Президентди, икьван чIавалди Федеральный Собранидиз рекье тур вичин чарара хьиз, нубатдин сефердани уьлкведа (вири къурулушра) ихтиярар гъилевай ксариз (инал “надзорриз”) чпин везифаяр законри истемишзавайвал кьилиз акъудун лазим тирдакай хейлин хъсан теклифар ганва.
Ихтилат чина экономика, къецепатан “санкцияр” лугьудайбур илитIунилай, къенепатан татугайвилерилай аслу тушиз, ян тагана, виниз тир еришралди вилик тухун лазим тирдакай — “прорывдикай” физва.
И метлебдив агакьун патал кьилдин ксари ва государстводи чара ийизвай пуларин (инвестицийрин) такьатар, вара-зара тавуна, хийирлувилелди кардик кутун лазим я. “Надзорри” — зиянар ваъ, вилик физвай арабадин чархара лашар тваз ваъ, гьерекат йигинариз куьмек гун, рекьерилай вири манийвилер алудун теклифзава.
Крар икI кьиле тухуз хьайитIа, мукьвал тир 2-3 йисан къене уьлкведин гьар са регионда зегьметдин цIийи чкаяр артух жеда, инфраструктура (тадаракралди, такьатралди таъминвал) вилик фида, промышленностди, хуьруьн майишатди, яшайишдин амай хилерини, ян тагана, виликди еримишда. Ван къведатIа, акьван артух ва мягькем хьанвай чи “надзоррин” къурулушриз?..
Зи кхьинрални “надзор” алачиз туш. Мумкин я, бязибуруз хушни татун. Гьавиляй за инал куьтягьзава. “Надзорар” жувакай инжиклу тахьун патал…
Мердали Жалилов,
литературадин отделдин редактор
